KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER

Toplumun ve tekil yurttaşın yaşantısının tamamının denetim altına alındığı ve en ufak bir mahrem yaşantının devletin bilgisi, onayı ve düzenlemesi dışında mevcut olmasının mümkün ve arzulanabilir olmadığı siyasal rejime totaliter rejim adı verilir.

Karşılaştırma yöntemi kullanılarak yapılan bir araştırmada da, aynen laboratuar ortamındaki gibi, bir bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerinde etkisi olup olmadığını araştıracak koşullar üretilmeye çalışılır. Ancak, burada laboratuar ortamının ayarlamaları mümkün olmadığından, incelenecek olan olgunun ortaya çıktığı ve/veya çıkmadığı siyasal sistemler gözlemlenir. Bu durumda izlenebilecek olan iki temel yöntem olduğunu 19. yüzyıl düşünürlerinden John Stuart Mill ilk kez ortaya koymuştur.

Davies’in J- eğrisi olarak bilinen bu önermesine göre, büyük hızla süren iktisadi büyüme dönemlerinin arkasından iktisadi büyümede rastlanılan ani ve hızlı duraklama halk ayaklanmalarına yol açan bir toplumsal psikolojik etki yaratır.

Çok farklı tarihlerde, çok farklı coğrafyalarda ve çok farklı siyasal ve toplumsal ortamlarda toplumsal ihtilaller olmuştur. ABD (1776), Fransız (1789), Rus (1917) ve İran (1979) Devrimleri bu tür ihtilallerin başlıca örnekleridir. Bu dört ülkenin de siyasal kültür ortamları, iktisadi yapıları ve gelişmişlik düzeyleri farklıdır. Bunların üçü krallıkla yönetilmekle birlikte ABD bir sömürgeydi ve kendisinin bir kralı yoktu. Onun dışında bu dört devletin hemen hemen her özelliği birbirinden farklıydı. Ancak, siyaset sosyologu olan James C. Davies yaptığı bir araştırmada bu ihtilallerden önce ülke ekonomilerinin hızlı bir büyüme sürecine girdiğini, ancak tam halk ayaklanması öncesindeyse birdenbire büyük bir yavaşlamaya ve hatta küçülmeye tabi olduğu saptanmıştır.

Mill’in önerdiği yöntemlerden uyuşma yöntemine benzer bir biçimde az sayıda ve çok benzer ülkeleri belirli bir zaman aralığında gözlemek suretiyle bir toplumsal olgu ile onun siyasal sonuçlarının var olup olmadığını görgül (ampirik) olarak saptamak bir çözüm olacaktır. Bunun için birbirine çok benzer ülkeler örneklemi tasarlanmalıdır. Bu yaklaşıma Adam Przeworski ve Henry Teune olabildiğince benzer sistemler tasarımı (most similar systems design, OBST) adını vermişlerdir (1970, 32 -34).

Karşılaştırmalı siyaset konusundaki ilk araştırmalar insanların mutluluğunu sağlayacak devlet yapısına ulaşmanın formülünü bulmak güdüsü ile yapılan kısmen normatif, kısmen pozitif önermelerden oluşan çalışmalardan oluşmuştur. Aristo’nun Politika adlı ünlü eseri bu tür bir arayışın ilk ürünlerinden olup pozitif yanı daha ağır basan bir niteliktedir.

Bu araştırmalardan ilk ciddi sapış N. Machiavelli (Makyavel) tarafından yazılmış olan, daha çok kamu yönetimi sanatı içeriğinde önermelerden oluşan, ancak farklı siyasal sistemler ve kültürlerde yapılan gözlemlerden derlenen Prens adlı kitaptır.

Bunlara sömürge (colony) yönetimi adını veriyoruz. Bu yönetimler o toprakları işgal eden büyük devletler tarafından kurulmuş olduğundan özerk veya bağımsız bir içerik taşımıyorlardı. Dünya ticaretinin kapsamı genişledi, yönetim yapılarında bir türdeşleşme ortaya çıktı, ama bunlar kendiliğinden (spontaneous) üremiş olan siyasal olgular niteliğinde olmayıp, sömüren ana devletlerin o topraklarda kurdukları idari yapılardı. Bu durumda, hem yeni siyasal yönetim alanları oluştu, hem de bunların siyasal uygulamaları önemli benzerlikler göstermeye başladı. Tarihleri ve coğrafyaları çok farklı olan Hindistan ile Kenya ve Uganda benzer bir idari yapıya İngiliz sömürgecileri eliyle sahip oldular.

Britanya’daki kraliyet kurumu, parlamento, başbakanlık ve kabine, yargının bağımsızlığı, siyasal partiler, baskı grupları ve seçimleri olabildiğince ayrıntılı olarak anlatan bir içerik bu kitaplarda ön plana çıktı. Sonra, Rusya’daki Çarlık rejiminin otoriter yapı ve geleneklerini, Fransa’daki devrim ve sonrasındaki monarşi ve cumhuriyet arasındaki gel-gitlerini betimleyen ve bunları Amerika Birleşik Devletleri (ABD) içinde uygulanan yerinden yönetimci federal yapı içindeki Başkan, Kongre, Yüce Mahkeme (Supreme Court), çıkar grupları, siyasal partiler ve seçimler çerçevesinde resmeden bir görüntüyü karşılatırdılar. Bu örneklere 1870’lerden sonra Almanya veya İtalya’nın ulus-devlet olma mücadeleleri, onların oluşturduğu yeni monarşiler, bu yönetimlerin idari teşkilat yapılarını anlatan betimlemeler de eklendi.

