KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER - Deneme Sınavı - 9

Birleşik Krallık’ta kral veya kraliçe tarafından temsil edilen taç’ın temel siyasal işlevi artık sadece Başbakan’ı atamak ve devleti temsil etmek, yani ulusal siyasal dayanışmanın simgesi olmaktan ibarettir. Taç tarafından atanan başbakan, göreve başlamadan önce Parlamento’dan güvenoyu almak zorundadır. Doğru cevap “E” şıkkıdır.

Britanya parlamenter sisteminde daha önceki dönemlerde erklerin birbirlerinden bağımsız olmadığı günler yaşanmış olsa da, günümüzde yasama, yürütme ve yargı birbirlerinden bağımsızdır. Bu sebeple doğru cevap “A” şıkkıdır.

1979 yılında genel seçimleri kazanan Muhafazakâr Parti’nin başkanı ve sonrasında Başbakan olan Margaret Thatcher’dır.

Britanya’nın Avrupa siyasetinin AB yanlıları ile AB karşıtları arasında ciddi bir sürtüşmeye ve nihayet çatışmaya dönüşmesi engellenememiştir. 2016 yılı içinde AB ile ilişkilerini yeni bir temele oturtmak için Muhafazakar Parti başkanı ve Başbakan David Cameron’un yürüttüğü müzakereler başarılı olarak Britanya’lı seçmene sunulmasına karşın, 23 Haziran 2016’da yapılan referndumda %51.9’luk bir oyla AB’den ayrılmak isteyenlerin çoğunlukta olduğu görülmüştür. Mart 2017’de Lizbon Antlaşması’nın 50. Maddesini yürürlüğe koyan Britanya hükümeti AB’den ayrılmak için iki yıl sürecek bir müzakere sürecini başlatmış bulunmaktadır. Cevap “C” şıkkıdır.

Bazen siyaset bilimi yazınında Westminster Demokrasisi diye anılan siyasal rejimin temel dayanaklarının dokuz noktada toplanabileceğini A. Lijphart (1984, 4 - 6) önermiştir: 1. Yürütme gücü tek bir parti ve onun oluşturduğu bakanlar kurulunda (kabine) toplanmaktadır. 2. Yürütme ve yasama yakın bir ilişki içinde olup neredeyse kaynaşmıştır. 3.Yasama organı iki meclisten oluşmuş olmakla birlikte halkın seçtiği alt meclis hemen tüm siyasal iktidarı elinde bulundurmaktadır (asimetrik meclis ilişkisi). 4. Bu sistem biri iktidar birisi de ana muhalefet rolü oynayan iki büyük partiden oluşan bir parti sistemi sayesinde çalışır. 5. Bu iki partililik toplumu oluşturan bireyleri birbirinden ayıran tek bir toplumsal fay hattına sahip olduğunda ki, (bu ayrım Britanya’da sosyo-ekonomik bir ayrım olan sınıfsal farklılıklardan ibarettir), işlerlik kazanır. 6. Çoğunluk oyunu kazanan aday veya siyasal partinin seçimi kazandığı anlayışına göre düzenlenen bir seçim sistemi iki partili sistemi güçlü kılmaktadır. 7. Britanya hükümeti üniter ve merkeziyetçi bir yapıya sahiptir. 8. Britanya’nın çok yakın zamana kadar anayasası yoktur. Yerleşik adetler, normlar, geleneklerden oluşan hukuk uygulamaları Bagehot’un 1867’de öne sürdüğü gibi adeta yazısız bir anayasa olarak kabul edilmiştir. Bu durum Parlamento üstünlüğünün uygulanmasının bir sonucudur. Yazılı bir anayasa ve anayasa yargısı yasamanın tabi olacağı sınırlamalar getirir. Oysa Parlamento’nun üstünlüğü ilkesine göre çalışan sistemde yasamanın sınırları yoktur. Yasama kurumu istediği gibi karar alır ve aldığı kararlar yasal olarak bağlayıcı ve halkın yokluğunda onların temsilcileri tarafından alınan kararlar olduğundan halkın kararları ile özdeş ve demokratik olarak da meşrudur. Bu durumda anayasaya gerek yoktur. 9. Yasama organı her durumda gerekli olan kararı alıp yasal düzenlemeyi özgürce yapacak konumda olduğundan yazılı bir metin olarak anayasa üretmek yoluna gidilmemiştir. Mutlak bir temsili demokrasi uygulaması biçiminde olan Westminster demokrasisinde siyasal iktidar Parlamento’da, daha doğrusu Avam Kamarası’nda toplanmış olduğu için doğrudan demokrasi uygulamalarına hiç yer vermez.

