KELAM'A GİRİŞ - Deneme Sınavı - 5

Giriş: Yeni ilimler ve din; din insan fıtratının bir parçasıdır; İslâm Dini; akıl ve din.

1. bölüm: Allah’ın varlığı, Allah’ın varlığını ispat etmede Kur’ân metodu, Allah’ı inkâr edenlerin itirazları, inkârcıların itirazlarına cevaplar, tevhîd.

2. bölüm: Nübüvvet, mucize konusu üzerinden nübüvvete yöneltilen itirazlar, nübüvvete genel itirazlar, nübüvvet ve mucizenin hakikati, peygamberlerin eğitim ve hidayet metodu, mucizeler, Hz. Muhammed’in nübüvveti.

3. bölüm: Akaid, akaidin ayrıntılı açıklaması, ruhaniyyât, vahiy ve ilham.

4. bölüm: İslâm ilerleme ve medeniyete karşı değil destekleyicidir; din ve dünyanın birlikteliği.

Ekler: İmam Râzî’nin nübüvvetle ilgili görüşlerinin özeti, İmam Gazzâlî’nin nübüvvetle ilgili görüşlerinin özeti.

Buna göre doğru cevap D'dir.

biçimde ele alınması sadece Mu‘tezile ile sınırlı kalmamıştır. Hanefî fıkıh

ekolünün kurucusu Ebû Hanîfe de (ö. 150/767) Sünnî kelâmın teşekkülünden

çok daha erken bir dönemde sahabe devrindeki şartların değiştiğini müşahede

etmiş, İslâm dünyasında çeşitli siyasî ve fikrî gelişmelerin ortaya çıkması

dolayısıyla iman esaslarının belirlenmesi için akaid konularının incelenmesini

zorunlu görmüştür. Onun el-Fıkhü’l-ekber, el-Fıkhü’l-ebsat, el-Âlim

ve’l-müteallim, er-Risâle ve el-Vasiyye gibi akaide dair eserleri itikadî meselelerin

incelenmesinde teknik ayrıntı ve tartışmalara fazla girilmeyen, fakat

inanç esaslarının derli toplu bir dökümünü veren akaid risalesi tarzı eserlerin

güzel örneklerindendir.

biçimde ele alınması sadece Mu‘tezile ile sınırlı kalmamıştır. Hanefî fıkıh

ekolünün kurucusu Ebû Hanîfe de (ö. 150/767) Sünnî kelâmın teşekkülünden

çok daha erken bir dönemde sahabe devrindeki şartların değiştiğini müşahede

etmiş, İslâm dünyasında çeşitli siyasî ve fikrî gelişmelerin ortaya çıkması

dolayısıyla iman esaslarının belirlenmesi için akaid konularının incelenmesini

zorunlu görmüştür. Onun el-Fıkhü’l-ekber, el-Fıkhü’l-ebsat, el-Âlim

ve’l-müteallim, er-Risâle ve el-Vasiyye gibi akaide dair eserleri itikadî meselelerin

incelenmesinde teknik ayrıntı ve tartışmalara fazla girilmeyen, fakat

inanç esaslarının derli toplu bir dökümünü veren akaid risalesi tarzı eserlerin

güzel örneklerindendir.

neşredilen bu döneme ait Mu‘tezilî eserlerin başlıcaları, Câhiz’in Kitâbü’ddelâ’il

ve’l-i’tibâr, el-Osmâniyye ve er-Red ale’n-nasârâ ve’l-yehûd’u ile

Ebû Cafer el-İskâfî’nin (ö. 240/854) el-Mi’yâr ve’l-muvâzene’sidir. Zaten erken

dönem Mu‘tezilîler’den, bunların dışında kalan isimlerin hiçbirinin müstakil

eseri günümüze ulaşmamıştır.

