KBRN SAVUNMA VE GÜVENLİK

Biyolojik silahlar; geniş bir alanda çok büyük çapta zayiata sebep olmaktadır, tespit edilmeleri zordur, üretilmeleri kolay ve ucuzdur, sebep olduğu
hastalıkların tedavileri ise güç ve pahalıdır; bu özellikleri ile biyolojik silahlar benzersizdir. Ülkemiz; biyolojik silahların, stratejik, taktik ve terör amaçlı
kullanımı riski altındadır. Ülkeler arasındaki askerî ve ekonomik güç dengesizliği büyüdükçe, geride olan ülkeler güç dengesini sağlamak amacıyla kolay ve ucuza üretilebilecek kitle imha silahlarını seçerek dezavantajlarını aşma eğilimi gösterebilmektedirler. Biyolojik savaş ajanlarının ve biyolojik silahların üretimi; kimyasal, radyolojik ve nükleer silahlara kıyasla daha kolay ve ucuzdur. Bu sebepler nedeniyle biyolojik savaşın ve biyolojik savaşa karşı savunmanın önemi her geçen gün artmaktadır.

Pek çok bilim insanı tarafından, biyolojik savaş tarihinin, insanlık tarihi kadar eski olduğu kabul edilmektedir. İnsanlığın ilk çağlarında, ilkel kabileler tarafından düşmanlarını saf dışı bırakmak ve onlara üstünlük sağlamak maksadıyla, insan ve hayvan ölüleri, zehirli bitkiler ve zehirli hayvanlar kullanılmıştır. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler neticesinde mikroorganizmalar ve biyolojik toksinler
hakkında daha fazla bilgiye sahip olunmuştur. Bu bilgi artışı ile mikroorganizmaların ve biyolojik toksinlerin savaş alanında kullanımları da artmıştır.

BSA’lar; insanlar, hayvanlar ve bitkilerde hastalık ve ölüm, malzemelerde ise hasar oluşturabilmektedir. Kişiden kişiye bulaşma özelliklerinden dolayı çok
fazla sayıda kişiyi etkileyebilir. BSA’ların etkileri genel olarak solunum ve sindirim sistemine verdikleri zarar şeklinde görülmektedir. Ayrıca göz, deri veya başka
bir organda hastalık oluşumu görülebilmektedir.

Diğer tüm silah sistemlerinin aksine, biyolojik silahlar etkilerini hemen göstermezler, etkilerin görünmesi için bir kuluçka (inkübasyon) süresi
vardır. Kuluçka süresi kullanılan BSA’ye göre değişiklik göstermektedir. Örneğin Botulinum toksininden kaynaklanan zehirlenmeler çok kısa sürede ölümlere sebep olabilirken, HIV virüsünün sebep olduğu AIDS’in belirtileri bulaştıktan yıllar sonra ortaya çıkabilmektedir. Bu süre içerisinde BSA’lar kişiden kişiye bulaşabilir ve yayılım artabilir. Kuluçka süresinden dolayı bireyin etkilenip etkilenmediği geç tespit edilir bu durum Biyolojik Savaşa karşı savunmayı zorlaştırır.

İnsanlık tarihinde çok eski çağlardan beri biyolojik silahlar kullanılmaktadır. Tarihte bilinen en eski BSA kullanımı M.Ö. 14. yy’a dayanmaktadır. Hititler tarafından bulaşıcı hastalığa yakalanmış insan ve hayvanların düşman bölgesine gönderilerek bugün Tularemi olarak bilinen hastalık ile salgın oluşturmak amaçlanmıştır. M.Ö. 6. yy’da Asurlular tarafından çavdarmahmuzu (rye ergot) kullanılarak düşmanlarının içme suları zehirli hâle getirilmiştir. Aynı dönemde Yunan general Solon tarafından ‘hellebore’ adlı bitki (müshil olarak kullanılan bir ot türü), kuşatma boyunca Kirra’nın su kaynaklarını zehirlemek amacıyla kullanılmıştır. Tarihte veba ve çiçek hastalığını da içeren birçok farklı hastalık etkeni BSA olarak kullanılmıştır. Hastalıklı doku veya organ parçalarının mancınıklarla düşmana fırlatılması da tarihteki biyolojik silahın ilk örneğidir (Şekil 2.1). Yine Güney Amerika’da yerliler, çeşitli bitkilerden ve hayvanlardan elde ettikleri biyolojik toksinleri, mızrak ve okların ucuna sürmek suretiyle biyolojik
silah örneklerini kullanmışlardır. Aynı yerliler mızrak ve oklarının ucunu dışkıya ya da çürümüş ete batırmak suretiyle kullanmışlardır. Spartalılarla Atinalılar arasında 27 yıl süren Peleponez Savaşları ise çıkan tifüs salgını ile sona ermiştir. Bu asırda Kartacalılar tarafından da uyuşturucu etkisi olan içeceklerin, zehirli hayvan ve bitkilerin kullanıldığı bilinmektedir. M.Ö. 184 yılında Hannibal ve Yunan Kralı Eumenes arasındaki deniz savaşında, Hannibal’in denizcileri tarafından Yunan gemi güvertelerine içi zehirli yılanlarla dolu testiler atılmıştır. Kral Barborosa tarafından 1155 yılında, İtalya Tortona’daki su kaynakları insan cesetleri ile kontamine edilmiştir.

