KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER - Deneme Sınavı - 8

Fransa’da yasaların anayasallık denetimiyle yetkili olan Anayasa Konseyi’dir. Konsey’in yetkilerini iki ayrı başlık altında değerlendirmek gerekiyor. Konsey, tıpkı Türkiye’deki Yüksek Seçim Kurulu gibi, Cumhurbaşkanı ve Millet Meclisi üyeleriyle Senato üyelerinin seçimlerinin kurallar çerçevesinde cereyanını denetler. Resmi sonuçları ilan eder. Seçimlere ilişkin itirazları sonuca bağlar. Keza, halk oylaması sürecinin de kurallar çerçevesinde yürütülmesiyle yükümlüdür. Konseyin daha çok halk oylaması ve seçimlerin kurallara uygun biçimde gerçekleştirilmesiyle ilgi bu işlerinin yanı sıra, asıl önemli işi, yasaların anayasal olarak denetlenmesi işidir. Doğru cevap C'dir.

Anayasa Konseyi, Parlamentoların iç tüzükleri ve Cumhuriyet makamlarını ilgilendiren yasaların yayımlanmasından önce Anayasa’ya uygunluklarını inceler ve sonuca bağlar. Yine Parlamentolardan geçen bir yasanın aleyhine iptal davası açılması halinde, iptal davasına konu yasanın anayasal uygunluğunu yayımından önce karara bağlar. Konsey önünde iptal davası açma yetkisi, Cumhurbaşkanı’na, Başbakan’a ve Millet Meclisi Başkanı ile Senato Başkanları’na tanınmıştır. Belirli sayıya ulaşan parlamento üyeleri de iptal davası açabilirler. Konsey, acil durumlarda ve Hükümet talebiyle sekiz günde, olağan durumlarda da bir ay içinde önüne gelen davayı sonuçlandırmakla sorumludur. Davaların sonuçlanmasına kadar, ilgili yasaların yayımlanması durdurulur. Doğru cevap A'dır.

Başlangıçta, Cumhurbaşkanlarının yedi yıllık bir süre için seçimleri öngörülmüştü. Anayasal olarak ikinci bir görev süresi tanınmıştı. Yakın zamanda yapılan bir değişiklikle, süre beş yılla sınırlandırılmış, ikinci bir dönem için aday olma hakkı korunmuştur. Doğru cevap D'dir.

Fransa, 1999 yılında gerçekleştirilen bir değişiklikle siyasal temsilde kadın-erkek eşitliğini sağlamayı hedefledi. Yasa, ilk kez Mart 2001 yerel seçimlerinde uygulandı ve kadın temsilcilerin oranında ciddi artışlar sağlandı. Buna rağmen, kadınların temsili konusunda elde edilen gelişme, eşitlik sağlama amacıyla çıkarılan yasanın öngördüğü oranların hâlâ çok gerisindedir. Doğru cevap E'dir.

Fransız siyasal yelpazesini temelde biçimlendiren seçim sistemi oluyor. Seçimler her konuda iki turlu cereyan eden seçimlerdir. Sadece Avrupa Parlamentosu’na gönderilecek temsilcilerin seçimi nispi sisteme göre gerçekleşir. Yerel ve bölgesel seçimler olsun, ulusal düzeydeki seçimler olsun, tüm seçimler, iki turlu seçimlerdir. Doğru cevap E'dir.

Fransa’nın kurucuları arasında bulunduğu Avrupa Konseyi Parlementosu ve Konsey’in Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi gibi kuruluşları, bir Fransız kenti olan Strasbourg’u merkez edinmişlerdir. Keza UNESCO’nun ve OECD’nin merkezi Paris’tedir. Fransa, dünya siyasetinde önemli kararların tartışıldığı G8 ve G20’nin yanı sıra AGİT’in de en faal üyeleri arasındadır. IMF ve Dünya Bankası'nın merkezleri ABD'de, Washington'da bulunmaktadır.

