KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER - Deneme Sınavı - 7

AB Kurumları, Topluluğun temel yapısını teşkil eden Konsey, Komisyon, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Toplulukları Adalet Divanı (ATAD), Sayıştay ve danışsal rol üstlenen Ekonomik ve Sosyal Komite ile Bölgeler Komitesidir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ise AB'ye değil Avrupa Konseyi'ne bağlıdır. 

Avrupa Birliği’nin “demokratik denetim organı” Avrupa Parlamentosu’dur. Avrupa Parlamentosu, AB kurumları içinde doğrudan halk tarafından seçimle belirlenen tek organdır.

II. Dünya Savaşı sonrasında Batı Avrupa’yı birleştirmeye iten sebeplerden birisi de, ABD’nin Marshall Planı’dır. ABD ekonomisini canlandırma ve yeni pazar olanakları bulma gibi amaçlar taşıyan bu proje, diğer taraftan da Avrupa’da somut işbirliğinin ilk uygulama olanağını yaratmıştır. Söz konusu yardım programının ülkeler arasındaki paylaşımını düzenli olarak sağlayacak bir yapıya duyulan ihtiyaç sonucu 16 Haziran 1948’de kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü (AEİÖ) bütünleşme ve ekonomik ilişkilerin yakınlığını somutlaştıran bir örnek olmuştur. Bu süreçte Benelux ülkelerinin (Belçika, Hollanda ve Lüksemburg) kendi aralarında gümrük tarifelerini tedrici olarak kaldırmayı hedefledikleri Benelüks Gümrük Birliği, ekonomik ve siyasi anlamda üç ülkenin sıkı bir işbirliğine girmesine olanak sağlayarak, Avrupa bütünleşmesine önemli katkı sağlamıştır (Dinan, 2008, 45; Dedeoğlu, 1996, 71). AEİÖ’nün kurulması Avrupa’nın bütünleşme çabalarında çok önemli bir adımdır. Zira AEİÖ’nün amacına ulaşması, bütünleşme yanlısı Avrupalıları daha da cesaretlendirmiş; 1949’da kurulan Avrupa Konseyi ile Avrupa ülkeleri arasında siyasi dayanışmada önemli bir aşama kaydedilmiştir. Diğer taraftan, Marshall Planı’nın Batı Avrupa Ekonomisini giderek ABD’ye bağımlı bir hale getirebileceğinin birkaç yıllık tecrübeyle öngörülmesi, Avrupa’nın bütünleşmesi için Batı Avrupalı devlet adamlarını farklı çözüm yolları düşünmeye itmiştir

AKÇT’nin kısa sürede göstermiş olduğu başarı Avrupa’da bütünleşmenin daha ileri götürülmesi arzusu ile birleşince, 1957 tarihinde altı Batı Avrupa Devleti (Batı Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve İtalya) arasında imzalanan “Roma Antlaşması” ile kurulan Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)
bugünkü Avrupa Birliği’nin temellerini atmıştır. AET’ye hukuken ve fiilen uluslarüstü bir kuruluş olma niteliğini kazandıran söz konusu Antlaşma, 1958 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Robert Schuman 9 Mayıs 1950’de “Dünya barışını tehdit eden tehlikeler karşısında büyük yaratıcı çabalar olmaksızın barış teminat altına alınamaz. Avrupa elbette bir kerede, bir tek plana göre inşa edilemez. Ancak, Avrupa’da birlik oluşturulmasını sağlayacak somut başarılar üzerine inşa edilebilir” diyerek, bugünkü AB’nin temellerini atmıştır.

AKÇT, AET ve EUROATOM yasal açıdan ayrı siyasi açıdan ise tek bir kuruluştur. Avrupa Toplulukları’nın dünyadaki diğer bütün ekonomik birleşme ve kuruluşlardan farkı, devletlere ait bazı egemenlik haklarının kullanılmasının uluslarüstü bir organa bırakılmasıdır. Bu niteliği ile AT’ye benzer dünyada hiçbir örgüt yoktur. Bu üç topluluk 1965 yılına kadar kadar ayrı ayrı komisyonlarca sevk ve idare edilmiş ve kurallar ayrı konseyler tarafından yasallaştırılmıştır. Daha sonra 8 Nisan 1965’te Brüksel’de imzalanan bir antlaşma ile var olan 3 topluluk Avrupa Toplulukları ya da daha yaygın biçimiyle Avrupa Topluluğu (AT) adıyla tek bir çatı altında toplanmıştır. 

