KELAM'A GİRİŞ

Arsito’nun ortaya attığı Dünya’nın sabit merkez olduğu; bütün gezegenlerin, yıldızların, Güneş ve Ay’ın dünyanın etrafında döndüğü anlayışı Batlamyusçu evren görüşü olarak bilinir. Batlamyusçu evren görüşü neredeyse 1500 yıl hakimiyetini sürdürdü ve Hristiyan dünyasında Kopernik’in güneş merkezli evren görüşünü ortaya atmasına kadar fiilen varlığını devam ettirdi. Doğru cevap B seçeneğidir.

Batı bilim anlayışının oluşmasında zikredilmesi gereken bilim adamlarından biri de David Hume’dur (1711-1776). Hume duyuları bilgi elde etmenin tek vasıtası olarak gördü. Bundan hareketle de metafizik bilgiyi yanlış ve dayanağı olmayan bir nevi zihni yanılsamaydı. Hume’a göre metafiziğin bilmeye çalıştığı şeyleri bilmenin imkânı yoktur. Zira metafizik bilginin dayandığı aklın; tabiat olaylarını, kâinatın dayandığı aslı, amaç ve planını bilme imkanı yoktur. Ona göre bir şeyin bilinebilmesi için öncesinde bir duyu algısının olması zorunludur. Dolayısıyla doğru cevap D seçeneğidir.

Comte insanlık tarihini, dinî, metafizik ve pozitif olmak üzere üç evreye ayırdı. Ona göre dini evre fenomenlerin Tanrı ya da manevi nedenlerle açıklandığı evredir. Bu evrede insanlar her şeyi din ile açıklamaya çalışırlar ki bu evre Orta Çağ’a kadar
devam eder. Metafizik evrede ise olaylar soyut kuvvetlerle açıklanır, eşitlik, özgürlük gibi. Bu evre Orta çağ’dan başlayıp 1789 Fransız ihtilaline kadar devam eder. Pozitif evre ise insanın sadece gözlemlenebilene yöneldiği ve yalnızca olaylar arasındaki yasalar ya da değişmez bağlantıları incelediği bir evredir. Ona göre bu evre insan düşüncesinin ve gelişiminin en yüksek basamağıdır. Comte’un ortaya attığı pozitivizm kavramı XIX. yüzyılın temel kavramı haline geldi. Tecrübi bilgi de yegâne evrensel bilgi olarak takdim edilmeye başlandı. Sadece gözlem ve deneye dayanan doğal bilim, her problemi çözebilecek ve toplumlar için evrensel kanunlar koyabilecek güçte görüldü. Dolayısıyla doğru cevap B seçeneğidir.

Darwin’in ortaya koyduğu bu teoriye göre canlılar arasında acımasız bir mücadele vardır. Bu mücadele varlıklar arasında bir çeşit seçme yani ayıklama işlevi görmektedir. Bu mücadele esnasında en güçlü olanlar hayatta kalırlar, zayıf ve güçsüz olanlar, yok olmaya mahkumdur. İnsan da dönüşüm ve ayıklanma ilkesinin zorunlu bir sonucu olarak maymundan gelmiştir. Darwin bu görüşünü İnsanın Türeyişi adlı eserinde dile getirmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Napolyon’un Mısır’ı terk etmesinden sonra Osmanlıdan bağımsız bir biçimde Mısır yönetti. Ali Paşa Mısır’ın iktisadi, sosyal ve eğitim düzeninde büyük değişikliklere gitti. Napolyon’dan kalan makineleri kullanarak Bulak’ta bir matbaa kurdu. Çeşitli askeri, mühendislik ve tıp okulları açtı. Bu okullarda görevlendirilmek üzere Fransa’dan subaylar, hekim ve mühendisler getirtti. Paris’e Mısırlı öğrenciler gönderdi. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hint alt kıtasında Seyyid Ahmed Han, Şibli Nu’manî, Emir Ali, Muhammed İkbal, Mısır’da Muhammed Abduh, Reşid Rıza, Osmanlı Türkiyesi’nde Abdüllatif el-Harpûti, İzmirli İsmail Hakkı, Filibeli Ahmed Hilmidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

D seçeneği hariç diğer seçeneklerin tam tersi şeklinde düşünüldüğünde yeni ilmi kelamın ortaya çıkış sebepleri anlaşılmış olur. Dolayısıyla doğru cevap D seçeneğidir.