Fransızlar, I789’da yaşanan ve kraliyet düzenini kaldırdıkları Devrim’den beri, meşruti monarşiler dahil, çok farklı siyasal düzenleri denediler. Bunlar arasında beş cumhuriyet, iki imparatorluk ve 1815-1848 arasında tekrar ihya edilen meşruti krallık dönemleri sayılmalıdır. Bugünkü anayasal düzeni, Beşinci Cumhuriyet diye anılır ve yarı başkanlık rejimini öngörür; 1958’de kabul edilmiştir.

Tocqueville’in konuya ilişkin metninin başlığı “Eski Düzen ve Devrim”dir. Tocqueville bu kitabında, Devrim öncesi Fransa’nın krallık dönemindeki toplumsal, yönetsel ve siyasal eğilimlerinden söz eder.

Devrim öncesi Fransa Krallığı’nın en parlak dönemleri 17. ve 18. yüzyıllardır. 1643-1715 arasında, çocukluk yılları dışında tahtı yöneten 14. Louis, Fransızların “Güneş Kral” diye adlandırdıkları ve mutlak iktidar sahibi bir simadır. Merkeziyetçiliğin ve mutlak monarşinin simgesi haline gelen “Devlet benim!” deyişi ona aittir.

5. Cumhuriyet 1958 yılında halk oylaması sonucu kabul edilmiştir.

Büyük Devrim, Fransa’nın modernleşme sürecinde bir milat noktası gibi düşünülebilir. Devrim, Fransa’da ulusal egemenlik gibi, yurttaşların kanun önünde eşitliği gibi, ulusal dayanışma gibi yeni ilkelerin ortaya çıkmasına ve benimsenmesine vesile oldu. Devrimin en fazla rağbet gören ilkesi, özgürlük, eşitlik, kardeşlik ilkesidir. Bu üç sözcük, tüm resmi binaların cephelerinde okunabilir. Fransız Büyük Devrimi, ileri sürdüğü ilkeleriyle birlikte, izleyen yıllarda adeta mitleştirildi. Bizzat Devrim ve onunla siyasal ve toplumsal hayata giren tartışmalar, laiklik ilkesiyle birlikte çok uzun süreler zarfında Fransızların gündemini oluşturdu. Çağdaş Fransız toplumu, bu tartışmalardan geçerek bugünkü haline gelmiş sayılabilir.

İkinci Dünya Savaşı’nın başlangıcında, 3. Cumhuriyet’in Nazi orduları karşısında aldığı yenilgiden sonra, Fransa’da Vichy rejimi kuruldu. Bu, Alman işgal güçleriyle işbirliği yapan faşist bir rejimdi. Özgür Fransa yönetimi ise, General de Gaule’ün önderliğinde Londra’da oluşturuldu. Savaşın Birleşik Devletler’in önderliğindeki müttefik güçlerce kazanılmasının sonucunda, Fransa işgalden kurtuldu ve direnişin önderi De Gaule başkanlığında, geçici bir hükümet kuruldu; milletvekili seçimlerine gidildi. Çok kısa süren ve genellikle işgal yaralarını saran, ABD’nin mali yardımlarıyla iktisadi ve ticari yaşamını yeniden canlandıran bu dönemin ardından gelen siyasal düzen, 4. Cumhuriyet diye tarihe geçer. Fransa’da 2.Dünya Savaşı sonrası kurulan 4. Cumhuriyet parlamenter bir sistemdir ve 1958 yılına kadar sürmüştür.

