Totaliter Rejimler

Merkeziyetçi bir devlet yapısı ve radikal bir ideoloji üzerine kurulan, içinde bulunduğu sosyo-ekonomik yapının bütün üyelerini ve kurumlarını dönüştürmeyi hedefleyen, bireysel özgürlükleri ortadan kaldıran siyasal sistemler totaliter rejim olarak tanımlanır.

Bazı yazarlara göre kavramı ilk önce Mussolini’nin siyasi rakiplerinden liberal eğilimli bir gazeteci ve siyasetçi olan Giovanni Amendola özgürlüklere yer bırakmayan ve toplumun bütün kesimleri üzerinde topyekûn (total) denetim sağlamayı amaçlayan yeni rejimi eleştirmek için kullanmıştır. Daha yaygın olan diğer görüşe göre kavram Mussolini rejiminin ideologlarından Giovanni Gentile tarafından faşist rejimin kudretini ifade etmek amacıyla ortaya atılmıştır.

Hannah Arendt totaliter rejimlerin diğer diktatörlüklerden ayırt edici özelliğinin insan hayatının bütün boyutlarının rejimin hâkimiyeti altına alınması olduğunu belirtmektedir. Diğer baskıcı rejimlerde bu hâkimiyet oldukça sınırlıdır. Totaliter olmayan istibdat rejimlerinde hükümetler açık ve güçlü bir muhalefetle karşılaşmadıkça müdahale etmeye gerek duymayabilirler, bireylerin edilgenliğiyle yetinebilirler. Oysa totaliter rejimlerde kolluk kuvvetleri devlete itaati sağlamada önemli rol oynar. Polis ve jandarma gibi resmi kolluk kuvvetlerinin yanı sıra hükümetler resmi olmayan paramiliter oluşumları toplumu sindirmek için kullanabilir. Faşist dönem İtalya’sında Mussolini’ye bağlı Kara Gömlekliler ve Nazi Almanyası’ndaki SS (Schutzstaffel) buna örnektir.

Devlet eliyle şiddet veya devlet terörü bu rejimlerde suikastlar, yargısız infazlar ve işkencenin yanı sıra tutuklamalar ve göstermelik mahkemelerde verilen hapis cezalarını içermektedir.

Totaliter rejimin belirlediği ideal yurttaş tanımı eğitim sisteminin temelini oluşturur. Kurumlar ve yapılar kurucu ideolojinin rehberliğinde gelişir. Ancak demokratik sistemler toplumu kurucu ideolojiye uygun hale getirmek için bireylerin rızasını almayı hedefler ve totaliter rejimlerin aksine topyekûn egemenliği sağlamaya yönelmedikleri gibi bu amaçla şiddete başvurmaktan kaçınırlar. Demokratik sistemlerde diğer ideolojiler demokrasiyi ortadan kaldırmayı hedeflemediği sürece demokratik muhalefet kapsamında değerlendirilirken, totaliter rejimlerde kurucu ideolojiye aykırı her türlü görüş imha edilmeye çalışılmaktadır.

Propaganda kamuoyunu bir düşünceyi savunanların görüşlerine uygun şekilde etkilemeyi amaçlayan bir iletişim biçimidir. Demokratik sistemlerde farklı görüşe sahip grupların ve siyasi partilerin de propaganda yapmasına izin verilmektedir. Totaliter rejimlerde iletişimin devlet tekelinde olması propagandayı halkla ilişkiler sürecinden çıkarıp endoktrinasyonun, yani bir öğretinin kitleler tarafından sorgulanmadan benimsenmesinin sağlanmasına yönelik faaliyetler bütününün bir parçası haline getirmektedir.

Totaliter rejimleri otoriter rejimlerden asıl ayırt eden özellik kitlelerin seferber edilmesidir. Buna göre tek bir ideolojiye yaşamı pahasına bağlı, rejim için gerektiğinde iç ve dış düşmanlara karşı savaşmaya hazır bir ulusal birliğin kurulması totaliter rejimlerin temel hedefidir.

Totaliter rejimlerde liderler sadece güçlü siyasi kişilikler değildir. Görsel ve yazılı medya başta olmak üzere propaganda yöntemleriyle totaliter lider kişiliğinde milli ruhu somutlaştıran, sıradan bir bireyden çok daha erdemli ve güçlü, her şeyi bilen, gören ve anlayan yarı-kutsal bir kahramana dönüştürülmektedir. Max Weber’in “karizmatik otorite” olarak adlandırdığı bu lider kültü liderin eylemlerinin sorgulanmasını engeller ve kararlarının diğer siyasi kuvvetler ve kitleler tarafından benimsenmesini sağlar

Siyasi alanda Mussolini’nin rejimi totaliter hale getirmek için attığı ilk adımlardan birisi seçim kanununu değiştirmek olmuştur. Hazırlayan Acerbo’nun ismiyle bilinen 1923 tarihli bu kanuna göre tüm İtalya tek bir seçim bölgesi olmuş, en az %25 oy alan ve seçimlerde birinci gelen partinin meclisteki sandalyelerin üçte ikisine sahip olması sağlanmıştır.

Hem Hitler’in Kavgam kitabında hem de Nazi partisinin programında belirtildiği üzere Nazizm Almanların üyesi olduğu ırkın yüceltilmesine ve Almanların kendi topraklarında rahat yaşaması için başta Yahudiler olmak üzere Aryan ırktan olmayanların imhasının planlanmasına dayanmaktadır.