Seyyid Ahmed Han’ın ortaya koyduğu yeni kelâma tabiatçı kelâm denilmiştir. Onun bu görüşlere gitmesinde modern bilimle temas içerisinde olmasının büyük rolü vardır. Öte yandan Seyyid Ahmed Han yeni kelâm anlayışını ortaya koyarken sadece Ehl-i sünnet kaynaklarıyla yetinmemiş Mutezile ve filozofların görüşlerinden özellikle o dönemde Hindistan’da çok ilgi gören Yeni Mu‘tezilecilikten önemli ölçüde yararlanmıştır. Dolayısıyla doğru cevap A seçeneğidir.

Şiblî Nu’manî ve Seyyid Ahmed Han geleneksel kelâm anlayışından farklı olarak peygamberliği Allah vergisi değil,
çalışıp kazanma ile gerçekleşen bir şey olarak görmüşlerdir. Bu kelamcılar Hindistan alimleridir. Buna karşılık İzmirli İsmail Hakkı, Muhammed Abdûh ve öğrencisi Reşîd Rızâ geleneksel görüşü yani peygamberliğin Allah’ın bir bağışı olduğunu savunmuşlardır. Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir.

Yeni İlmi kelâmcıların şu hususları ön plana çıkardıkları görülmektedir: İslam insan hayatı ve yaşama hakkına büyük önem verir. İyice incelendiği zaman insana verilen değer ve ona tanınan haklar konusunda hiçbir düşüncenin İslam’la yarışamayacağı görülecektir. İkinci bir husus da şudur: İslam ırk üstünlüğü gözetmeksizin bütün toplulukları ve gurupları aynı statüde görür. Hindulardaki gibi bir kast sistemi, Yahudilerdeki gibi bir ırkın üstünlüğü yoktur. Üçüncü bir husus da İslam tarihi boyunca Müslümanların diğer din ve topluluklara karşı gösterdiği hoşgörü ve müsamahadır. Bütün bunlar İslam’ın insan hakları konusunda yeterli bir donanıma sahip olduğunun göstergeleridir. Bu tür konular daha önceki kelâm kitaplarında yer verilmeyen konular olarak önümüze gelmektedir. Kadın hakları ve kadının sosyal konumuna ilişkin yapılan eleştirilere de cevaplar vermişlerdir. Kelâmcıların buna ilişkin getirdikleri argümanlardan biri, kadının hukuki durumunun ilk defa İslam dini tarafından tespit edildiği şeklindedir. Nitekim Batı hukukunun temeli olan Roma Hukuku’nda, kadın kocasının mülkü olarak görülmüştür. Dolayısıyla
İslam’ın kadına bakışı daha üstündür. Ayrıca İslam kadına huzur hakkı vermiş, onu mirastan yararlandırmış, akrabalar arasında herhangi bir ayırıma gitmemiştir. Boşanma konusunda da İslam hem Yahudilikten hem de Hıristiyanlıktan daha iyi konumdadır. Dolayısıyla doğru cevap D seçeneğidir.

Kelâmın temel konuları makâsıd, bunları temellendirmeye yarayan unsurları da vesâil olarak isimlendirilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Yeni İlm-i Kelâm: Bütün şekilleriyle materyalizmi ve felsefi bir görüş olarak pozitivizmi reddeden, dine karşı yapılan biyolojik ve psikolojik teknikleri (Darwinizm, Freudizm) cevaplandıran, yeni felsefi cereyanları eleştirdikten sonra müsbet ilimden de istifade ederek, Allah’ın varlığını ispat eden, İslamın akâid konularını isbât ve izah ederek mukaddesâtı savunan bir ilim, olarak tanımlanmıştır. Doğru cevap E'dir.