Kitâbü’s-sıfât, Kitâbü halki’l-ef’âl ve Kitâbü’r-red ale’l-Mu‘tezile isimli

eserleri ile Kalânisî’nin yine Mu‘tezile’ye karşı yazdığı eserlerinin hiçbiri

günümüze gelmemiştir.

ve Fasl min kitâbi’l-azame gibi eserlerinde kelâmî konulara değinmiş,

Mu‘tezile başta olmak üzere Râfızî, Mürciî ve Hâricîler’i eleştirerek, Ehl-i

sünnet akidesinin savunmasını yapmıştır.

tavırlarını tenkit ve yumuşatmaya yönelik bir çalışma olan ve Risâle fî

istihsâni’l-havz fî ilmi’l-kelâm adıyla da bilinen el-Has ale’l-bahs’i kaleme

almıştır. Bu eserini cehaleti sermaye edinen, düşünme ve araştırmayı hoş

görmeyen, taklide yönelen, itikadî meselelerle ve kelâm konularıyla ilgilenmeyi

bid’at ve sapkınlık olarak değerlendirenlere karşı yazdığını ifade

etmesi, onun Selef metodundan uzaklaşarak kelâmcılığını sergilemeye

başladığı anlamına gelmektedir.

de Ebû Mansûr el-Mâtürîdî (ö. 333/944), Eş‘arîliğe paralel, fakat ona göre

akılcılığa daha fazla önem veren bir akımın kurulmasını sağlamıştır. Mâtürîdî’nin

kelâm sistemi ve eserleri, Eş‘arî’ye göre daha kapsamlı ve metodolojik

açıdan daha muhkem bir görünüm sergiler. Mâtürîdî’nin başlıca kelâm

eseri olan Kitâbü’t-tevhîd’in önemli bir özelliği, bilginin tanımı ve kaynakları

gibi konular üzerinde durarak, “bilgi”yi bir teori olarak ele alan ilk

eser olmasıdır. Bu eser, sonradan kelâmın ortak konuları hâline gelen bütün

itikadî meseleleri bu denli ilmî ve sistematik bir yaklaşımla incelemesi

açısından, IV/X. yüzyılın başlarında yazılıp günümüze intikal eden diğer kelâmî

ekollere ait eserler arasında ön plana çıkar.

Bâkıllânî’dir (ö. 403/1013). O, Kitâbü’t-temhîd ve el-İnsâf gibi eserlerinde

Mâtürîdî ile başlayan geleneği takip ederek Eş‘arî kelâmında bilgi problemi

üzerinde duran isim olmuş, bilginin tanımı, kaynakları ve çeşitleri gibi

meselelere eğilmiştir. Bunun yanı sıra cevher, araz, atom gibi tabiat felsefesine

ilişkin konuları sistemleştirerek bunları ulûhiyet anlayışının temeline

yerleştirmiş, bu şekilde Eş‘arî kelâmını tabiat felsefesi açısından da ikmal

etmiştir. Bâkıllânî, İ’câzü’l-Kur’ân isimli eserinde Kur’ân’ın mucize oluş

yönlerini incelemektedir. Onun el-Beyân’ı ise mucize ve diğer olağanüstü

olaylar ile bunlar arasındaki farkları ele alan bir eserdir.

avâm an ilmi’l-kelâm isimli eserinde kelâm ilminin halk için faydalı

olmadığını, bu ilimle ancak belli bir entelektüel seviyeye sahip olanların

ilgilenmesi gerektiğini savunması, Selef’in yaklaşım tarzının haklılığı ve

özellikle halkın Selef inancının ilkelerini takip etmesi gerekliliği üzerinde

durması ilgi çekicidir.

Yeni kelâm ilmi eserlerinde bazı özellikler ön plana çıkar. Mesela metot

açısından göze çarpan önemli bir özellik, klasik kelâm kaynaklarına göre

kısa, sade ve anlaşılır olmaya özen gösterilmesidir. O dönemde Müslümanlar

arasında ayrışma ve tartışmalara sebep olacak hususlardan ısrarla kaçınılması

gerektiğine dair yerleşik bir anlayış da söz konusudur. İşte bu iki sebeple

itikadî meselelerin ayrıntıları olarak değerlendirilebilecek, sahih bir Allah ve

din tasavvurunun oluşmasına faydası olmadığı düşünülen klasik tartışmalara

eserlerde yer verilmemiştir.