KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER

Otoriter rejimlerde rejimin kurallarını askeri cunta, tek parti veya diktatör belirleyebilir.

Tek-parti sistemleri otoriter rejimler arasında en istikrarlı ve yapısal açıdan en esnek olanıdır. Bu sistemin ana özelliği devletin yasama, yürütme ve yargı kollarının tek bir siyasi parti tarafından mutlak biçimde denetlenmesi ve işletilmesi, başka bir deyişle partinin devletle eşanlamlı hale gelmesidir.

Ülkedeki üretim araçlarına çoğunlukla devletin sahip olduğu, ülkedeki ekonomik, sosyal ve kültürel yatırımların devlet tarafından planlandığı ve yapıldığı komünizm, tek-parti sistemlerin tarih boyunca gözlemlenen en yaygın şekli olmuş ve dünya siyasetini derinden etkileyen ülkeleri ortaya çıkarmıştır.

Bir siyasi liderin politik destek karşılığı kişi ve zümrelere devletin kaynaklarını kullanarak maddi çıkar sağlamasına patronaj sistemi denir.

Otoriter rejimler yönettikleri halk üzerinde geniş bir kontrol sağlamak için üç ana yola başvururlar: baskı kurma, sisteme bağlama ve lider kültür yaratma. Etnik ayrıştırma ve radikal ideolojiler üretme genellikle totaliter rejimlerde görülür.

Seçimlerin düzenli bir şekilde yapıldığı ve bu seçimlerde anlamlı bir siyasi yarışmanın olduğu bir kısım otoriter rejimlere seçimsel demokrasi, “plebisitsel” (referanduma dayanan) demokrasi, yarışmacı otoriter rejimler gibi isimler de verilmiştir.

Soğuk Savaş döneminde Amerika Birleşik Devletleri’nin Sovyetlere karşı ittifak kurma isteği, anti-komünist bir ideolojiye de sahip olan İspanya’yı tekrar Batı’nın bir üyesi yapmıştır. Ülkeye uygulanan ekonomik ambargonun kalkması ile İspanya ekonomisi atağa geçmiş ve hızlı bir modernleşme yoluna girmiştir.

Nasyonal sosyalizm, faşizm, Marxizm-Leninizm ve Maoizm gibi rejimler totaliter rejimlerdir.

Bir sömürge devletin bağımsızlığını kazanma sürecine dekolonizasyon denir.

Otoriter rejimlerde rejimin kurallarını askeri cunta, tek parti veya diktatör belirleyebilir. Senato, çoğulcu bir sisteme yönelik yapı olduğu için otoriter rejimlerde rejimin kurallarını belirlemesi söz konusu değildir.

Ülkedeki üretim araçlarına çoğunlukla devletin sahip olduğu, ülkedeki ekonomik, sosyal ve kültürel yatırımların devlet tarafından planlandığı ve yapıldığı komünizm, tek-parti sistemlerin tarih boyunca gözlemlenen en yaygın şekli olmuş ve dünya siyasetini derinden etkileyen ülkeleri ortaya çıkarmıştır.

Komünizm ile yönetilen ülkelerin sayısı 1980’lerin başında en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından önceki on yılda bir Uzakdoğu ülkesi olan Vietnam’dan Karayip adalarındaki Küba’ya, Afrika kıtasının güneydoğu ucunda yer alan Mozambik’e kadar çeşitli örnekler sergilemişlerdir. Ayrıca Doğu Avrupa’daki
Varşova Paktı üyesi olan Polonya’dan Romanya’ya kadar bir düzineden fazla ülke bu tür tek-parti sistemi ile yönetilmekteydi.

Liderin bir taraftan devletin kaynaklarının kullanımı üzerinde sınırsız yetkisi bulunduğu, diğer taraftan bu gücü yakınlarını kayırmak için kullandığı rejimlere Neopatrimonyal rejim adı verilmektedir.

Otoriter rejimler yönettikleri halk üzerinde geniş bir kontrol sağlamak için üç ana yola başvururlar: baskı kurma, sisteme bağlama ve lider kültür yaratma.

Bir siyasi liderin politik destek karşılığı kişi ve zümrelere devletin kaynaklarını kullanarak maddi çıkar sağlamasına patronaj sistemi denir. Dolayısıyla gelişmiş ve demokratik rejimlerle yönetilen ülkelerde bu uygulama beklenemez.

Katar günümüzde hala dikta rejimi ile yönetilen ülkelerden birisidir. Diğer örneklerdeki ülkeler parlementer demokratik sistemle yönetilmektedir.

Modern siyasi arenada otoriter rejimlerin bu sıklıkta ortaya çıkmasının ardındaki sebepleri araştıran siyaset bilimciler, iki ana etken üzerinde durmuşlardır: ekonomik etkenler ve sosyokültürel etkenler. Ekonomik açıklamaların temelinde pazar-siyasal rejim ilişkisi yatmaktadır. Pazarların verimli çalıştığı, dolayısıyla uzun süreli ekonomik büyümenin görüldüğü ülkelerde fakirlik azalacak ve ortaya güçlü bir orta sınıf çıkacaktır Barrington Moore’un (1966) ünlü çalışması Diktatörlük ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri’nde belirttiği üzere, orta sınıfın güçlü olduğu müreffeh bir toplum siyasal isteklerini barışçıl ama etkili bir şekilde dile getirme şansına sahip olacaktır. Bu sınıfsal farkındalık zamanla yöneticilerin yetkilerini kısıtlamaya yönelik demokratik reformlara da yol açacaktır.