Kopernik (1473- 1543) Güneşin merkezde yer aldığını ve Dünya dâhil diğer bütün gezegenlerin Güneşin etrafında döndüklerini ortaya koydu. Dine karşı biyolojik veya psikolojik bir çalışma olmadığından doğru cevap A'dır.

Comte, bilim ile teoloji arasına kesin ayırımlar koyarak bilim ile dinin uyuşmasının mümkün olmadığını iddia etti. Comte sisteminin gereği olarak bütün dinleri inkar etmesine rağmen kültürel boşluğu doldurmak amacıyla yeni bir din ortaya koyma ihtiyacı hissetmiş ve “insanlık dini” adını verdiği bir din ortaya koyduğunu iddia etmişti. Doğru cevap A'dır.

Kelâm ilminin zaman ve zemine göre değişebilen vesâilinin değişmesi gerekirdi. Bu ihtiyacı dile getiren bir çok âlim ortaya çıkmıştır. Bunların bir kısmı Hindistan’da bir kısmı, Mısır’da bir kısmı da dönemin Osmanlı Türkiyesinde idi. Hint alt kıtasında Seyyid Ahmed Han, Şiblî Nu’manî, Emir Ali, Muhammed İkbal, Mısır’da Muhammed Abduh, Reşid Rıza, Osmanlı Türkiyesi’nde Abdüllatif el-Harpûtî, İzmirli İsmail Hakkı, Filibeli Ahmed Hilmi bunlardan bir kaçıdır. Doğru cevap B'dir.

Yenilenme hareketinin Türkiye’deki en önemli temsilcisi İzmirli İsmail Hakkı’dır. Esasen bu dönemde buhrandan kurtulmak için iki farklı görüşün ortaya çıktığı görülmektedir. Bunlardan birincisi ihyacılıktır ki temel hedefi; aslî kaynaklara dönerek, zaman içerisinde hem gelenek hem de modern Batı düşüncesi kanalıyla İslam’ a sokuşturulan bir takım yabancı unsurları temizlemekti. Diğer görüş sahipleri ise modernist kanat olarak nitelendirilmekte idi ve İzmirli de Osmanlı’nın son dönemlerinde ortaya çıkan İslamcılık akımının modernist eğilimlere sahip kanadında yer alıyordu. Namık Kemal, Musa Carullâh, M. Şemseddin gibi şahsiyetlerin içinde yer aldığı bu kanat, İslam’ın değer ve ilkelerini Batı’nın belirlediği modern düşünce kriterlerine göre yeniden yorumlamayı, İslam’ı modern düşünce ve kurumlarla kaynaştırmayı hedefliyordu. Doğru cevap D'dir.

Seyyid Ahmed Han, kelâm ilminde yenilik ihtiyacını ilk dile getiren kişi olarak bilinir. Doğru cevap E'dir.

Varlık konusu yeni ilm-i kelâm eserlerinde detaylı bir şekilde ele alınmamıştır. Varlık konusunda diğerlerine göre Şiblî Nu’manî’nin farklı bir yerde durduğu görülmektedir. O, Newton’un maddeyi esas alan felsefesinden oldukça etkilenmiş görünmektedir. Maddenin sakımı kanununa oldukça bağlıdır. Ayrıca âlemin kıdemi konusunda klasik kelâmın söyleminden ayrılarak İslam filozoflarının görüşüne meyletmiştir. Doğru cevap C'dir.

Muhammed İkbal Kant’ın etkisinde kalarak klasik kelâmcıların kullandığı, hudus, imkan, gaye ve nizam delillerinin hiçbirinin Allah’ın varlığını ispat etmediğini iddia etmişti. Doğru cevap B'dir.

Şiblî Nu’manî ve Seyyid Ahmed Han geleneksel kelâm anlayışından farklı olarak peygamberliği Allah vergisi değil, çalışıp kazanma ile gerçekleşen bir şey olarak görmüşlerdir. Buna karşılık İzmirli İsmail Hakkı, Muhammed Abdûh ve öğrencisi Reşîd Rızâ geleneksel görüşü yani peygamberliğin Allah’ın bir bağışı olduğunu savunmuşlardır. Doğru cevap D'dir.