KBRN SAVUNMA VE GÜVENLİK

Gama radyasyonu (γ) sıklıkla aynı anda beta parçacığı yayınlayan kararsız atom çekirdeğinden çıkan çok yüksek enerjili fotondur (ışık gibi elektromanyetik radyasyon formudur). Gama radyasyonu madde içinden geçerken, öncelikle elektronlarla etkileşmeler nedeniyle, atomlarda iyonlaşmaya neden olur. Çok girici olan bu radyasyona karşı, sadece kurşun ya da çelik gibi, yoğunluğu oldukça yüksek ve kalın malzemeler iyi bir zırhlama sağlayabilir. Bu nedenle, gama radyasyonu sindirim veya solunum yoluyla alınmadan, iç organlara da ciddi radyasyon dozu verebilir.

İyonlaştırıcı radyasyonun değişik tiplerinin önemli bir özelliği maddeye nüfuz edebilme yeteneğidir. Belirli tip radyasyonun madde içine girme derinliği radyasyonun enerjisi ile artar, ancak bu girme derinliği aynı enerji miktarı için bir radyasyon tipinden diğerine değişiklik gösterir.

Kötü huylu hastalıkları veya organ işlev bozukluklarını tedavi etmek için bazen diğer tedavi yöntemleriyle birlikte daha yüksek dozlar gerekir. Vücuttaki hastalıklı bölgeyi ışınlamak için bir radyasyon demeti kullanılabilir veya hastaya oldukça yüksek aktiviteli radyonüklit verilebilir. Hasta tetkiklerinde x ışınlarının kullanımı tanısal radyoloji, radyonüklitler ile etiketlenmiş farmasötiklerin tanı ya da tedavi amacıyla kullanımı ise nükleer tıp olarak adlandırılır. Hastaları tedavi etmek için radyasyon demetinin kullanıldığı yönteme radyoterapi denir.

Nükleer tıpta tanı için hastaya, öncelikli olarak üzerinde çalışılan doku veya organ tarafından tutulan, farmasötik gibi bir taşıyıcı maddeye bağlanmış bir radyonüklit verilir. Radyonüklidin hastaya verilişi enjeksiyon, sindirim veya solunum yoluyla olabilir. Radyonüklit gama ışınları yayınlar. Tanı amaçlı işlemlerin çoğunda teknesyum-99m radyonükliti kullanılmaktadır. Teknesyum-99m 6 saatlik yarılanma süresine sahiptir, 0,14 MeV enerjili gama ışınları yayınlar, pratik olarak hastanelerde hazırlanabilir ve çeşitli taşıyıcı maddelere kolaylıkla bağlanabilir. Organ veya dokuların nasıl davrandığını gözlemek veya radyonüklit hareketlerinin ne hızda olduğunu izlemek için gama kamera adındaki özel bir dedektör kullanılır. Radyonüklitler tanı yerine tedavi amaçlı kullanıldıklarında hastaya çok daha yüksek aktivite ve hedef doku veya organlara çok daha yüksek dozlar verilir. Bu uygulamalar için kullanılan radyonüklitler oldukça kısa yarılanma sürelerine sahip olmalarına rağmen, bazen, hastane tarafından hastanın ailesi ve arkadaşlarına, hastanın vücudunda kalan aktiviteden kaynaklanan istenmeyen ışınlanmalara karşı uygun tedbirler almaları önerilebilir.

Bir uygulamadaki belirli bir radyasyon kaynağı ile ilgili olarak bireyin bu kaynaktan alacağı doz, uygun doz tahdidinin altında olmalı ve korunmanın sağlanması için tüm makul adımlar atılmalıdır. Böylelikle ekonomik ve sosyal faktörler dikkate alınarak ışınlanmalar “mümkün olan en düşük seviyede-ALARA (As Low As Reasonable Achievable)” tutulur. Radyasyon dozunun tamamen risksiz olmadığı varsayımıyla, tüm radyasyon dozlarına dikkat edilmeli ve dozlar mümkün olabildiğince en aza indirilmelidir. Sonuçta dozu daha fazla azaltmanın mantıklı olmadığı bir noktaya ulaşılacaktır. Çünkü sosyal ve ekonomik maliyetler dozun azaltılmasıyla sağlanan faydalara ağır basacaktır. Diğer yandan belirli bir uygulama ile ilişkili risk ve faydalar toplumda farklılık gösterir. Bu nedenle, bu ikinci ilke radyasyona gereksiz şekilde maruz kalmayı önlemek için insanların alacağı doza veya riske tahdit koyar.

En fazla aktivite salımı nükleer güç endüstrisinden kaynaklanır. Nükleer yakıt çevriminin her bir aşamasında sıvılar, gazlar veya katı parçacıklar biçiminde çeşitli radyonüklitler çevreye salınır.