Ekonomik gelişmişlik ve otoriter rejimlerin varlığı arasındaki negatif ilişkinin genel olarak görgül desteği mevcuttur. Örneğin, kişi başı milli gelir 5000 Amerikan Doları ve üzerinde olan ülkelerin %50’si otoriter bir siyasal rejimle yönetilirken, kişi başı 10.000 Amerikan Doları ve üzerinde olan ülkelerin sadece %10’u bu şekilde yönetilmektedir. Ancak, oldukça zengin olup otoriter rejimlerle yönetilen ülkeler (örneğin Suudi Arabistan, Katar) ve fakir ülkeler grubunda yer almasına rağmen pekişmiş demokratik düzene sahip olan Hindistan gibi ülkeler de mevcuttur.

Sosyokültürel yaklaşımlar ise bir toplumdaki bazı kültürel özelliklerin bu toplumda gücün tepede yoğunlaşmasını görece mümkün kıldığını savunur. Geleneksel ve bekasını sağlamaya odaklanmış toplumlarda, hiyerarşi, itaat ve cemaatçilik gibi otoriter sistemlerin yapısıyla birebir örtüşen özellikler bireyselcilik, özgürlük ve eşitlik gibi ilkelere tercih edilmektedir. Bazı siyaset bilimciler, belirli dinlerin ve etnik grupların bu tür hiyerarşik yapılanmalara daha açık olduğunu, dolayısıyla otoriter rejimlerin ortaya çıkmasında kolaylaştırıcı bir rol oynadığını savunmuştur. Bu tür önermelerin en son odağı İslam dini ile otoriter rejimlerin ortaya çıkması arasında olabilecek bağıntılardır. Benzer önermeler 1950 ve 1960’lı yıllarda Katolik toplumlar, 1970’li yıllarda ise Konfüçyüs kültürüyle yoğrulmuş Uzakdoğu toplumları için de yapılmıştır. Ancak, dine dayalı bu tür sosyokültürel savlar görgül destek bulmamıştır.

Otoriter rejimlerin uzun tarihsel geçmişi, siyaset bilimi repertuarına birçok farklı otoriter rejim türü sokmuştur. Hatta otoriter rejimleri demokratik ve totaliter rejimler elendiği zaman oluşan genel bir ‘arda kalan’ kategorisi olarak gören siyaset bilimciler de vardır. Bu tür kavramsal çeşitliliği sınıflandırmak için ilk temel noktamız şu soru olacaktır: Otoriter rejimlerde rejimin kurallarını ve devletin asli görevlerinin nasıl yürütüleceğini kim belirler? Bu sorunun cevabı üç ana grubun varlığına işaret etmektedir: askeri cunta yönetimi, tek parti yönetimi ve lider temelli dikta yönetimi. Burada hatırlanması gereken başka bir unsur ise, aşağıda tartışılan üç türün ideal, biçimlendirilmiş türler olmasıdır. Gerçek hayatta gözlemlediğimiz otoriter rejimler, her üç türün özelliklerini belirli derecede bünyelerinde barındırmaktadırlar. Örneğin Kominizm.

Tek-Parti Yönetimi

Tek-parti sistemleri otoriter rejimler arasında en istikrarlı ve yapısal açıdan en esnek olanıdır. Bu sistemin ana özelliği devletin yasama, yürütme ve yargı kollarının tek bir siyasi parti tarafından mutlak biçimde denetlenmesi ve işletilmesi, başka bir deyişle partinin devletle eşanlamlı hale gelmesidir.

Güçlü ve kapsayıcı rejim propagandası, diğer tür otoriter rejimlere göre halk desteğine daha fazla ihtiyacı olan tek parti yönetimlerinde önemli bir rol oynar.

Dekolonizasyon bir sömürge devletin bağımsızlığını kazanma sürecine verilen addır.

Autogolpe sivil iktidarın kendine darbe yapması anlamına gelir.

Bir siyasi liderin politik destek karşılığı kişi ve zümrelere devletin kaynaklarını kullanarak maddi çıkar sağlamasına patronaj sistemi denir.

Bir siyasi liderin politik destek karşılığı kişi ve zümrelere devletin kaynaklarını kullanarak maddi çıkar sağlamasına patronaj sistemi denir.

Korporasyon: Gentile ile birlikte yazdıkları Faşizm Doktrini (1933) adlı metinde Mussolini faşist devletin korporatif olmasının nedeninin sosyalizme ve sendikacılığa yol açan ihtiyaçlar olduğunu söyler ve farklı çıkarların koordine edildiği ve birbiriyle uyumlu hale getirildiği bir korporasyon sisteminin gerçek çözüm olduğunu belirtir.

Plesibit: Seçimlerin düzenli bir şekilde yapıldığı ve bu seçimlerde anlamlı bir siyasi yarışmanın olduğu bir kısım otoriter rejimlere seçimsel demokrasi, “plebisitsel” (referanduma dayanan) demokrasi, yarışmacı otoriter rejimler gibi isimler de verilmiştir. Bu tür rejimleri otoriter rejimlerden ayıran en önemli özellik iktidarların yönetimlerini sürdürmeleri için seçim desteğine ihtiyaç duymalarıdır. Ancak iktidarlar bu plesibitsel desteği sağlamak için güçler ayrılığı ilkesini göz ardı edip muhalefet üzerine devletin bütün kurumları ile baskı yapmaktan, gerektiğinde bu baskıyı meşru kılmak için özel kanunlar çıkarmaktan çekinmezler. Soğuk Savaş sonrası, özellikle 2000’li yıllarda Rusya seçimsel demokrasi türünün iyi bir örneği olmuştur.