KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER

Avrupa Birliği ya da kısa adıyla AB, toprakları büyük ölçüde Avrupa kıtasında bulunan ve yirmi sekiz ülkeden oluşan siyasi ve ekonomik bir örgütlenmedir. 1993 yılında, Maastricht Antlaşması’nın imzalanması sonucu, var olan Avrupa Ekonomik Topluluğu’na yeni görev ve sorumluluk alanları yüklenmesiyle kurulmuştur.

Avrupa’da tarihsel olarak bütünleşme düşüncesi öncelikle siyasal anlamda ortaya çıkmış; ekonomik bütünleşme düşüncesi ise zaman içinde gelişmiştir. İtalyan düşünür Dante, “De Monarchia” (Monarşi) adlı eserinde eski Roma İmparatorluğu benzeri bir örgütlenme ile uluslararası barışın sağlanabileceğini ileri sürmüştür.

1951 yılında Avrupa Kömür Çelik Topluluğu (AKÇT) Belçika, Batı Almanya, Lüksemburg, Fransa, İtalya ve Hollanda’dan oluşan 6 üye ile kuruldu.

İngiltere bu oluşumda yer almamıştır.

AKÇT’nin kısa sürede göstermiş olduğu başarı Avrupa’da bütünleşmenin daha ileri götürülmesi arzusu ile birleşince, 1957 tarihinde altı Batı Avrupa Devleti (Batı Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve İtalya) arasında imzalanan “Roma Antlaşması” ile kurulan Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) bugünkü Avrupa Birliği’nin temellerini atmıştır.

Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu yürürlüğe giriş tarihinden itibaren 50 yıl geçerli olmak üzere imzalanmış olması nedeniyle, 23 Temmuz 2002 tarihinde sona ermiştir. AKÇT’nin sona ermesiyle, kömür ve çelik sektörüyle ilgili konular AB politikaları kapsamına alınmış ve Komisyonu’nun sorumluluğuna devredilmiştir.

26 Şubat 2001 tarihinde imzalanan Nice Antlaşması, tüm üye ülkelerde onaylanmasının ardından 1 Şubat 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Başlıca amacı Birliği, yeni üyeler alarak genişlemeye hazırlamak olan bu Antlaşma, 15 üye ülke ve 12 aday ülkenin (Türkiye hariç) AB Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu’ndaki üye sayıları dağılımı ile AB Konseyi’nde karar almadaki oy ağırlıklarını belirlemiş, Bakanlar Konseyi’ndeki ağırlıklı oy oranlarını değiştirmiştir.

Topluluğa katılmak için müzakerelere başlayan İngiltere’nin başvurusu, Fransa Başkanı De Gaulle tarafından veto edilmiştir. İngiltere’nin katılmasını Topluluk üzerinde Amerikan etkisinin artması olarak gören De Gaulle, 1967 yılında İngiltere’nin ikinci başvurusunu da sonuçsuz bırakmıştır. 1969 yılında De Gaulle’ün istifasıyla İngiltere’nin önündeki engel kalkmış; 1973 yılında Danimarka ve İrlanda’yla birlikte İngiltere Topluluğa katılmıştır.

Genişlemeyi hazmedebilmesi için AB’nin kurumsal yapısı değiştirildi ve karar alma mekanizmaları yeniden düzenlendi. Aday ülkeler ise yukarıda da değinildiği üzere Kopenhag üyelik koşulları çerçevesinde toplumsal yaşamın hemen her alanını yeniden düzenlediler. Böylece 1998 yılında Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Estonya ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimiyle, 2000 yılında ise Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Romanya ve Slovakya ile başlayan müzakereler, Bulgaristan ve Romanya dışındaki diğer ülkelerin 1 Mayıs 2004’te AB’ye katılımlarıyla sonuçlandı.

23 Haziran 2016’da İngiltere’de yapılan referandumdan %52 oyla çıkan “Avrupa Birliği’nden ayrılma kararı” ile birlikte ilk defa bir ülke Topluluktan ayrılma kararı almıştır.

