KBRN SAVUNMA VE GÜVENLİK

Kimyasal silahı şöyle tanımlayabiliriz: insanları ve hayvanları öldürmek, yaralamak, sakat bırakmak, vücutlarını kontrol etmelerini önleyerek etkisiz hâle getirmek, malzeme, teçhizat ve tesisleri kirleterek kullanılmaz hâle getiren kimyasal ajanları yaymak için kullanılan her türlü malzeme. Kullanımları sonucu malzeme, teçhizat ve arazi üzerinde kalıcı olarak kirliliğe sebep olabilmektedir. Kalıcı kimyasal ajanlar ortam ısısından etkilenerek buharlaşmaz ve bulunduğu yerde günler veya haftalarca kalabilir. Bu durum o bölgede yaşayan insanlar için uzun süreli bir tehdit oluşturmaktadır. Kimyasal ajanlar, vücuda yutma, solunum, göz veya cilde temas gibi farklı yollarla nüfuz edilebilirler. D seçeneğinde verilen ifade biyolojik ajanlar için geçerlidir.Biyolojik ajanlar yiyecek, su, haşarat, ısıran böcekler, kanalizasyon sistemi gibi yollarla kısa sürede çok geniş alanlara yayılabilmektedir.

Radyolojik silah; nükleer patlayıcı ve cihazların haricinde, içinde özel olarak bulunan radyoaktif maddenin yarılanması sebebiyle ortaya çıkan radyasyonu yayarak hasar, yaralanma veya ölüme sebebiyet veren her türlü teçhizat olarak tanımlanabilir.Radyoaktif özellikteki maddenin en iyi şekilde yayılmasını sağlamak amacıyla genel olarak patlayıcılar kullanılır. Kullanılan radyoaktif malzemeye bağlı olarak saçılan tanecik türü ayarlanabilmektedir. Radyolojik silahlarda kullanılan radyoaktif maddeler, alfa, beta ve gama ışımasına sebep olmaktadırlar.Radyolojik silahların kullanımı sonucunda, yutma veya solunum ile iç kirlenme ortaya çıkar.

KBRN savunmasında beş bileşen göz önünde bulundurulmalıdır: tespit ve teşhis, ikaz sistemleri, fiziksel korunma, tehdit yönetimi ve tıbbi destek. Bir KBRN saldırısı olduğunda, saldırıyı tespit etmek ve kullanılan ajanı teşhis etmek çok önemlidir. Tespit ve teşhisin doğru ve zamanında yapılması ile, saldırıya uğrayan bölge belirlenir ve gerekli önlemlerin alınması sağlanır. Sonraki adım ise ikaz sistemini devreye sokarak diğer bölgelerin ve insanların önceden uyarılmasını sağlamaktır. Alınan ikazla beraber, bölge ve bölge yakınında bulunan sivil halk ve askerî birliklerin uygun fiziksel teçhizatla donatılması gerekmektedir. Gerekli fiziksel önlemlerinde alınmasından sonra tehdidin yönetilmesi aşamasına geçilir. Bu aşamada yapılan saldırının sonuçlarının kontrol edilmesi, etkilerinin daha geniş alanlara yayılmasının önlenmesi ve kirliliğin temizlenmesi amaçlanmaktadır. Bütün aşamaların sonunda, saldırı sonucunda yaralanan kişilerin tahliyesi ve tedavisine geçilir.

Bir olay veya saldırı sonrasında, kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer ajan kullanıldığının ortaya konmasına KBRN tespiti denilmektedir. Ajanın varlığını ortaya çıkaran sistemlere nokta tespit cihazları, uzak mesafedeki ajanların varlığını algılayan sistemlere ise uzaktan tespit cihazları denilmektedir. Cihaz ortamda ajan varlığını tespit ettikten sonra uyarı amaçlı ses, ışık veya her ikisini birden yayar. Bu ikazın alınmasından sonra o bölgedeki insanlar gerekli koruyucu donanımı giyer. Biyolojik ajan kullanılan durumlarda, olayın meydana geldiği bölgedeki insanların muayene edilmesi de bir ajan tespit şeklidir. Bir sonraki aşama, saldırıda ne tür ajan kullanıldığının belirlenmesidir. Kullanılan ajanın ne olduğunun anlaşıldığı ve analizinin yapıldığı adım ise teşhistir. Teşhis sonucu belirlenen ajana göre, çevredeki sivil halk ve askerî birliklerin uygun koruyucu tedbirleri alması sağlanır. Yaralılara uygun tedavi yönteminin seçimi ile kirliliğin temizlenmesi ise teşhisten sonra yapılır. Daha sonra bu sürecin takibinin yapılması gerekmektedir. Tüm bu aşamalar, 3T Modeli olarak bilinir.