1346’da Kaffa kuşatması sırasında Tatar ordusunda veba salgını patlak vermiştir. Karadeniz’in Kırım liman kenti olan Kaffa, Moğol Tatarlarınca üç yıl kuşatılıp alınamaması sonucunda ise, kendi içlerinde oluşan veba salgını sebebi ile ölen insanların cesetlerini ve vebalı pire taşıyan fareleri, mancınıklarla kaleye atarak Kaffa şehrine veba bulaştırmışlardır. Kalede, veba hastalığının başlamasıyla Cenevizliler kaleyi terk ederek İtalya’ya kaçmışlardır. Bunun sonucunda da gemilere kaçan insanlar ve taşıyıcı fareler sebebiyle, İtalya ve Avrupa’ya veba yayılmış, birçok ölüm meydana gelmiştir. Burada hastalığın yayılmasında bit ve pireler arakonakçı olarak rol oynamıştır. Böylece 4 yıl içerisinde (1348–1352) 25–30 milyon insan biyolojik savaş neticesinde hayatını kaybetmiştir. 1422’de Prens Coribut, Bohemya’daki Hussite Savaşlarında ve Karlstejn kuşatmalarında, vebadan ölmüş askerlerin cesetlerini düşman hatlarına attırmıştır. Aynı taktiği 1710 yılında ise Rus ordusu İsveçlilere karşı uygulamıştır.

Japonya’da, 1930’ların başından itibaren 1945’lere kadar biyolojik savaş programı dâhilinde, BSA’lar ile birçok deney yapılmıştır. II. Dünya
Savaşında BSA kullandığı tespit edilen tek ülke Japonya’dır. Japonya 1932 ve 1945 yılları arasında işgal ettiği Mançurya’da Dr. Shiro Ishii ve Dr. Kitasano Misaji komutasında biyolojik ve kimyasal silah çalışmalarını yürütmüşlerdir. Japon biyolojik silah geliştirme programının ana yürütücüsü olan 731 numaralı ünite, 150 bina ve 5 uydu kamptan oluşan yerleşkede 3000 bilim insanı ve teknisyenden oluşan kadro ile çalışmalarını yürütmüşlerdir. Bu çalışmalarda; şarbon, dizanteri, kolera, difteri, tetanos, menenjit ve kanamalı ateş etkenleri ile
denemeler yapmışlardır. Bu deneyler sonucunda 10.000 mahkûmun hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir. Çin’deki 11 kentin içme suyu kaynakları, salmonella, shigella ve kolera etkenleri ile kirletilmiştir. Ayrıca Japon orduları II. Dünya Savaşında Mançurya ve Moğolistan’da sivil bölge halkına karşı
tularemi, veba ve viral etkenler ile biyolojik saldırılar yapmışlardır. Bu saldırılar, bazen su kaynaklarını ve gıdaları kontamine etmek suretiyle yapılmış ve
elde edilen saf mikroorganizmalar uçaklar vasıtası ile püskürtülmek suretiyle kullanılmıştır. Japonlar, savaşta aldıkları esirler üzerinde de biyolojik deneyler yapmışlardır. Bu deneylerde yaklaşık 1000 kişi aerosol şeklinde maruz kaldıkları şarbon sebebiyle ölürken toplamda 3000’e yakın kişinin çeşitli BSA’lara maruz kalarak öldüğü bilinmektedir.

