KELAM'A GİRİŞ - Deneme Sınavı - 11

İbn Abbâs’tan rivayet edilen bir hadîse göre; Hz. Peygamber’in, vefatıyla neticelenen son hastalığında, rahatsızlığının şiddetli olduğu bir anda yanında bulunan ashabına; “Bana bir kâğıt ve kalem getirin, size bir yazı yazdırayım ki benden sonra sapıklığa düşmeyesiniz” (Bk. Buhârî, “Mardâ-Tıb”, 17), buyurmuştur. Orada bulunan ashaptan bir kısmı Hz. Peygamber’in bu emir ve arzusuna uyulmasını isterken, Hz. Ömer’in de içinde yer aldığı bir grup,burada bir vahiy durumunun olmadığını yani o esnada Hz. Peygamber’e yeni bir vahyin gelmiş bulunmadığını, dolayısıyla yazdırmak istediği şeyin vahiy olmayıp hastalığının şiddetlendiğini anlayınca ümmetine olan düşkünlüğünün bir tezahürü olarak böyle bir istekte bulunduğunu düşünmüşlerdir. Bundan dolayı onu rahatsız etmemek için kâğıt, kalem getirilmemiş ve neticede herhangi bir şey yazılmamıştır. Hz. Peygamber de bu arzusunu yenilememiş ve konu kapanmıştır. Bu olay Kırtas Hadisesi olarak bilinir.

Hilafet meselesi ve halife seçimiyle ilgili olarak İslâm düşüncesinde ortaya çıkan temel görüşleri kısaca şöyle özetlemek mümkündür:

 a. Ehl-i sünnet’e göre, kendisinden sonra kimin halife olacağına dair Hz. Peygamber bir belirlemede bulunmamıştır. Dolayısıyla halifenin belirlenmesi seçimle gerçekleştirilir. Onun için Ashab istişare sonucunda Hz. Ebû Bekir’i halife seçmiştir.

 b. Şîa’ya göre halifelik meselesi insanların seçimine bırakılabilecek bir iş değildir. Halife nasla belirlenir. Hz. Peygamber Hz. Ali’yi kendisinden sonra yerine halife olarak tayin etmiştir.

 c. Haricîlerin bu konu hakkındaki görüşleri Ehl-i sünnet ile aynıdır. Onlara göre de halifenin belirlenmesinde esas olan seçimdir.

İslâm’da adam öldürme Kur’ân’ın açık beyanıyla büyük bir günahtır.Bununla ilgili ceşitli ekollerin görüşleri şunlardır:

Hâricîlere göre, adam öldürmek gibi bir büyük günah işleyen dinden çıkar ve kâfir olur. Ölünce ebedî olarak Cehennem’de kalır. Azabı kâfirlerinkinden farklı olmaz.

Mu‘tezile’ye göre, büyük günah işleyen dinden çıkar ise de kâfir olmaz,iman ile küfür arasında kalır. Ne mümin ne kafir sayılır. Ölünceye kadar tevbe etmesi beklenir. Tevbe etmeden ölürse ebedî olarak Cehennem’de kalır, fakat azabı inkârcılarınkinden hafif olur.

Mürcie’ye göre, konu hakkında hüküm vermemek ve sorunu âhirete ertelemek uygundur.

Ehl-i sünnet’e göre,  günahlar helal sayılarak işlenmediği müddetçe kişiyi dinden çıkarmaz. Fakat günahlar imana zarar verir ve sahibi ahrette cezalandırılır. Ne var ki, Allah dilerse onları af edebilir

Kur’ân’da ifade edildiği üzere (Bkz. Âl-i İmrân, 3/7) bazı âyetlerin manâsı apaçık olup anlaşılması noktasında herhangi bir ihtilaf olmamış, orada ilahî muradın ne olduğu kolaylıkla anlaşılmıştır. Bu ayetlere muhkem ayetler denilir