Yüksek seviyeli atık, sadece nükleer reaktörlerden çıkan kullanılmış yakıtları (atık olarak kabul edildikleri ülkelerde) veya kullanılmış yakıt yeniden işlendiğinde oluşan yüksek aktiviteli sıvı atıkları ifade eder. Bu tür atıkların hacmi çok küçüktür fakat aktivitesinin çok yüksek olmasından dolayı kayda değer ısı açığa çıkarmaktadır.

Nükleer silahların etkileri; ani ve kalıntı etkiler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Ani etkiler; ışık, ısı, ani nükleer radyasyon ve basınçtır.

Bir nükleer saldırı olduğunda evde veya iş yerinde iseniz;
• Cam kırıklarından ve düşen eşyalardan korunmak için: YAT, KAPAN, ÖRTÜN!
• Sırtınızı pencereye dönün.
• Masa, ranza, koltuk altlarına / arkalarına yatın.
• Tehlike geçince doğruca sığınağa gitmek üzere yukarıda belirtilen hazırlıkları yapın.

Eğer dışarıda iseniz kollarınızı başınızın üstünde kavuşturun! (gözler kapalı olacak veya ışığı görmeyecek)

Çok küçük yapısına rağmen atom daha küçük parçacıklardan oluşmaktadır. Atomu oluşturan üç parçacık; elektron, proton ve nötrondur. Doğru yanıt A dır.

Çok fazla nötronu bulunan nüklitler bir nötronu bir protona dönüştürerek kendilerini çok daha kararlı bir yapıya kavuşturma eğilimindedir ve beta bozunumu olarak bilinen bu süreç, beta parçacığı olarak adlandırılmış negatif yüklü bir elektronun yayınlanması ile neticelenir.
Çok sayıda protonu olan nüklitler ise beta bozunumundan farklı olarak, fazla protonları nötronlara dönüştürerek, pozitif yüklü elektron olan pozitron yayınlanması ile pozitif yükünü kaybeder. Bu dönüşümlerde çoğu kez atom çekirdeği, gama ışınları olarak adlandırılan yüksüz ve kütlesiz yüksek enerjili fotonlar
yayarak fazla enerjisini kaybeder. Doğru yanıt A dır.

Alfa radyasyonu (α) daha büyük bir kararsız atom çekirdeği tarafından yayınlanan, pozitif yüklü helyum çekirdeğidir . Nispeten daha ağır bir parçacıktır, ancak havada kısa menzile (sadece 1-2cm) sahiptir; ince kâğıt veya cilt tarafından tamamen soğurulabilir. Bununla beraber alfa radyasyonu solunum ya da sindirim yoluyla vücuda alındığında, yakınındaki akciğer veya mide dokularının yüksek radyasyona maruz kalmasına neden olabilir. Doğru yanıt C dir.

Elementler, kimyasal reaksiyonlarla daha basit maddelere dönüştürülemeyen saf maddelerdir. Doğru cevap B'dir.

atomun kütlesinin büyük çoğunluğu çekirdekte yoğunlaşır ve proton ile nötronların toplam sayısı kütle numarası olarak adlandırılır.Doğru cevap B'dir.

Deterministik etkilerin bir tipi de ışınlanmadan uzun süre sonra oluşur. Bu etkiler genellikle ölümcül değildir fakat vücudun bazı kısımları veya organları onarılamayan veya kötü huylu olmayan değişikliklere uğrayabileceği için sıkıntı ve üzüntü verici veya sakatlayıcı olabilir. Bilinen en iyi örnekler göz merceğindeki katarakt (göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi) ve cilt hasarıdır (ciltte incelme ve ülserleşme). Doğru yanıt A dır.

Radyoaktivite kontrol edilemeyen bir olaydır. Yavaşlatılamaz veya durdurulamaz.
Zayıflayan bir tempo ile tükeninceye kadar sürer. Çeşitli radyoaktif
elementlerin birim zamanda parçalanmaya uğrayan çekirdek sayısı
(radyoaktif parçalanma hızı) farklıdır. Doğru cevap E'dir.

Yapay radyoaktivite tıpta, teknolojide, nükleer enerji ve nükleer silahlarda kullanılır.

Alfa, beta parçacıkları ve gama ışınları gibi, radyasyonun
çeşitli tiplerinin enerjileri genellikle elektron volt birimi ve
eV sembolü ile ifade edilir.Doğru cevap C'dir.

Her radyonüklit; saniyenin bir kaç kesrinden bir kaç milyar yıl aralığında değişen kendine özgü bir yarılanma süresine sahiptir. Yaklaşık olarak, iyot-131 için 8 gün, sezyum-137 için 30 yıl, karbon-14 için 5730 yıl, plütonyum-239 için 24 000 yıl olan yarılanma süresi, uranyum-238 için 4,47 milyar yıldır. Doğru cevap E'dir.