1986 yılında ise, Tek Avrupa Senedi ile Topluluğun yalnızca tek bir pazardan oluşacağı, bu pazarda malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbestçe dolaşabileceği karara bağlanmış ve bu hedefin gerçekleşmesi için gereken önlemlerin nitelikli çoğunluk kararıyla alınması öngörülmüştür. Bu antlaşma ile toplulukların (AKÇT, AET ve EURATOM’un) kurucu antlaşmalarında ilk defa büyük değişiklikler gerçekleşmiş, Avrupa Tek Pazarının (Ortak Pazar) 1992 yılının sonuna kadar tamamlanması ve dış politikanın birlikte yürütülmesi kabul edilmiştir. 1 Kasım 1993 tarihinde yürürlüğe giren Maastricht Antlaşması “Avrupa Birliği Antlaşması” olarak nitelendirilmiş ve bu antlaşma ile Avrupa Topluluğu, Avrupa Birliği adını almıştır. AB’yi kuran Maastricht Antlaşması’yla Avrupa Topluluklarına yeni boyutlar kazandırılmış ve AB’nin “üç temel direği” oluşturularak, yeni bir hukuksal yapı düzenlenmiştir. Avrupa’nın bütünleşme sürecindeki en büyük kilometre taşlarından biri olan Maastricht Antlaşması ekonomik ve parasal birliğin aşamaları, bu süreçte izlenecek politikalar ve bunların gerektirdiği kurumsal değişiklikleri ayrıntılı olarak düzenleyerek, Topluluğa ekonomik birlikten siyasi birliğe geçme yetisini ve özelliğini kazandırmıştır

Avrupa topluluklarının kuruluşundan itibaren göstermiş oldukları başarılı gelişim, başlangıçta AT’ ye girmek istemeyen ülkelerin daha sonra topluluklara üyelik başvurusunda bulunmalarına yol açmıştır. 1961 yılında Topluluğa katılmak için müzakerelere başlayan İngiltere’nin başvurusu, Fransa Başkanı De Gaulle tarafından veto edilmiştir. İngiltere’nin katılmasını Topluluk üzerinde Amerikan etkisinin artması olarak gören De Gaulle, 1967 yılında İngiltere’nin ikinci başvurusunu da sonuçsuz bırakmıştır. 1969 yılında De Gaulle’ün istifasıyla
İngiltere’nin önündeki engel kalkmış; 1973 yılında Danimarka ve İrlanda’yla birlikte İngiltere Topluluğa katılmıştır. Aynı yıl yapılan referandumda Norveç halkının çoğunluğu katılıma hayır demiştir (Horvath, 2007, 36). Birinci genişlemeyle birlikte, Avrupa Topluluğu’nun üye sayısı dokuza çıkmıştır. İkinci genişleme, 1981 yılında Yunanistan’ın da Topluluğa katılmasıyla gerçekleşmiş ve üye ülke sayısı ona çıkmıştır. 1986 yılında ise, İspanya ve Portekiz’in katılımı üçüncü genişlemeyi oluşturmuş ve Topluluğun üye sayısı 12’ye yükselmiştir. Dördüncü genişleme, 1995 yılında Avusturya, Finlandiya ve İsveç’in katılımıyla gerçekleşmiştir.

Üyelik müzakereleri 2005 yılında başlayan Hırvatistan’ın 2013 yılında AB’ye katılması ile birlikte üye sayısı 28’e, nüfusu ise 500 milyonun üzerine yükselmiştir. Mevcut durumda Türkiye dışında AB üyeliğine aday olan 4 ülke bulunmaktadır: Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Arnavutluk. AB, Türkiye, Karadağ ve Sırbistan ile katılım müzakerelerini sürdürmektedir. İzlanda, 12 Mart 2015 tarihinde AB’ye adaylık başvurusunu geri çekmiştir. Bosna Hersek ve Kosova ise potansiyel aday ülkelerdir

Daha önce Bakanlar Konseyi olarak bilinen AB Konseyi, Avrupa Birliği’nin merkezi karar verme otoritesidir ve bu nedenle yasama yetkisini elinde bulundurmaktadır. Konsey her üye devletin hükümetini temsil eden Bakanlar düzeyinde oluşmakla birlikte, ele alınacak konuya göre ilgili bakanların görev alanına göre adlandırılmaktadır. Örneğin Maliye Bakanları Ekonomik ve Mali İlişkiler Konseyi olarak toplanırken, Tarım Bakanları Tarım Konseyi olarak toplanmaktadır

Avrupa Birliği hukukunu oluşturan antlaşmalar AB Hukuk düzeninin temel kaynağını oluşturmakta, bu nedenle de “Birincil Mevzuat” olarak nitelendirilmektedir. Birincil mevzuat, üye devletlerarasında doğrudan müzakereler sonucu kabul edilen ve ulusal parlamentolar tarafından onaylanan mevzuattır. Bunlar, kurucu antlaşmalar (AKÇT, AET
ve EURATOM Antlaşmaları) ile onlara ilişik çeşitli ekler, protokoller ve daha sonra yapılan ilaveler ve
değişikliklerden (Avrupa Tek Senedi, Maastricht Antlaşması, Amsterdam Antlaşması, Nice Antlaşması, yeni üyelerin katılımını sağlayan Katılım Antlaşmaları) oluşur. Antlaşmalar, karar-alma süreçleri ile yasama, yürütme ve hukuk süreçlerinde rol oynayan Avrupa Birliği kurum ve organlarının temel yapı, işleyiş ve sorumluluklarını da tanımlamaktadır

27

Maastricht Antlaşması 1993 yılında imzalanmıştır

6

Avrupa Birliği’nin temellerinin atıldığı hangi tarih 9 Mayıs 1950'dir.

1957 tarihinde Batı Avrupa Devletleri arasında imzalanan “Roma Antlaşması” ile kurulan Avrupa Ekonomik Topluluğu'nda Yunanistan yoktur.