Ülkemizde meydana gelecek bir acil durum veya afet hâlinde olaya müdahale edilmesine,  önleyici tedbirlerin alınmasına, olaydan sonra düzeltici ve iyileştirici işlemlerin yapılmasına yönelik görevlerin koordine makamı 5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile Başbakanlığa bağlı Afet ve Acil Durum (AFAD) Yönetimi Başkanlığı olarak belirlenmiştir. Bu yönetmeliğe göre; AFAD tehlikeleri ve olası tehditleri halka duyurabilmek için KBRN ikaz ve rapor verme sistemini kurmakla görevlendirilmiştir. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Başkanlığı bu yönetmelik kapsamında, nükleer ve radyolojik tehlike ve tehditlere karşı alınması gereken tedbirleri ve zararlı doz limitlerini belirlemektedir. Ayrıca nükleer veya radyolojik bir tehdit veya olayda teknik altyapıyı gerekli olan yere sevk eder. Nükleer veya radyolojik olayın yaşandığı bölgede gerekiyorsa numune alma işlemi TAEK tarafından yapılmaktadır. Ülkemizde meydana gelebilecek nükleer ve radyolojik olay temelli tehditlere karşı gerekli ikaz ve uyarı sistemlerini kurma sorumluluğu TAEK’e verilmiştir.

AFAD tarafından kurulan ikaz sistemleri vasıtasıyla yapılan uyarılar iki gruba ayrılır:hazırlık ve tehlike ikazları. Hazırlık ikazı, bir savaş veya olası bir saldırıya uğrama riski olduğunda basın-yayın organları tarafından ve belediyelerin altyapıları vasıtasıyla yapılan ikaz çeşididir. Bu ikaz yapıldığında sığınak olan bölgelerde gerekli önlemler alınır ve bu yerler kullanılabilir hâle getirilir. Çevredeki yanıcı ve patlayıcı maddeler kaldırılır. Gerekirse evlerde karartma uygulanır. Tehlike ikazı ise; sarı (yakın zamanda saldırı riski), kırmızı(her an saldırı riski), beyaz (tehlike bitti) ve siyah (radyoaktif serpinti tehlikesi) ile kimyasal savaş maddeleri tehlikesi olarak 5 gruba ayrılmaktadır.

Tehlike ortamında kullanılacak olan koruyucu elbisenin düzeyi çok önemlidir. 3 tip korunma düzeyi vardır:A tipi, B tipi ve C tipi . A tipi korunma ortamdaki KBRN ajanının teşhis edilemediği durumlarda uygulanır. En yüksek seviyede, deri cilt, göz ve solunum koruması gerektirmektedir. Tamamen kapalı giysi ve kapalı devre solunumu sağlamak için oksijen tüpü kullanılmaktadır. B tipi korunma , en yüksek solunum düzeyi koruması gerektiren ama daha düşük seviyede cilt korumasına ihtiyaç duyulan durumlarda tercih edilmektedir. Genellikle dekontaminasyon (temizleme) bölgelerinde görevli personel tarafından kullanılmaktadır. Kullanılan ajanın türünün belli olduğu ancak miktarının bilinmediği durumlarda uygulanır. C tipi korunma ise ortamdaki KBRN ajanının türünün ve miktarının bilindiği durumlarda uygulanır. A ve C seçeneğinde verilen ifadeler C tipi korunma; B ve E de verilen ifadeler ise B tipi korunma için geçerlidir.

