KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER

Patronaj sistemi

Otoriter rejimlerin, yönettikleri halk üzerinde geniş bir kontrol sağlamak için üç ana yola başvurduklarını görmekteyiz: (1) çeşitli devlet organları yoluyla baskı kurma (coercion), (2) bireyleri sosyoekonomik politikalar üzerinden çıkar ilişkisi ile sisteme bağlama (cooptation), ve (3) sistemin başındaki diktatör veya liderin gerek karizması gerek devletin iletişim kanalları yoluyla bir lider kültü (lea- dership cult) yaratma. Bu çözümlemeye göre, darbe yapmak otoriter rejimlerde başvurulan bir strateji değildir.

Modern siyasi tarihte tek parti sisteminden dikta rejimine dönüşmüş birçok vaka gözlemlenir. Bu tür rejim kaymaları, özellikle Komünist tek parti rejimlerinde sıkça görülmüştür. Çavuşesku başkanlığındaki Romanya, Castro başkanlığındaki Küba Komünist tek parti sisteminden diktatörlüğe geçiş yapan sistemlerin önemli örneklerindendir.

Otoriter sistemlerde amaç, muhalefeti her türlü bastırmak, kötü göstermek ve muhalefeti hiçbir şekilde devlet yönetimine ortak etmemektir. Bu yüzden de muhalefetin örgütlenmesini engeller, muhalefetin gücünü farklı şekillerde sınar, muhalefeti bölmeye çalışır ve olası muhalif grupları önceden belirlemeye çalışır.

Otoriter rejimler diğer ülkelerle ittifak kurar, liderlerini halka insanüstü varlıklar gibi sunup bir lider kültü oluşturur, muhalefet üzerinde baskıcı olurlar ve devlet destekli sivil toplum örgütleri kurarlar. Ancak Totalitarizmde bireysel özgürlüklere izin verilmez ve bireyin yaşamının tüm alanları devlet kontrolüne bırakılır.

20. Yy.’da dekolonizasyon sonucu yeni kurulan devletler daha çok ne Nazizm veya Maoizm gibi totaliter bir sistemi benimsemiş, ne de liberal demokrasiler gibi geniş katılıma ve güçler ayrılığına önem veren çoğulcu sistemlere geçmişlerdir. Totaliter ve demokratik rejimleri bir doğru parçasının iki ucu gibi görürsek, yeni ülkelerin siyasi sistemleri bu parça üzerinde uçtan uca dağılım göstermekteydiler.

Azınlığın çoğunluğu yönettiği ve memnuniyetsizliklerin meşru yollardan dile getirilme şansının az olduğu otoriter rejimlerde rejim karşıtlarına karfl› cebir kullanı ması oldukça sık görülen bir durumdur. Aynı zamanda, otoriter rejimlerde devletin halkı üzerinde güç kullanımı, demokrasilerde olduğu gibi kanunla düzenlenmediği için yürürlüğe konması daha kolay bir politikadır. Devlet yeri geldiğinde kullandığı şiddetle resmi olarak iliflkilendirilmek istemez. Böyle durumlarda ise polis ya da ordu gibi devletin resmi organları yerine paramiliter güçler de kullanılabilir.

Modern siyasi arenada otoriter rejimlerin bu sıklıkta ortaya çıkmasının ardındaki sebepleri araştıran siyaset bilimciler, iki ana etken üzerinde durmuşlardır: ekonomik etkenler ve sosyokültürel etkenler.

Neopatrimonyal rejimleri, diğer dikta rejimlerinden ayıran en önemli özellik neopatrimonyal liderlerin iktidarda kalmak için devlet organlarını bilerek zayıf tutmasıdır.

1933 yılında José Antonio Primo de Rivera tarafından İspanya'yı ele geçirmeye çalışan İspanyol komünistlere karşı geliştirilen, en çok Francisco Franco tarafından uygulanmış otoriter-kralcı faşist ideolojidir. 1936- 1939 yılları arasında Franco’nun liderliğini yaptığı Milliyetçiler, asayişin sağlanmasını müteakip Falanj partisini kurmuştur.

Franco dönemi İspanya’sı (1939-1975) tek-adam sistemini örnekleyen bir otoriter rejimdir. Bazı siyaset bilimciler Franco rejimini faşist bir totaliter rejim olarak tanımlar. Ancak sınırlı da olsa çoğulcu siyasal yapıya izin vermiş olması, sistemin zayıf ve çok katmanlı ideolojik yapısının halkı topyekün mobilizasyondan sakınması ve Franco’nun sürdürdüğü politikaların genelde akılcı ve tahmin edilebilir olması, bu rejimi Mussolini İtalyası ve Nazi Almanya’sından anlamlı bir biçimde ayırır.

Kitabımızda Otoriter rejimlerde rejimin kurallarını askeri cunta, tek parti veya diktatör belirleyebilir demektedir.

Askeri cunta yönetiminde ülkede kimin iktidarı süreceğine ve kimin hangi politikaları (ticaret, eğitim, ulaştırma vb.) yürüteceğine ordu veya ordu içinde bir grup subay karar verir. Bu tür rejimlerde ordunun günlük politikalara ağırlık koyar

Tek parti yönetiminde yasama yürüyme ve yargı bağımsız değildir

İktidara getiren ve tutan etkenler farklı olabilir.

Parti ve ordu kurumları diktatörün siyasal erkini kontrol veya tehdit edecek kadar etkili değildir

Baskı kurma yöntemlerden birisidir

Himayeci sisteme bağlama yöntemidir

Korporist sisteme bağlama yöntemlerinden birisidir

Franco dönemi tek adam sistemidir