BSA’ların tanımlanması, kimliklendirilmesi ve sınıflandırılması; tanı konulmasında, tıbbi önlemlerin alınmasında (proflaksi) ve tedavi yöntemlerinin belirlenmesinde önemli bir yer tutar. Bu durumda BSA’lar kaynaklarına göre:
1. Bakteriler,
2. Virüsler,
3. Biyolojik Toksinler
olmak üzere başlıca üç gruba ayrılabilir. Bu sınıflandırmanın dışında yer alan riketsiyalar, klamidyalar ve mantarlar da BSA olarak kullanılabilmektedirler.

BSA olarak kullanılabilecek başlıca bakteriler ve sebep oldukları hastalıklar şu şekilde listelenmiştir:
1. Bacillus anthracis (Anthraks-Şarbon),
2. Brucella türleri (Brucellosis-Bruselloz),
3. Yersinia pestis (Veba),
4. Vibrio cholerae (Kolera),
5. Francisella tularensis (Tularemi).

Virüslerin Özellikleri
• Bakterilerden çok daha küçüktür.
• Yaşamak için canlı hücrelere ihtiyaç duyar.
• İçine girdikleri hücrenin kaynaklarını kullanır.
• Genetik maddelerini çoğalttıktan sonra içinde bulundukları hücreleri parçalayarak ayrılır ve canlı yeni bir hücreye geçer.
• Antibiyotiklerle tedavi edilemez.
• Antiviral ilaçlar ile tedavi mümkündür ancak bu ilaçlar oldukça az çeşitlidir ve kullanım alanları sınırlıdır.
• Esas koruma aşı ile sağlanır ancak pek çoğuna karşı aşı henüz geliştirilememiştir.

Salgın bir hastalığın, doğal olarak mı ortaya çıktığı yoksa BSA saldırısı mı olduğunun cevaplanması bazı durumlarda çok güçtür. Bu durumun kesin
cevabını verebilmek; bu konudaki tüm bilgilere tam olarak sahip olmayı ve laboratuvar analizleri ile doğrulamayı gerektirmektedir. Bu kapsamda, hasta
bireylerin öyküsü iyi dinlenmeli, bir bulaş olup olmadığı değerlendirilmelidir.
Aşağıdaki belirtiler BSA saldırısı ihtimalini akla getirmelidir:
• Düşman uçaklarından püskürtmeler yapıldığının görülmesi,
• Normal dışı sis ve duman görülmesi, aerosol bulutunun görülmesi,
• Sararmış, solmuş, kurumuş, hasta görünüşlü bitkilerin varlığı,
• Kısa süre içinde çok fazla sayıda insan ve hayvanın hastalanması veya ölmesi,
• Sebebi tespit edilemeyen insan ve hayvan ölümleri,
• Normalden az sesli patlayan mermi veya bombalar görülmesi,
• Mermi veya bombaların patlaması neticesinde tahrip oluşmaması,
• Daha önce rastlanmayan değişik tipte ufak bombalara rastlanması,
• Bir uçağın geçişi sonrası, evvelce rastlanmayan haşaratın görülmesi,
• Bir bölgede daha önce görülmeyen hastalıkların aynı anda çok sayıda görülmesi,
• Hastalıkların doğal olarak görüldükleri mevsimlerin dışında mevsimlerde görülmesi,
• Hastalıkların doğal olarak görüldükleri yaş gruplarının dışında yaş gruplarında görülmesi.

Biyoterörizm; mikroorganizmaların ve biyolojik toksinlerin kasıtlı kullanımı ile sivil halkı hedef alan saldırılara denmektedir.

Çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük ve tek hücreli canlılara “mikroorganizma” denilmektedir. 

Biyolojik Savaş Ajanları (BSA), mikroorganizmalar (bakteri, virüs, vb.) ve biyolojik toksinlerden oluşmaktadır.

Biyolojik kitle imha silahları olarak da adlandırılan biyolojik silahlar ise BSA’ların yayılması ve dağıtılmasında kullanılan çeşitli sistemlerdir. 

Dolayısıyla verilen tanım "biyolojik savaş" kavramına aittir.