Konseyin temel görevleri şu şekilde sıralanabilir: 1. Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan tasarıları ele alır ve yasalaşmasını sağlar. 2. Üye devletlerin genel ekonomi politikalarını koordine eder. 3. AB’nin ortak güvenlik ve dış politikasını belirler ve uygular 4. AB adına, bir veya birden fazla ülke veya uluslararası kuruluşla anlaşmalar yapar. 5. Suçların önlenmesi ile ilgili konulardaki adli işbirliği ile polisiye alanlarda düzenlemeler yapar, üye ülkelerin faaliyetlerini koordine eder. 6. Avrupa Parlamentosu ile birlikte AB’nin bütçesinden sorumludur.

Komisyon başkanı Avrupa Birliği Zirvesi tarafından belirlenir ve ataması Avrupa Parlamentosu’nun onayı ile yapılır.

Avrupa’da bir birlik kurulması fikri geçen yüzyıllarda Dante, Comenius ve Immanuel Kant gibi birçok düşünür, sanatkâr ve devlet adamı tarafından benimsenmiş ve geliştirilmeye çalışılmış, ancak bu konuda ciddi adımlar 2. Dünya Savaşı’ndan sonra atılmıştır.

Avrupa’da tarihsel olarak bütünleşme düşüncesi öncelikle siyasal alanda ortaya çıkmış; ekonomik bütünleşme düşüncesi ise zaman içinde gelişmiştir. Doğru cevap C'dir.

19. yüzyılda Avrupa’da bütünleşme olgusuna bakışı en iyi özetleyen ve en tutarlı öngörümde bulunanlardan biri de Fransız yazar Victor Hugo olmuştur. 1849 yılında “Avrupa Birleşik Devletleri” kavramını kullanan Victor Hugo bu düşüncesini şöyle ifade etmiştir: “...Gün gelecek, bu kıtanın tüm ulusları, (...) bir birlik içinde kaynaşacak ve Avrupa kardeşliğini oluşturacaklar. Gün gelecek, tek savaş alanı fikirlerin yarıştığı Açık Pazar yerleri olacak. Gün gelecek kurşun ve bombaların yerini oylar alacak...” Doğru cevap B'dir.

Avrupa Ekonomik Topluluğu 1957 yılında imzalanan Roma Antlaşması ile 6 ülke (Batı Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve İtalya) tarafından kurulmuştur. Doğru cevap D'dir.

Avrupa topluluklarının kuruluşundan itibaren göstermiş oldukları başarılı gelişim, başlangıçta AT’ye girmek istemeyen ülkelerin daha sonra topluluklara üyelik başvurusunda bulunmalarına yol açmıştır. 1961 yılında Topluluğa katılmak için müzakerelere başlayan İngiltere’nin başvurusu, Fransa Başkanı De Gaulle tarafından veto edilmiştir. İngiltere’nin katılmasını Topluluk üzerinde Amerikan etkisinin artması olarak gören De Gaulle, 1967 yılında İngiltere’nin ikinci başvurusunu da sonuçsuz bırakmıştır. 1969 yılında De Gaulle’ün istifasıyla İngiltere’nin önündeki engel kalkmış; 1973 yılında Danimarka ve İrlanda’yla birlikte İngiltere Topluluğa katılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Üyelik müzakereleri 2005 yılında başlayan Hırvatistan’ın 2013 yılında AB’ye katılması ile birlikte üye sayısı 28’e, nüfusu ise 500 milyonun üzerine yükselmiştir. Doğru cevap E'dir.

Avrupa Birliği dünyada başka hiçbir uluslararası örgütte veya devlette olmayan özgün bir kurumsal sisteme sahiptir. Birliğin karar verme ve faaliyet mekanizması dört temel kurum tarafından sağlanmaktadır. Konsey, Komisyon, Parlamento ve Adalet Divanı’nın işbirliğine dayanan sistem hükümetlerarası ve uluslarüstü özelliklerin özgün bir şekilde bir araya geldiği kurumsal bir yapı oluşturmaktadır. AB Kurumları, Topluluğun temel yapısını teşkil eden Konsey, Komisyon, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Toplulukları Adalet Divanı (ATAD), Sayıştay ve danışsal rol üstlenen Ekonomik ve Sosyal Komite ile Bölgeler Komitesidir. Avrupa kurumları üye devletlerarası antlaşmalardan doğmuş olup bu kurumlar aynı devletlerin hükümet temsilcileri kanalıyla birlik içerisinde güç kullanmaktadır. Üye devletlerden ve onun vatandaşlarından direkt vergi toplayamaması ve bu vergiyi tüm AB vatandaşları lehine kullanamaması AB’yi tipik federal sistemlerden ayıran özelliklerden biridir. Birliğin konfederal özelliklerini pekiştiren bir diğer unsur olarak, birlik yönetiminin üye devletler adına etkili bir dış politika yürütememesi sayılabilir. Doğru cevap C'dir.

