KBRN SAVUNMA VE GÜVENLİK

Doğal Radyoaktivite: Doğadaki mevcut bir kısım kararsız elementlerin radyoaktif parçacık ve ışın yayınlamalarıdır. Bunlara doğal radyoaktif elementler, bunların aktivitelerine de doğal radyoaktivite denir.

Yapay Radyoaktivite: Kararlı izotopların yapay yollarla kararsız hale getirilmesi suretiyle elde edilen radyoaktivitedir. Bu süreç elementleri nötronlar, yüklü parçacıklar veya fotonlarla bombardıman edilerek yapılır. Bugün kullanılan radyonüklitlerin büyük çoğunluğu yapay olarak üretilmiştir.Yapay radyoaktivite tıpta, teknolojide, nükleer enerji ve nükleer silahlarda kullanılır.Doğal radyasyon kaynağı %15 oranına sahipken yapay radyasyon kaynağının oranı %85 oranındadır.

Alfa radyasyonu (α) daha büyük bir kararsız atom çekirdeği tarafından yayınlanan, pozitif yüklü helyum çekirdeğidir. Nispeten daha ağır bir parçacıktır, ancak havada kısa menzile (sadece 1-2 cm) sahiptir; ince kâğıt veya cilt tarafından tamamen soğurulabilir. Bununla beraber alfa radyasyonu solunum ya da sindirim yoluyla vücuda alındığında, yakınındaki akciğer veya mide dokularının yüksek radyasyona maruz kalmasına neden olabilir.

Alfa parçacıkları; Havada ancak birkaç cm yol alabilirler. Derinin ölü tabakasını
geçip de vücuda giremezler. İnce bir malzeme ile dahi durdurulabilirler.Bir dış radyasyon tehlikesi yaratmazlar. Çoğunlukla zırhlama gerektirmezler.Beta parçacıkları ;
Çoğu deriyi aşamaz. Yeterince şiddetli bir kaynak, cilt ya da göze zarar verebilir. Yüksek enerjili ya da intensiteli kaynaklar için zırhlama gerekir. Düşük yoğunluklu materyaller, Plastik, alüminyum vb.

Doğal radyasyon kaynakları, kozmik ışınları, yerküreden gelen gama ışınlarını, havadaki radon bozunum ürünlerini, yiyecek ve içeceklerde doğal olarak bulunan çeşitli radyonüklitleri içerir. Kozmik Radyasyon,Gama Radyasyonu,Radon Solunumu,İç Işınlanma doğal radyasyon kaynaklarındandır.Yapay radyasyon kaynakları, tıbbi X ışınlarını, nükleer silah denemelerinden kaynaklanan atmosferdeki radyoaktif serpintileri, nükleer endüstrinin radyoaktif atıklarının salımı, endüstriyel gama ışınları ve tüketici ürünleri gibi diğer çeşitli ögeleri içerir.

Vücudun farklı bölgelerine değişen hızlarda verilen farklı büyüklüklerdeki radyasyon dozları, değişik zamanlarda ve değişik türde sağlık etkilerine neden olabilir.Deterministik etkilerin bir tipi de ışınlanmadan uzun süre sonra oluşur. Bu etkiler genellikle ölümcül değildir fakat vücudun bazı kısımları veya organları onarılamayan veya kötü huylu olmayan değişikliklere uğrayabileceği için sıkıntı ve üzüntü verici veya sakatlayıcı olabilir.Stokastik etkilerin en önemlisi olan kanser,her zaman ciddi ve çoğunlukla öldürücüdür. Kanserden başka radyasyonun diğer önemli gecikmiş etkisi kalıtsal hastalıktır. Ana rahminde iken ışınlanan çocuklar için riskler, özel dikkat gerektirir. Organların oluşması aşamasında embriyo veya fetüsün radyasyon ile ışınlanması, küçük kafa yapısı gibi gelişme bozukluklarına veya zeka geriliğine neden olabilir. Tüm vücudun maruz kaldığı çok yüksek doz haftalar içinde ölüme neden olabilir.

Korunmanın Optimizasyonu;Bir uygulamadaki belirli bir radyasyon kaynağı ile ilgili olarak bireyin bu kaynaktan alacağı doz,uygun doz tahdidinin altında olmalı ve korunmanın sağlanması için tüm makul adımlar atılmalıdır. Böylelikle ekonomik ve sosyal faktörler dikkate alınarak ışınlanmalar “mümkün olan en düşük seviyede-ALARA (As Low As Reasonable Achievable)” tutulur.Radyasyon dozunun tamamen risksiz olmadığı varsayımıyla, tüm radyasyon dozlarına dikkat edilmeli ve dozlar mümkün olabildiğince en aza indirilmelidir. Sonuçta dozu daha fazla azaltmanın mantıklı olmadığı bir noktaya ulaşılacaktır.