Britanya’daki kraliyet kurumu, parlamento, başbakanlık ve kabine, yargının bağımsızlığı, siyasal partiler, baskı grupları ve seçimleri olabildiğince ayrıntılı olarak anlatan bir içerik bu kitaplarda ön plana çıktı. Sonra, Rusya’daki Çarlık rejiminin otoriter yapı ve geleneklerini, Fransa’daki devrim ve sonrasındaki monarşi ve cumhuriyet arasındaki gel-gitlerini betimleyen ve bunları Amerika Birleşik Devletleri (ABD) içinde uygulanan yerinden yönetimci federal yapı içindeki Başkan, Kongre, Yüce Mahkeme (Supreme Court), çıkar grupları, siyasal partiler ve seçimler çerçevesinde resmeden bir görüntüyü karşılatırdılar. Bu örneklere 1870’lerden sonra Almanya veya İtalya’nın ulus-devlet olma mücadeleleri, onların oluşturduğu yeni monarşiler, bu yönetimlerin idari teşkilat yapılarını anlatan betimlemeler de eklendi.

Weber kapitalizmin ilk geliştiği Britanya, Hollanda gibi ülkelerde Protestan mezhebine mensup olan orta sınıfın sahip olduğu değerlere işaret etti. Weber’in Protestan Etik adını verdiği bu değerler yüzünden üretimde başarı elde eden sanayiciler lüks tüketime harcamayı günah olarak addettikleri için artan sermayeleriyle saraylar köşkler yapmak yerine işlerini büyütmek zorunda kaldılar. Benzer zenginliğe sahip olan tacirler arasından Protestanlar yatırıma yönelirken Katolikler ve diğer Batı Avrupalı orta sınıf mensupları Weber’e göre lüks içinde yaşamayı tercih ediyorlardı.

Sadece yukarıda verilen bilgiler kullanılarak Türkiye ve İngiltere'nin demokrasi ile yönetildiği ancak farklı sayıda meclise sahip oldukları anlaşılır. Bu sebeple doğru cevap D seçeneğidir.

Benzer ülkelerde uygulanan farklı seçim sistemlerinin farklı hükumet tiplerine yol açmakta olduğu Maurice Duverger (1954) tarafından ortaya atılmıştır. Duverger çoğunlukçu seçim sistemlerinin parti hükumetine, nispi temsile dayalı seçim sistemlerininse koalisyon hükumetlerine yol açacağını önermiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Mill, uyuşma yöntemini ve fark yöntemini önermiş; Przeworski ve Teune olabildiğince benzer sistemler tasarımı ve olabildiğince farklı sistemler tasarımını önermiştir. Yapısal İşlevsel Yaklaşımları ise öne süren Weber'dir. Doğru cevap C'dir.

Karşılaştırmalı siyaset konusundaki ilk araştırmalar insanların mutluluğunu sağlayacak devlet yapısına ulaşmanın formülünü bulmak güdüsü ile yapılan kısmen normatif, kısmen pozitif önermelerden oluşan çalışmalardan oluşmuştur. Aristo’nun Politika adlı ünlü eseri bu tür bir arayışın ilk ürünlerinden olup pozitif yanı daha ağır basan bir niteliktedir. Doğru cevap A'dır.

Machiavelli, mutluluğu sağlayacak mükemmel devlet arayışını bir kenara bırakarak, bir devletin varlığını idame ettirmesi ve refah, istikrar ve iktidarını arttırmasının nasıl olacağı sorularına yönelmiştir. Doğru cevap B'dir.

Bu kuramsal yaklaşımda birey ve onun düşünce ve davranışları temel çözümleme ve gözlem birimi değildir. Karşılaştırmalı siyasette tarihsel yapısalcılık diye adlandıracağımız ve kökeni Karl Marx’ın önerdiği tarihsel materyalizme giden bir düşünce sistematiği kullanılır. Siyasal yapılar tanım olarak eylemcilerin (actor) ilişkilerinden oluşur. Bireylerin siyasal hayatta oynadığı rollerin oluşturduğu ilişkiler siyasal yapıları (political structures) oluşturur. Doğru cevap B'dir.

Karar alma sürecinde siyasal yapılar arasında karşılıklı etkileşimle ve hatta bağımlılıkla sağlanan bütüne siyasal sistem denir. Doğru cevap D'dir.

Yönetilenlerin çoğunluğunun seçim ve yönetim sırasında etkili olması esasına dayanan çoğunlukçu (majoritarian) demokrasi ilk uygulama modelini Britanya’da geliştirdiğinden Westminster Tipi Demokrasi diye anılır. Doğru cevap C'dir.

Oydaşmacı Demokrasinin Parlamenter Rejimi, İsviçre başta olmak üzere, Hollanda, Belçika gibi Avrupa ve Lübnan gibi Asya ülkelerinde ise parlamenter rejim uygulamaları çoğulculuk esasına göre yaygınlık kazanmıştır. Doğru cevap E'dir.