1800 yılında kabul edilen Birlik Yasası (Act of Union) ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) (UK) adıyla resmen bugünkü devlet yapısını içerecek biçimde oluşturulmuştur (UK 2005, 2004, 1).

Avrupa Konseyi’nin de kurucu üyesi olan Birleşik Krallık, Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (daha sonraları Avrupa Birliği, AB) Fransa’nın uzun boylu direncini sonunda kırarak 1972’de tam üye olmuştur.

Taç’ın temel siyasal işlevi artık sadece Başbakan’ı atamak ve devleti temsil etmek, yani ulusal siyasal dayanışmanın simgesi olmaktan ibarettir. Diğer işlevleri, örneğin Anglikan Kilisesi’nin başı olmak, her Parlamento (yasama organı) açılışında hükümetin programını okumak, Başbakan’dan düzenli olarak siyasal gelişmeler hakkında bilgi almak gibi işlevlerinin içeriği siyasal etkiden arındırılmış bulunmaktadır. Hükümet programı iktidar partisinin de lideri olan Başbakan tarafından yazılmakta, Kraliçe tarafından Parlamento’da okunmaktadır. Kraliçe’nin Anglikan Kilisesi’nin başında gördüğü dini bir işlev yoktur. Başpiskopos statüsünde bir dini lider Kilise’nin dini işlevlerini yönetmektedir ve fiiliyatta (de facto) bu dini lider de Başbakan tarafından seçilmektedir.

İngiltere’de Endüstri Devrimi ile ortaya çıkan orta sınıfın da sigortacılık ve bankacılık sermayesine ve onun uzantısı olan sanayi kapitaline hükmetmeye başladığı andan itibaren tarım ekonomisinin egemenleri olan aristokrasinin de (Lordların da) gücü zayıflayarak orta sınıfa (burjuvaziye) boyun eğmesi söz konusu olmuştur. Lordlar Kamarası korunarak, tıpkı Taç gibi siyasal gücü törpülenmek suretiyle daha çok bir simgeye dönüştürülmüş, fiilen Avam Kamarası Britanya’nın meşru siyasal karar alma mercii (yetkesi, authority) haline dönüşmüştür.

Bakanlık müsteşarları siyasal iktidarın değişimiyle göreve gelmez ve görevlerini kaybetmezler. Liyakatle (merit) hizmet ettikleri sürece iktidar olan partinin değil, Birleşik Krallığın çıkarlarına hizmet ederler. Onun için bu rolü oynayan kişilere sürekliliğe vurgu yapmak üzere daimi müsteşar olarak Türkçe’ye çevirebileceğimiz “permanent secretaries” adı verilmiştir.

Britanya hükümeti federatif bir yapıya sahip değildir. Britanya hükümeti üniter ve merkeziyetçi bir yapıya sahiptir. Westminster Demokrasisi diye anılan siyasal rejimde Yasama kurumu istediği gibi karar alır ve aldığı kararlar yasal olarak bağlayıcı ve halkın yokluğunda onların temsilcileri tarafından alınan kararlar olduğundan halkın kararları ile özdeş ve demokratik olarak da meşrudur.

Westminster demokrasisi on dokuzuncu yüzyılın başından Britanya’nın ilk olarak Galler ve İskoçya’ya iktidar devri ile ilgili olarak yaptığı 1973 tarihli referanduma kadar devam etmiştir.

Muhafazakâr Parti genellikle aristokrat veya diğer üst sınıf İngiliz liderlere sahip olmasına karşın alt sınıfların da oyunu almayı beceren, pek ideolojik bir görüntü vermeyen, piyasa ekonomisi uygulamalarını savunan ve AB karşıtı bir parti görünümündedir. Büyük mali olanaklara, iyi eğitim görmüş liderlere, zamanın koşullarına göre değişebilen ideolojik bir özelliğe sahip olan Muhafazakârlar yirminci yüzyıldan beri Britanya’nın en başarılı siyasal partilerinden birisini oluşturmuşlardır.

İşçi sınıfının partisi olma iddiasına karşın tüm işçi sınıfının, özellikle beyaz yakalı ofis çalışanlarının oylarının çoğunu Muhafazakâr Parti ile paylaşmak zorunda kalmıştır. Mavi yakalı, kol gücü ile çalışan ve sayıları giderek azalan işçiler arasında daha popüler olmasına karşın İşçi Partisi onların da tamamının oyunu alamamış, onların da küçük bir kısmının oylarını Muhafazakâr Parti’yle paylaşmıştır.

