KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER - Deneme Sınavı - 23

Seçimlerin düzenli bir şekilde yapıldığı ve bu seçimlerde anlamlı bir siyasi yarışmanın olduğu bir kısım otoriter rejimlere seçimsel demokrasi, “plebisitsel” (referanduma dayanan) demokrasi, yarışmacı otoriter rejimler gibi isimler de verilmiştir.

Soğuk Savaş döneminde Amerika Birleşik Devletleri’nin Sovyetlere karşı ittifak kurma isteği, anti-komünist bir ideolojiye de sahip olan İspanya’yı tekrar Batı’nın bir üyesi yapmıştır. Ülkeye uygulanan ekonomik ambargonun kalkması ile İspanya ekonomisi atağa geçmiş ve hızlı bir modernleşme yoluna girmiştir.

Nasyonal sosyalizm, faşizm, Marxizm-Leninizm ve Maoizm gibi rejimler totaliter rejimlerdir.

Bir sömürge devletin bağımsızlığını kazanma sürecine dekolonizasyon denir.

Otoriter rejimlerde rejimin kurallarını askeri cunta, tek parti veya diktatör belirleyebilir. Senato, çoğulcu bir sisteme yönelik yapı olduğu için otoriter rejimlerde rejimin kurallarını belirlemesi söz konusu değildir.

Ülkedeki üretim araçlarına çoğunlukla devletin sahip olduğu, ülkedeki ekonomik, sosyal ve kültürel yatırımların devlet tarafından planlandığı ve yapıldığı komünizm, tek-parti sistemlerin tarih boyunca gözlemlenen en yaygın şekli olmuş ve dünya siyasetini derinden etkileyen ülkeleri ortaya çıkarmıştır.

Komünizm ile yönetilen ülkelerin sayısı 1980’lerin başında en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından önceki on yılda bir Uzakdoğu ülkesi olan Vietnam’dan Karayip adalarındaki Küba’ya, Afrika kıtasının güneydoğu ucunda yer alan Mozambik’e kadar çeşitli örnekler sergilemişlerdir. Ayrıca Doğu Avrupa’daki
Varşova Paktı üyesi olan Polonya’dan Romanya’ya kadar bir düzineden fazla ülke bu tür tek-parti sistemi ile yönetilmekteydi.

Liderin bir taraftan devletin kaynaklarının kullanımı üzerinde sınırsız yetkisi bulunduğu, diğer taraftan bu gücü yakınlarını kayırmak için kullandığı rejimlere Neopatrimonyal rejim adı verilmektedir.

Otoriter rejimler yönettikleri halk üzerinde geniş bir kontrol sağlamak için üç ana yola başvururlar: baskı kurma, sisteme bağlama ve lider kültür yaratma.

Bir siyasi liderin politik destek karşılığı kişi ve zümrelere devletin kaynaklarını kullanarak maddi çıkar sağlamasına patronaj sistemi denir. Dolayısıyla gelişmiş ve demokratik rejimlerle yönetilen ülkelerde bu uygulama beklenemez.

Katar günümüzde hala dikta rejimi ile yönetilen ülkelerden birisidir. Diğer örneklerdeki ülkeler parlementer demokratik sistemle yönetilmektedir.

Modern siyasi arenada otoriter rejimlerin bu sıklıkta ortaya çıkmasının ardındaki sebepleri araştıran siyaset bilimciler, iki ana etken üzerinde durmuşlardır: ekonomik etkenler ve sosyokültürel etkenler. Ekonomik açıklamaların temelinde pazar-siyasal rejim ilişkisi yatmaktadır. Pazarların verimli çalıştığı, dolayısıyla uzun süreli ekonomik büyümenin görüldüğü ülkelerde fakirlik azalacak ve ortaya güçlü bir orta sınıf çıkacaktır Barrington Moore’un (1966) ünlü çalışması Diktatörlük ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri’nde belirttiği üzere, orta sınıfın güçlü olduğu müreffeh bir toplum siyasal isteklerini barışçıl ama etkili bir şekilde dile getirme şansına sahip olacaktır. Bu sınıfsal farkındalık zamanla yöneticilerin yetkilerini kısıtlamaya yönelik demokratik reformlara da yol açacaktır.