KBRN içerikli saldırılara uzaktan tespit ve müdahale edebilecek insansız hava ve kara araçları gerekmektedir. Ayrıca olay bölgesine sevk edilen ekiplerin can güvenliğini sağlayacak ve olaya müdahalede ve halkı kurtarmada kullanılacak özel dizayn edilmiş araçlar da gereklidir. KBRN ajanlarının tespitine ve olaya müdahaleye yönelik, üzerinde algılayıcı sistemler bulunan zırhlı araçlar mevcuttur . Bu araçların içinde komuta kontrol merkezi yer almakta ve araç içinde görev yapan personelin can güvenliği KBRN filtreleri ile sağlanmaktadır. Olay bölgesine ulaşan personel araçtan inmeden ortamdaki havanın analizini yapabilir ve diğer ekipler için bilgi sağlar. Uzaktan robotik elle müdahale imkânı sağlayan ve müdahale ekibinin olay yerine gitmesine gerek bırakmayan teknoloji ise robot teknoloji olarak adlandırılır.

KBRN kısaltması; Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer silahlar için kullanılır.

Savunma planlamasına başlanmadan önce ilk yapılması gereken tehdit değerlendirilmesidir. Ülkemizin içinde bulunduğu coğrafya, komşu ülkelerle siyasi ve toplumsal ilişkiler, terör tehdidi gibi unsurlar göz önüne alınarak muhtemel tehditler belirlenir.

Nükleer silah kullanımı sonrasında oluşan etkiler; ısı, ışık, şok etkisi, nükleer radyasyon, nükleer serpinti ve elektromanyetik etki olarak sıralanabilir.

Biyolojik silahların, sahip olduğu teknoloji çok ucuz olduğu için, kolaylıkla ve kısıtlı imkanlarla üretimi mümkündür. Bir biyolojik silah olarak farklı teknolojilere sahip teçhizatlar kullanılabilirken, bir fare veya eklembacaklılar da silah olabilmektedir.

KBRN savunması planlanırken, komple ve detaylı bir savunma ortaya koymayı sağlayan beş bileşen göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlar; tespit ve teşhis, ikaz sistemleri, fiziksel korunma, tehdit yönetimi ve tıbbi destektir.

Şayet nükleer veya radyolojik olayın yaşandığı bölgede numune alınması gerekiyorsa numune alma işlemi TAEK tarafından yapılmaktadır. Ülkemizde meydana gelebilecek nükleer ve radyolojik olay temelli tehditlere karşı gerekli ikaz ve uyarı sistemlerini kurma sorumluluğu TAEK’e verilmiştir.

Kırmızı ikaz verildiğinde; 3 dakika süren dalgalı siren sesi duyulur. Bu ses duyulduğunda, her an saldırı olabileceği anlaşılır. En yakın sığınağa veya koruma sağlayabilecek yere geçilir.

Bir KBRN tehdidi meydana geldiğinde, kişisel olarak bundan korunmamızı sağlayan teçhizatlar; gaz maskesi, koruyucu eldiven, koruyucu bot ve kılıfı ile koruyucu elbise olarak sıralanabilir.

C tipi korunma, ortamdaki KBRN ajanının türünün ve miktarının bilindiği durumlarda uygulanır.

KBRN olayından sonra bölgede, ajanın etkisini sürdürüp sürdürmediği, kalıcılığının belirlenmesi, kirliliğin olduğu bölgelerin bilinmesi açısından olaydan sonraki takip süreci önemlidir. Tüm bu aşamalar, 3T Modeli olarak bilinir.

KBRN savunması planlanması yapılırken beş prensip esas alınır. Bunlar; tehdit değerlendirmesi, risk yönetimi, koordinasyon, süreklilik ve maliyettir. Kirliliğin temizlenmesi KBRN savunması temel ilkelerinden biridir.

Savunma planlanmasında görevli askerî ve sivil makamlar arasında kriz öncesi ve kriz anında uygun koordinasyon sağlanması için gerekli altyapı tesis edilmelidir. Sahip olunan KBRN koruyucu teçhizatı ve diğer cihazların, kurumlar arasındaki karşılıklı bilgi alışverişi sayesinde ihtiyacın en üst seviyede olduğu bölgeye sevki sağlanmalıdır.