Britanya’da bunların dışında yerel olarak güçlü olan çeşitli partiler vardır. Iskoçya’da Scottish National Party (İskoç Ulusal Partisi, SNP), İngiltere’de British National Party (Britanya Ulusal Partisi, BNP), Galler’de Plaid Cymru (Party of Wales - Gallerin Partisi) ve Kuzey Irlanda’da (Ulster) Katolik İrlandalıların Sinn Féin (Sadece Bizler Partisi) ile Protestanların Ulster Unionist Party (Kuzey Irlanda Birlik Partisi) gibi siyasal partiler de mevcuttur. Yerel siyasal hayatta ve 1990’ların sonundaki yetki devrinden sonra Britanya’yı oluşturan bölgelerde güç kazanan bu partiler, Britanya siyasetinde ve özellikle Parlamento’da çok az sayıda temsil edilmekte veya hiç temsil edilememektedirler.

AB ile Birleşik Kallık hükümeti arasında sürdürülen ön görüşmeler çerçevesinde Britanya Parlamento’sunda alınan bir kararla AB’den çıkmak için AB’nin Lizbon Antlaşması’nın 50. Maddesi 29 Mart 2017’de uygulamaya konulmuştur. Bunun neticesinde Haziran 2017’de başlayan bir süreçle en fazla iki yıl sürecek olan görüşmeler sonunda varılacak bir anlaşmaya göre Birleşik Krallık en geç 2019 yılında AB’den ayrılma kararı almıştır. Hiçbir anlaşmaya varılması mümkün olmasa bile Birleşik Krallığın üyeliği 2019 yılının Mart ayında sona erecektir.

1870’lerin başında kurulan 3. Cumhuriyet, Fransa’nın modern tarihinde en uzun ömürlü olan rejimdir ve 2. Dünya Savaşı’nın başlangıcında Nazi ordularının önünde Fransız ordusunun yenilgisine kadar sürmüştür. Modern Fransa’yı ortaya çıkaran siyasal düzen de esas itibariyle bu 3. Cumhuriyet rejimidir. Doğru cevap C'dir.

5. Cumhuriyet rejiminin kurucusu General de Gaulle'ün düşüncelerine göre, ulusal düzeyde hakemlik ihtiyacını, siyasal partilerden ve günlük tartışmalardan bağımsız olarak yerine getirecek makam Cumhurbaşkanlığı makamıdır. Devletin bir “baş”ı, bir “şef”i olmalıdır. Bu makam, ulusun geleceğini, yüksek çıkarlarını, anayasal düzenin korunmasını ve devlet yaşamında sürekliliği sağlayan bir makam olmak durumundadır. Partilerin üstünde yer alabilmelidir. Seçmenlerle doğrudan diyalog kurma vasıtalarıyla donatılmalıdır. Yürütmenin asıl sorumluluğu da Cumhurbaşkanı’nın uhdesinde bulunmalıdır. Doğru cevap B'dir.

Fransa'da 5. Cumhuriyet Anayasası'ndaki değişiklikten sonra Cumhurbaşkanlarının beş yıl için seçilmesi öngörülmüştür. Değişiklikten sonra beş yıl için seçilen ilk başkan Sarkozy’dir. Doğru cevap D'dir.

Cumhurbaşkanı’nın yetkileri arasında Millet Meclisi’ni feshetme yetkisi yer almaktadır. Ancak Cumhurbaşkanları, bu yetkilerini Başbakan’a, Millet Meclisi Başkanı’na ve Senato Başkanı’na danışarak kullanabilir. Feshedilen meclis, bir yıl süreyle tekrar feshedilemez. Başka bir ifadeyle, fesih yetkisi oldukça sınırlı bir yetkidir. Doğru cevap E'dir.

Günümüz Fransız Anayasası, Bakanlar Kurulu üyelerinin, hükümet üyeliğinin yanı sıra parlamento üyesi olmasını engellemektedir. Bu anayasal engelin arkasındaki mantık, kuvvetler ayrılığı anlayışına dayanır. Eğer bir Millet Meclisi üyesi, bakan olarak atanırsa, onun Meclis’teki sandalyesi yedek milletvekili tarafından kendiliğinden doldurulur. Bu konudaki madde gereğince, Bakanlar Kurulu üyesi olmak için doğal olarak milletvekili olma koşulu aranmaz. Doğru cevap B'dir.