Totaliter rejimler modern rejimlerdir ve demokratik kurumların anti-demokratik güçler tarafından ele geçirilmesiyle ortaya çıkmışlardır. Hem İtalya’da hem Almanya’da totaliter rejim hileyle de olsa çeşitli yasalar çıkarılarak kurulmuş ve pekiştirilmiştir. Almanya’da Naziler rejimin totaliter özelliğine kavuşmasını sağlayan Yetki Yasası’nı Reichstag’dan (yasama meclisinden) geçirmiştir. İtalya’da ise faşist yasalar, Parlamento’nun her iki kanadının da oylarının çoğunluğuyla geçmiştir. Totaliter rejimler bu yönleriyle kurumları lağveden geleneksel baskıcı rejimlerden ayrılmaktadır. Aksine mevcut siyasal süreç ve kurumları kullanarak iktidarlarını pekiştirmekte, bilahare yeni kurumlar kurarak bu kurumlar yoluyla sosyo-ekonomik yapıyı dönüştürmektedirler.

Totaliter rejimlerin asıl amacının toplumun bütün unsurlarını dönüştürmek olduğunu ve bireyleri rejimi aktif olarak desteklemeye ve rejimin düzenlediği faaliyetlerde aktif rol almaya zorladığı bilinmektedir.Nazi Almanyası’nın bu hedefi gerçekleştirmeye yönelik en başarılı girişim olduğunu söyleyebiliriz. Genç kızlar ve erkeklerin Nazi partisinin gençlik kollarına üye olmaları zorunlu hale getirilmiş, açılan spor tesisleriyle sosyal aktiviteler endoktrinasyonun bir parçası haline gelmiştir. Bununla birlikte Hitler’in sağ kolu diyebileceğimiz Joseph Goebbels’in yönetiminde bir Propaganda Bakanlığı kurulmuştur. Ülke sınırları içinde İtalyan Faşist Partisi’nden çok daha başarılı şekilde egemenliğini kurmuş olması nedeniyle Almanya ülke içinde rejim düşmanlarına daha sert karşılık verebilmiş, dış politikada da Versay Antlaşması’nın geçersiz olduğunu ilan etmeye kadar gidebilmiştir.

Devlet politikalarında muhalefete yönelik şiddete yaygın şekilde başvurulmaması ve ülkeyi yöneten Komünist Parti’nin başkanlığının (genel sekreterliğinin) seçimle belirlenmesi nedeniyle Lenin dönemi totaliter bir dönem olarak değerlendirilmemektedir.

Sovyetler Birliği’nin yapısını örnek alması, Marksist-Leninist ideolojiye göre kurumlarını oluşturmaya başlaması ve topyekûncu bir takım politikaları nedeniyle 1949’da kurulan Çin Halk Cumhuriyeti zaman zaman totaliter bir rejim olarak adlandırılmaktadır.

Maoizm, 1949’dan Mao’nun 1979’daki ölümüne kadar süren dönemi ve Mao’nun sosyalizm yorumunu ifade etmektedir.

Toplumun demokratik kurumlara olan güvenini sarsacak ve totaliter lideri kurtarıcısı olarak görmesine neden olacak düzeyde derin bir ekonomik kriz bu rejimlerin ortaya çıkışında önemli rol oynamaktadır. Bu tür durumlarda orta ve alt orta sınıflar sahip oldukları refah düzeyini ve sosyal statüyü kaybetmekten korkmaktadır. Öte yandan alt sınıflar içindeki bulundukları yoksulluğun suçlusu olarak orta ve üst sınıfları kayıran siyasal sistemi hedef almaktadır. Bu durumda totaliter lider ve partisi sistemi bütünüyle değiştirme vaadinden dolayı alt sınıflardan; kargaşaya el koyma, düzeni ve güvenliği yeniden sağlama vaadinden dolayı da alt sınıfların öfkesinden korkan orta sınıflardan destek almaktadır.

Sovyetler Birliği döneminde temel sindirme ve muhalifleri bastırma yöntemi sürgünlerdi. Göstermelik yargılamalardan sonra pek çok insan Gulag Takımadalarındaki çalışma kamplarına sürgüne gönderilmiştir.

Genel olarak korporatizm çıkar gruplarının resmi siyasi sürece dâhil edilerek zaptı rapta alınmasıdır. Çalışan ve işveren örgütleri birer çatı kuruluş tarafından temsil edilir ve kamu politikaları devletle bu çatı kuruluşlar arasındaki üçlü görüşmelerde şekillendirilir. Tarihsel olarak loncaların yapısından etkilenerek oluşturulmuş bir sistemdir.

Faşist sistemde korporasyon temsilcileri raporlar vermekle ve devletin aldığı kararları temsil ettikleri kuruluşlarda uygulamakla yükümlüdürler. Onlar çıkarları temsil etmek gibi bir işlev üstlenmezler, tam tersine özellikle ekonomik çıkarları devlet politikasına uyumlu hale getirmekle yükümlüdürler.

Faşist korporatizmin en güçlü olduğu dönem, kendi sözleriyle ‘doğadaki bütün güçlere hükmeden bir devlet olarak’, Mussolini’nin Korporasyonlar Bakanlığı’nı kurduğu 1939 yılıdır. Aynı yıl alt yasama meclisinin ismi de Korporasyonlar Ulusal Meclisi olarak değiştirilmiştir.