Tüketilmiş uranyum, doğal uranyumun nükleer güç için uygun yakıtın sağlanması amacıyla zenginleştirildiği uranyum yakıt çevriminin bir yan ürünüdür. Bu ürün uranyum-235 izotoplarından bir kısmı uzaklaştırıldığı için tüketilmiş diye adlandırılır. Tüketilmiş uranyumun kullanıldığı mühimmatlar 1991 yılındaki Körfez Savaşında ve Yugoslavya’nın dağılmasıyla sonuçlanan 1990’lardaki silahlı çatışmalarda kullanılmıştır.Çıplak elle tüketilmiş uranyum metaline temas edildiğinde nüfuz edici olmadığı için sadece cildi etkileyen beta radyasyonundan kaynaklanan temas dozları yaklaşık 2,5 mSv/saattir. Bu yüzden mümkünse tüketilmiş uranyumlu mühimmatın çıplak elle kontrolsüz bir şekilde toplatılmasından kesin olarak kaçınılmalıdır.

Ani etkiler: Patlamadan sonra ilk 1 dakika içerisinde meydana gelen etkilerdir. Işık,ısı,Ani nükleer radyasyon,Basınç,Elektromanyetik pals ani etkilerdendir. Kalıntı etkiler (radyoaktif serpinti): Patlamadan 30–60 dakika sonra başlar. İnfilaktan hemen sonra mantar biçimindeki bulutla yükselen radyoaktif maddelerin,birkaç dakika sonra yerçekiminin etkisi ile yere dökülmesi olayına radyoaktif serpinti denir. Bu esnada serpinti, patlamanın olduğu yere olur. Daha yukarılara çıkan ve rüzgârla savrulan radyoaktif maddeler ise bir taraftan sürüklenir, bir taraftan da dökülmeye devam ederek ölüm tehlikesi taşır.

Gerek radyasyon hastalığı, gerekse radyoaktif zehirlenmesi seyri ve sonucu itibariyle hastalık belirtileri başka başka olmadığından hissedildiği ya da başkaları tarafından fark edildiği andan itibaren bu belirtiler; Halsizlik, isteksizlik, bitkinlik, Mide bulantısı, baş dönmesi, Mide bulantısı, kusma, baş ağrısı,Kusma, şiddetli baş ağrısı, Kusma, ateş yükselmesi, kanlı ishal, Kusma ve kanlı ishalin devam etmesi ve ölümdür.

Günümüz sirenlerinde hem anons yapılabilmekte hem de anlamları önceden bilinen ikaz ve alarm işaretleri verilebilmektedir.Ülkemizde kullanılmakta olan İkaz ve Alarm işaretleri 4’e ayrılır: Sarı İkaz, Kırmızı Alarm, Siyah Alarm (KBRN Alarmı),Beyaz İkaz (Tehlike Geçti İkazı).

Aynı cins atomlardan oluşan, fiziksel ya da kimyasal çözümleme yoluyla ayrıştırılamayan ya da bireşimle elde edilemeyen saf maddelere “Element” denir.

Atomlar; hidrojen, karbon, oksijen, demir ve kurşun gibi elementlerin temel yapı taşlarıdır.

Doğal Radyoaktivite: Doğadaki mevcut bir kısım kararsız elementlerin radyoaktif parçacık ve ışın yayınlamalarıdır. Bunlara doğal radyoaktif elementler, bunların aktivitelerine de doğal radyoaktivite denir.

Bir radyonüklidin aktivitesinin, başlangıçtaki değerinin yarısına düşmesi için geçen
süre, yarılanma süresi olarak ifade edilir ve t½ sembolü ile gösterilir.

Belirli bir miktarda radyoaktif maddede kendiliğinden gerçekleşen dönüşümlerin
hızı aktivite olarak bilinir.

Gama radyasyonu (γ) sıklıkla aynı anda beta parçacığı yayınlayan kararsız atom çekirdeğinden çıkan çok yüksek enerjili fotondur.

Beta radyasyonu (β) kararsız bir atom çekirdeğinden yayınlanan elektrondur.

Radyasyonun insan dokusu gibi herhangi bir maddenin birim kütlesine aktardığı
enerji miktarına soğurulmuş doz adı verilir.

Radyonüklitler ile etiketlenmiş farmasötiklerin tanı ya da tedavi amacıyla
kullanımı ise nükleer tıp olarak adlandırılır.

İyonlaştırıcı radyasyondan korunmaya karşı düzenli olarak tavsiyeler yayımlayan bilimsel bir sivil toplum örgütü olan Uluslararası Radyolojik Korunma Komisyonu - ICRP, 1928 yılında kurulmuştur.