BSA olarak kullanılan mikroorganizmalar ve toksinlerin bilinenin aksine pek çok faydalı kullanım alanları da mevcuttur. Örneğin; ekmek, yoğurt, kefir, sirke, boza, peynir, sucuk, turşu gibi pek çok mayalanmış (fermente) gıdanın üretilmesinde mikroorganizmalardan yararlanılmaktadır. Biyolojik atık su arıtımında, alkol gibi çeşitli endüstriyel ürünlerin üretiminde, maden yataklarının ıslah edilmesinde mikroorganizmalardan yararlanılır. Dolayısıyla III. maddede verilen bilgi yanlış, diğer maddelerdeki bilgiler doğrudur.

Tarihte bilinen en eski BSA kullanımı M.Ö. 14. yy’a dayanmaktadır. Hititler tarafından bulaşıcı hastalığa yakalanmış insan ve hayvanların düşman bölgesine gönderilerek bugün Tularemi olarak bilinen hastalık ile salgın oluşturmak amaçlanmıştır. 

Kimyasal ve biyolojik silahların kullanımı ilk kez 1925 yılında, 40 ülkenin Cenevre Protokolünü imzalaması ile yasaklanmıştır. Ayrıca, 22 Ocak 1975 tarihinde Biyolojik ve Toksin Savaş Ajanlarının üretimi, stoku ve geliştirilmesini yasaklayan Biyolojik Silahlar Sözleşmesi şu ana kadar 171 ülke tarafından imzalanmıştır. Fakat, ilerleyen yıllarda bu sözleşmeye uyulmadığını gösteren örnekler bulunmaktadır. Dolayısıyla I. ve IV. maddede verilen bilgiler yanlış, diğerleri doğrudur.

BSA olarak kullanılabilecek başlıca bakteriler ve sebep oldukları hastalıklar aşağıda listelenmiştir: 

1. Bacillus anthracis (Anthraks-Şarbon), 

2. Brucella türleri (Brucellosis-Bruselloz), 

3. Yersinia pestis (Veba), 

4. Vibrio cholerae (Kolera), 

5. Francisella tularensis (Tularemi). 

Virüslerin özellikleri aşağıdaki gibidir:

• Bakterilerden çok daha küçüktür. 

• Yaşamak için canlı hücrelere ihtiyaç duyar. 

• İçine girdikleri hücrenin kaynaklarını kullanır. 

• Genetik maddelerini çoğalttıktan sonra içinde bulundukları hücreleri parçalayarak ayrılır ve canlı yeni bir hücreye geçer. 

• Antibiyotiklerle tedavi edilemez. 

• Antiviral ilaçlar ile tedavi mümkündür ancak bu ilaçlar oldukça az çeşitlidir ve kullanım alanları sınırlıdır. 

• Esas koruma aşı ile sağlanır ancak pek çoğuna karşı aşı henüz geliştirilememiştir. 

Dolayısıyla doğru yanıt "A" seçeneğidir. Diğer seçeneklerde verilen özellikler bakterilere aittir.

Variola major ve Yersinia pestis, A grubu BSA'lar arasında yer almaktadır.

Alphavirüsler ve Brucella türleri ise, B grubu BSA'lar arasında yer almaktadır.

Dolayısıyla doğru yanıt "C" seçeneğidir.

BSA’ların insan vücuduna girişinde en önemli ve en tehlikeli giriş yolları sırasıyla; solunum yolu, sindirim yolu ve deri yoludur. Diğer yollar (üreme ve göz konjonktivaları) daha az kullanılan ve daha az etkili olan yollardır. 

Halk sağlığı açısından önemli olan başlıca vektörler ve bulaştırdıkları hastalıklar: 

• Karasinek: Tifo, kolera, dizanteri, 

• Sivrisinek: Sıtma, ensefalit, 

• Bit: Tifüs, 

• Pire: Veba, 

• Kene: KKKA (Kırım Kongo Kanamalı Ateşi), 

• Çeçe sineği: Afrika uyku hastalığı. 

Aktif savunma tedbirleri; “Düşman BSA Tesislerini İmha Etmek” ve “Düşman Biyolojik Silah Sistemlerinin Durdurulması”ndan oluşmaktadır. I. ve III. maddede verilen tedbirler, pasif savunma tedbirleri arasında yer almaktadır.