Ekonomik gelişmişlik ve otoriter rejimlerin varlığı arasındaki negatif ilişkinin genel olarak görgül desteği mevcuttur. Örneğin, kişi başı milli gelir 5000 Amerikan Doları ve üzerinde olan ülkelerin %50’si otoriter bir siyasal rejimle yönetilirken, kişi başı 10.000 Amerikan Doları ve üzerinde olan ülkelerin sadece %10’u bu şekilde yönetilmektedir. Ancak, oldukça zengin olup otoriter rejimlerle yönetilen ülkeler (örneğin Suudi Arabistan, Katar) ve fakir ülkeler grubunda yer almasına rağmen pekişmiş demokratik düzene sahip olan Hindistan gibi ülkeler de mevcuttur.

Sosyokültürel yaklaşımlar ise bir toplumdaki bazı kültürel özelliklerin bu toplumda gücün tepede yoğunlaşmasını görece mümkün kıldığını savunur. Geleneksel ve bekasını sağlamaya odaklanmış toplumlarda, hiyerarşi, itaat ve cemaatçilik gibi otoriter sistemlerin yapısıyla birebir örtüşen özellikler bireyselcilik, özgürlük ve eşitlik gibi ilkelere tercih edilmektedir. Bazı siyaset bilimciler, belirli dinlerin ve etnik grupların bu tür hiyerarşik yapılanmalara daha açık olduğunu, dolayısıyla otoriter rejimlerin ortaya çıkmasında kolaylaştırıcı bir rol oynadığını savunmuştur. Bu tür önermelerin en son odağı İslam dini ile otoriter rejimlerin ortaya çıkması arasında olabilecek bağıntılardır. Benzer önermeler 1950 ve 1960’lı yıllarda Katolik toplumlar, 1970’li yıllarda ise Konfüçyüs kültürüyle yoğrulmuş Uzakdoğu toplumları için de yapılmıştır. Ancak, dine dayalı bu tür sosyokültürel savlar görgül destek bulmamıştır.

Otoriter rejimlerin uzun tarihsel geçmişi, siyaset bilimi repertuarına birçok farklı otoriter rejim türü sokmuştur. Hatta otoriter rejimleri demokratik ve totaliter rejimler elendiği zaman oluşan genel bir ‘arda kalan’ kategorisi olarak gören siyaset bilimciler de vardır. Bu tür kavramsal çeşitliliği sınıflandırmak için ilk temel noktamız şu soru olacaktır: Otoriter rejimlerde rejimin kurallarını ve devletin asli görevlerinin nasıl yürütüleceğini kim belirler? Bu sorunun cevabı üç ana grubun varlığına işaret etmektedir: askeri cunta yönetimi, tek parti yönetimi ve lider temelli dikta yönetimi. Burada hatırlanması gereken başka bir unsur ise, aşağıda tartışılan üç türün ideal, biçimlendirilmiş türler olmasıdır. Gerçek hayatta gözlemlediğimiz otoriter rejimler, her üç türün özelliklerini belirli derecede bünyelerinde barındırmaktadırlar. Örneğin Kominizm.

Tek-Parti Yönetimi

Tek-parti sistemleri otoriter rejimler arasında en istikrarlı ve yapısal açıdan en esnek olanıdır. Bu sistemin ana özelliği devletin yasama, yürütme ve yargı kollarının tek bir siyasi parti tarafından mutlak biçimde denetlenmesi ve işletilmesi, başka bir deyişle partinin devletle eşanlamlı hale gelmesidir.

Güçlü ve kapsayıcı rejim propagandası, diğer tür otoriter rejimlere göre halk desteğine daha fazla ihtiyacı olan tek parti yönetimlerinde önemli bir rol oynar.

Dekolonizasyon bir sömürge devletin bağımsızlığını kazanma sürecine verilen addır.