Konseyin temel görevleri şu şekilde sıralanabilir: (1) Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan tasarıları ele alır ve yasalaşmasını sağlar. (2) Üye devletlerin genel ekonomi politikalarını koordine eder. (3) AB’nin ortak güvenlik ve dış politikasını belirler ve uygular. (4) AB adına, bir veya birden fazla ülke veya uluslararası kuruluşla anlaşmalar yapar. (5) Suçların önlenmesi ile ilgili konulardaki adli işbirliği ile polisiye alanlarda düzenlemeler yapar, üye ülkelerin faaliyetlerini koordine eder. (6) Avrupa Parlamentosu ile birlikte AB’nin bütçesinden sorumludur. B, C ve E seçenekleri Avrupa Komisyonu'nun görevleri arasında yer almaktadır. D seçeneğindeki görev ise Avrupa Parlemantosu'na aittir. Doğru cevap A'dır.

Yönetmelikler tüm üye devletler için tamamen bağlayıcı nitelikte olup doğrudan uygulanabilir etkiye sahiptir. Direktifler tek bir üye devletle ilgili olabilecekleri gibi tüm üye ülkeleri bağlayıcı da olabilmektedir. Kararlar hitap ettikleri taraflar için tamamen bağlayıcıdırlar. Üye ülkeleri, gerçek ve tüzel kişileri muhatap alabilirler. Mahkeme kararlarının oluşturduğu hukuk ilkelerinin tümüne ise “içtihat” adı verilmektedir. Avrupa Birliği hukukunda Adalet Divanı’nın içtihatları büyük önem taşımaktadır. Adalet Divanı’nın verdiği kararlar, 1952 yılından itibaren Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT), 1958’den itibaren Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve EU-RATOM olmak üzere, uzun yıllar boyunca çeşitli anlaşmazlıkların çözümünü sağlamış ve kapsamlı bir Topluluk içtihadı oluşmasıyla sonuçlanmıştır. Kurumların politika geliştirmede kullandıkları bir diğer araç da kurumlararası antlaşma veya bildirgelerdir. Kurumlararası antlaşma veya bildirgeler, Antlaşma’da yer alan belli bir maddeye ya da hükümetlerarası konferanslarda sunulan çerçeveye açıklık getirmek amacıyla kullanılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

A, C, D ve E seçenekleri AB Adalet Divamı yargıçlarıyla ilgili bilgileri vermektedir. Ancak, yargıçlar, üye devletler hükümetlerince alınacak ortak bir kararla altı yıllık bir süre için atanırlar. Doğru cevap B'dir.

Divan her üye ülkeye bir tane karşılık gelmeküzere 28 yargıçtan (judge) ve sekiz umumi vekilden (advocates-general) oluşur. Yargıçlar, üye devletler hükümetlerince alınacak ortak bir kararla altı yıllık bir süre için atanırlar. Bu sürenin bitiminde üyeler tekrar göreve gelebilirler. Üyeler kendi aralarında bir başkan seçer ve bu seçim üç yılda bir yenilenir. Divan yargıçları, Adalet Divanı’nın merkezinin bulunduğu Lüksemburg’da oturmakla yükümlüdürler. Divan yargıçlarının bağımsızlıkları, statülerini düzenleyen çeşitli hükümler aracılığıyla güvence altına alınmıştır. Divan’da bulunan sekiz umumi vekil ise görüş hazırlayarak mahkemeye yardımcı olmakla görevlidir.

Avrupa Birliği ya da kısa adıyla AB, toprakları büyük ölçüde Avrupa kıtasında bulunan ve yirmi sekiz ülkeden oluşan siyasi ve ekonomik bir örgütlenmedir. 1993 yılında, Maastricht Antlaşması’nın imzalanması sonucu, var olan Avrupa Ekonomik Topluluğu’na yeni görev ve sorumluluk alanları yüklenmesiyle kurulmuştur.