KELAM'A GİRİŞ - Deneme Sınavı - 11

Akıl: İnsanda bulunan düşünme, anlama ve kavrama gücüne genellikle

akıl denilir. Aslında akıl gücü insanın kavrama mekanizmasının merkezini

oluşturur. İnsan bu güç sayesinde anlama, anlatma ve seçme faaliyetini yürütür.

Bir başka deyişle insanın bir konuyu anlaması, onu bir başkasına açıklaması

ve önüne çıkan seçeneklerden birini tercih etmesi bu akıl gücü sayesinde

gerçekleşir. Bu yüzden kelâm ilminde akla bir bilgi edinme yolu ve

aracı olarak bakılmıştır. Hatta Mu‘tezile ve Mâtürîdî alimleri aklın iyi ve kötü

hususları bilebileceğini ve bu bilgisi ile kendisine yararına olanı tercih

edeceğini ileri sürmüşlerdir. Ancak Mâtürîdîler bu bilginin tümel (küllî)

hususlar için söz konusu olabileceğini, tikel (aynî) şeyler hakkında mümkün

olamayacağını söylemişlerdir.

bulunan kişi, keşfi, kendi yetenek ve kapasitesine göre kavrar, dilinin

döndüğünce aktarabilir. Bu yüzden algılama ve aktarma esnasında yapılabilecek

bir yanlışlık veya meydana gelebilecek bir eksiklikten kulun kendisi

sorumludur. Çünkü peygamber dışındaki kişilere ilahî bilgiyi alma ve

aktarma noktasında bir garanti sağlanmış değildir.

ait bilgi ile insana ait bilgi, hem mahiyet hem de içerik olarak birbirinden

farklıdır. Allah’a ait bilgi öncesiz ve sonrasızlık özelliklerine sahip iken,

insana ait bilginin bir öncesi bir de sonrası vardır. Çünkü Allah için zaman ve

mekan söz konusu olmadığından O’nun için önce ve sonradan söz edilemez.

Ancak insan zaman ve mekan içinde bulunduğundan öncesi-sonrası, arkasıönü,

sağı-solu bulunmaktadır. İnsanın sahip olduğu bilginin de öncesi-sonrası

ile belli bir niceliği ve niteliği vardır. Bu yüzden kelâm alimleri Allah’ın

ilmine öncesiz ve sonrasız anlamında kadîm bilgi, insana ait bilgiye de

öğrenme ile sonradan meydana geldiğinden ve başlangıcı bulunduğundan,

sonradan olma anlamında hâdis bilgi demişlerdir.

burhanî bilgi, şayet şüphe taşıyan veya subjektif delillere dayanıyorsa ve

ancak ikna yoluyla anlatılması söz konusu ise buna hatâbî bilgi adı verilir.

Hatabî kelimesi hitaptan gelir ve sözle bir kişiyi ikna etmek anlamındadır.

Burhan hem kelâmda hem de felsefede kesin delil anlamına gelir. Bu delile

dayanan bilgiye de burhanî bilgi denilir. Buna karşılık hatabî bilgi, hitabet

gücüne dayanır ve muhatabın ikna edilmesiyle kabulü mümkün olur.

burhanî bilgi, şayet şüphe taşıyan veya subjektif delillere dayanıyorsa ve

ancak ikna yoluyla anlatılması söz konusu ise buna hatâbî bilgi adı verilir.

Hatabî kelimesi hitaptan gelir ve sözle bir kişiyi ikna etmek anlamındadır.

Burhan hem kelâmda hem de felsefede kesin delil anlamına gelir. Bu delile

dayanan bilgiye de burhanî bilgi denilir. Buna karşılık hatabî bilgi, hitabet

gücüne dayanır ve muhatabın ikna edilmesiyle kabulü mümkün olur.

Aklın kaynak olması, istidlâl veya istinbât denilen çıkarsama yolunun

kullanılmasıdır. İlk dönem kelâmcıların çıkarsama yöntemi daha çok görünenden

hareketle görünmeyen hakkında hüküm vermek şeklinde formüle edilebilecek

fıkhî kıyastır. Ancak daha sonraki kelâmcılar mantığın da etkisiyle

bilinenlerden hareketle bilinmeyen hakkında hüküm vermek anlamına gelen

mantık kıyasını kullanmaya başlamışlardır.

olması için, bize kadar tevatürle ulaşmış olması gerekir. Zira tek kişinin

getirdiği haber (haber-i vâhid), bu haberi getiren sahabeden biri bile olsa

peygamber gibi korunmuş olmadığından, inanç konularında kesin delil kabul

edilmez. Zaten içerik bakımından da Hz. Peygamber’in söz, fiil ve takrirleri

Kur’ân ayetlerine eşdeğer olacak şekilde vahiy kategorisine dahil edilmemiştir.

Bu durumda Hz. Peygamberden gelen bir hadîsin akâid konusunda

kesin delil olabilmesi için, güvenilir aktarma yolu olan tevatürle ulaşması

gerekir.