Autogolpe sivil iktidarın kendine darbe yapması anlamına gelir.

Bir siyasi liderin politik destek karşılığı kişi ve zümrelere devletin kaynaklarını kullanarak maddi çıkar sağlamasına patronaj sistemi denir.

Bir siyasi liderin politik destek karşılığı kişi ve zümrelere devletin kaynaklarını kullanarak maddi çıkar sağlamasına patronaj sistemi denir.

Korporasyon: Gentile ile birlikte yazdıkları Faşizm Doktrini (1933) adlı metinde Mussolini faşist devletin korporatif olmasının nedeninin sosyalizme ve sendikacılığa yol açan ihtiyaçlar olduğunu söyler ve farklı çıkarların koordine edildiği ve birbiriyle uyumlu hale getirildiği bir korporasyon sisteminin gerçek çözüm olduğunu belirtir.

Plesibit: Seçimlerin düzenli bir şekilde yapıldığı ve bu seçimlerde anlamlı bir siyasi yarışmanın olduğu bir kısım otoriter rejimlere seçimsel demokrasi, “plebisitsel” (referanduma dayanan) demokrasi, yarışmacı otoriter rejimler gibi isimler de verilmiştir. Bu tür rejimleri otoriter rejimlerden ayıran en önemli özellik iktidarların yönetimlerini sürdürmeleri için seçim desteğine ihtiyaç duymalarıdır. Ancak iktidarlar bu plesibitsel desteği sağlamak için güçler ayrılığı ilkesini göz ardı edip muhalefet üzerine devletin bütün kurumları ile baskı yapmaktan, gerektiğinde bu baskıyı meşru kılmak için özel kanunlar çıkarmaktan çekinmezler. Soğuk Savaş sonrası, özellikle 2000’li yıllarda Rusya seçimsel demokrasi türünün iyi bir örneği olmuştur.

Bir siyasi liderin politik destek karşılığı kişi ve zümrelere devletin kaynaklarını kullanarak maddi çıkar sağlamasına patronaj sistemi denir. Örneğin, Libya lideri Kaddafi 1969 darbesiyle iktidara geldikten sonra birçok üst düzey komutanın bağlılığını onlara lüks bir hayat sunarak sağlamış, orduda geri kalan önemli pozisyonlara da kendi aşiretinden hatta akrabaları arasından atamalar yapmıştır.

Liderin bir taraftan devletin kaynaklarının kullanımı üzerinde sınırsız yetkisi bulunduğu, diğer taraftan bu gücü yakınlarını kayırmak ve için kullandığı rejimlere neopatrimonyal rejimler denmektedir. Neopatrimonyal rejimleri, diğer dikta rejimlerinden ayıran en önemli özellik neopatrimonyal liderlerin iktidarda kalmak için devlet organlarını bilerek zayıf tutmasıdır.

Sisteme Bağlama: Otoriter rejimlerin hemen hemen hepsi yeri geldiğinde şiddete başvursa da, birçoğu toplumun bazı kısımlarını sisteme paydaş haline getirerek kontrollerini sağlar. Burada rejimlerin toplum üzerinde kontrolünü sağlayan ana etken, kişi ve grupların çıkar ilişkileri üzerinden rejime bağlı hale getirilmesidir. Korporatist yapılanmalarda ise devlet bireyleri kendi kontrolü altında tuttuğu sendikalar ve işveren örgütleri gibi gruplar üzerinden sisteme dâhil eder. Korporatist yapılanma, normalde ülke siyasetinde anlaşmazlık ve hatta bölünmelere yol açabilecek konuların kapalı kapılar ardında tartışılıp bir çözüme varılması olanağını verir. Peronist Arjantin’de devlet başkanın işçi sendikalarıyla kurduğu yakın ilişki ve yeri geldiğinde ülkenin ciddi bütçe açığı vermesini göze alıp, işveren örgütlerinin de kerhen onayı ile işçi sendikalarını yüksek işçi maaşları ile hoşnut etmesi, otoriter rejimlerdeki korporatist yapılanmanın tipik bir örneğidir. İşçi sendikaları da, devlet başkanı Peron’un bu politikası karşılığında Peronist rejime ciddi bir destek sağlamıştır.