Manâları muhkem âyetler kadar açık değildir. Onların farklı anlamlara gelmeleri nedeniyle kesin anlamların verilmesi zordur. Bu âyetlere müteşâbih âyetler denir.Bu  âyetlerin, metin içerisinde hakikat, mecâz, teşbih, temsil gibi kullanımlarının olması onların anlaşılmasını güçleştirmektedir

Mu‘tezile’nin fikir önderi ve imamı  Vâsıl b. Atâ’dır. (ö. 131/748)

Kelâm ilminin geçirdiği süreci değerlendirirsek:

Kelâm ilminin müstakil bir ilim dalı olarak ortaya çıkışını hazırlayan sebepleri şöyle sıralamak mümkündür:  Kırtas hâdisesi ve halife seçimi gibi ilk ihtilaflar. Siyâsî anlaşmazlıklar ve iç savaşlar Kur’ân ve Sünnet metinlerinin yorumlanması meselesi. Müslümanlar’ın diğer din, kültür ve medeniyetlerle karşılaşması. Tercüme hareketleri. İnsanın düşünen bir varlık olması gerçeği.

Kelâm ilminin ana konularının kaynağı Kur’ân olduğu gibi onun bu konuları ele alış yöntemi de temelde Kur’ânî bir yöntemdir.

Hz. Osman’ın hilafetinin özellikle son dönemlerinde idareyle ilgili siyâsî sorunlar nedeniyle huzur ve sükûnet bozularak yerini çatışma ve kargaşa aldı. Gittikçe büyüyen kargaşa sonucunda Hz. Osman şehid edildi. Yerine halife olarak Hz. Ali seçildi. Hz. Ali döneminde de siyâsî istikrar sağlanamadı. Hz. Osman’ın öldürülme nedenleri ve olayın sorumluları etrafında gelişen tartışma ve sürtüşmeler sonucunda adına iç savaşlar denilen Cemel (36/656) ve Sıffin (37/657) vakâları peş peşe yaşandı. Binlerce insan öldürüldü

Doğru Sıralama,

1. Kur’ân vahyinin devam ettiği dönem
2. Kelâmî tartışmaların ortaya çıktığı ilk fikrî hareketler ve ihtilaflar dönemi
3. Mu‘tezile mezhebinin ortaya çıkışı
4. Ehl-i Sünnet kelam mezheplerinin ortaya çıkışı
5. Yeni ilm-i kelâm dönemi, şeklindedir.

Kelâmın temel kaynağı kelâmullah, yani Kur'ân-ı Kerim'dir.

Cehalet döneminin sürmesi, kelâmın doğuran etkenler arasında yer almaz.

Şîa’ya göre halifelik meselesi insanların seçimine bırakılabilecek bir iş değildir. Halife nasla belirlenir.

Bazı âyetlerin manâsı apaçık olup anlaşılması noktasında herhangi bir ihtilaf olmamış, orada ilahî muradın ne olduğu kolaylıkla anlaşılmıştır. Bu ayetlere
muhkem ayetler denilir.

Hz. Osman’ın hilafetinin özellikle son dönemlerinde idareyle ilgili siyâsî anlaşmazlıklar ve iç savaşlar nedeniyle huzur ve sükûnet bozularak yerini çatışma ve kargaşa aldı. Gittikçe büyüyen kargaşa sonucunda Hz. Osman şehid edildi.

Mürcie’ye göre konu hakkında hüküm vermemek ve sorunu âhirete ertelemek uygundur.

Felsefenin sistemli tercümesi Halife Osman değil Halife Memûn döneminde başlamıştır. Bu ifade yanlıştır. diğer ifadeler doğru bilgi içerimektedir.

Dine ve inanca göre ihtilaflarda bulunmanın yasaklanması, Çünkü Kur'ân'da, Usûlü'd-dîn  ve inançla ilgili kesin ve apaçık ayetler yer almaktadır.

Kelâm ilminin doğuşunu hazırlayan sebeplere tarih itibariyle baktığımızda bunların ilk işaretlerinin Hz. Peygamber’in son günlerinde tartışma konusu olan “kırtas hâdisesi”ne dayandığını görürüz.