Otoriter Rejimler ve Seçimler: Otoriter rejimlerin, siyasal sistemlerinde seçimlere son yıllarda artan bir şekilde yer vermesi rastlantısal değildir. Bu eğilimin arkasında küreselleşme ile bağlantılı iki ana sebepten söz edebiliriz. İlki, dünyadaki demokratikleşme dalgasının etkilerine istinaden rejimin meşruiyetini koruması içgüdüsüdür. Seçimler ve seçimlerin öngördüğü parlamentolar, küresel ekonomiye entegre olmuş ülkelerin ihtiyaç duyduğu küresel sermaye girdilerini sağlamak ve bu sermayeyi ülkelerinde tutmak için de önemli bir role sahiptir. Göstermelik seçimler yapan birçok otoriter rejimde iktidarın oy oranları liberal demokrasilerde görülmeyen ölçüde yüksektir. Seçimlerin düzenli bir şekilde yapıldığı ve bu seçimlerde anlamlı bir siyasi yarışmanın olduğu bir kısım otoriter rejimlere seçimsel demokrasi, plesibitsel (referanduma dayalı) demokrasi, yarışmacı otoriter rejimler gibi isimlerde verilmiştir. Bu tür rejimleri otoriter rejimden ayıran en önemli özellik, iktidarların yönetimlerini sürdürmeleri için seçim desteğine ihtiyaç duymalarıdır. Ancak iktidarlar bu plesibitsel desteği sağlamak için güçler ayrılığı ilkesini göz ardı edip, muhalefet üzerine devletin bütün kurumları ile baskı yapmaktan, gerektiğinde bu baskıyı meşru kılmak için özel kanunlar çıkarmaktan çekinmezler. Soğuk Savaş sonrası, özellikle 2000’li yıllarda Rusya seçimsel demokrasi türünün iyi bir örneği olmuştur.

Franco dönemi İspanya’sı (1939-1975) tek-adam sistemini örnekleyen bir otoriter rejimdir. Franco Dönemi’ni, İspanya’nın dünyadan tecrit edildiği 1959 öncesi ve Soğuk Savaş’ın zirveye çıkmasıyla ülkenin tekrar zirveye çıkmasıyla ülkenin tekrar batılı ülkeler arasına katıldığı 1959 sonrası olarak ikiye ayırabiliriz. Bazı siyaset bilimciler Franco rejimini faşist bir totaliter rejim olarak tanımlar. Ancak sınırlı da olsa çoğulcu siyasal yapıya izin vermiş olması, sistemin zayıf ve çok katmanlı ideolojik yapısının halkı topyekûn mobilizasyondan sakınması ve Franco’nun sürdürdüğü politikaların genelde akılcı ve tahmin edilebilir olması, bu rejimi Mussolini İtalya’sı ve Nazi Almanya’sından anlamlı bir biçimde ayırır. 1936-1939 yılları arasında Cumhuriyetçiler ile yaptıkları iç savaştan galip çıkan Franco’nun liderliğini yaptığı Milliyetçiler, asayişin sağlanmasını müteakip Falanj partisini kurmuş ve partiler arası çekişmenin İspanya’nın bütünlüğüne zarar verdiği iddiası ile siyasi partileri kapatmıştır. Benzer şekilde, bağımsız sendikalar da 1940’da feshedilmiştir. 1939-1959 arasında İspanya, Nazi Almanya’sı ile İkinci Dünya Savaşı sırasında yapmış olduğu ittifaktan dolayı galip ülkelerce ekonomik yaptırımlara maruz bırakılmıştır. 1960larda başlayan ekonomi büyüme dalgası ile yürütme organlarına uzmanları getiren Franco, sosyo-ekonomik değişimin yönetimi için kontrollü bir çoğunluk sağlama yoluna gitmiştir.”