De Gaule ile birlikte Fransız siyasal yaşamına televizyonun etkisi de girmeye başladı. General, ünlü basın toplantıları dışında Fransızlara televizyon aracılığı ile doğrudan hitap etmeyi sürekli yeğlemiştir. Siyasal partileri kısa devreye alarak, bizzat seçmenlerle diyalog kurma siyasetini benimsediği söylenebilir. 5. Cumhuriyet’in sonraki başkanları da aynı yöntemi izlediler. Yeni düzen, alışılmış Millet Meclisi çoğunluğunun yanı sıra bir de başkanlık çoğunluğu kavramını Fransız siyasal yaşamına getirdi. Yeni başkanlık çoğunluğu, siyasal yaşamda giderek önem kazandı ve sistemin ana unsurlarından biri haline geldi. Bu durum, Fransızların parlamenter siyasal geçmişlerinde yaşadıklarından farklı bir durum oluyordu. Yürütmenin içinde ve üst bir konumda, arkasında seçmen çoğunluğunu bulunduran yeni bir iktidar odağı oluşturuldu.

Cumhurbaşkanı’nın yetkileri arasında Millet Meclisi’ni feshetme yetkisi de sayılmalıdır. Ancak Cumhurbaşkanları, bu yetkilerini Başbakan’a, Millet Meclisi Başkanı’na ve Senato Başkanı’na danışarak kullanabilir. Feshedilen meclis, bir yıl süreyle tekrar feshedilemez. Başka bir ifadeyle, fesih yetkisi oldukça sınırlı bir yetkidir. Fesih yetkisinin uygulamada sık rastlanan bir yöntem olmadığı görülür. Bir kez De Gaulle, 68 olaylarının ardından bu yetkiyi kullandı; bir kez de Chirac, kendisine yakın bir siyasal çoğunluğun varlığına karşın bu yetkiyi kullandı ve hiç beklemediği halde, muhalefetteki sosyalistlerin çoğunluk sağladığı bir Millet Meclisi’nin ortaya çıkmasına vesile oldu. Cumhurbaşkanları, sözü geçen yetkilerinin yanı sıra, Bakanlar Kurulu’nun kararnamelerini imzalar; sivil ve askerî makamlara atamalar yapar. Silahlı güçlerin başıdır; bu sıfatla ulusal savunma kurullarına başkanlık eder. Dış siyasetin yönlendirilmesinde ve ulusun genelini ilgilendiren güvenlik gibi temel siyasal konularda, birinci derecede yetkili makamdır.

Anayasa, 16. maddesiyle olağanüstü durumlarda kullanılmak üzere, 5. Cumhuriyetin cumhurbaşkanlarına çok üstün yetkiler tanır. Bununla beraber, başlangıçtan beri De Gaulle dâhil, hiçbir başkan, olağanüstü yetkiler tanıyan anayasal yetkileri kullanma gereğini duymadı. Bu yetkilerin kullanılması halinde Anayasa, denge kurmak kaygısıyla, Millet Meclisi’nin toplantı halinde olması zorunluluğunu getirmiş, olağanüstü yetkilerin kullanıldığı dönemde, Meclisin feshedilmesini yasaklamıştır.

5. Cumhuriyet Anayasası’nın getirdiği en önemli yenilik, Fransa’nın yerleşik anayasal gelenekleri çerçevesinde düşünüldüğünde, yasaların anayasallık denetimiyle yetkili Anayasa Konseyi’ ni öngörmesi oluyor. Gerçekten Fransız siyasal geleneklerine göre, genel iradenin üzerinde başkaca hiçbir irade olamaz. Bu nedenle Fransız siyasetçileri, yasaların yargı tarafından denetimi seçeneğine hep soğuk bakmışlardır. 58 Anayasası, söz konusu geleneğin aksine, yasaların anayasal denetimini metne geçirmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Avrupa’daki diğer ülkeler gibi, artık Fransa da bir anayasal yargıçlar kuruluna sahiptir. Yasaların yargısal bir makam tarafından iptal edilebilmesine ilişkin olarak günümüz Fransası’nda hiçbir siyasetçi veya kalem, bu yöntemin bir yargıçlar yönetimi olduğu iddiasını dile getirmemektedir. Anayasa’nın 7. Bölümü, Anayasa Konseyi adı altında bir tür anayasa mahkemesinin yetkilerini düzenler. Konsey, dokuz üyeden oluşur. Cumhurbaşkanı, Millet Meclisi Başkanı ve Senato Başkanı, ayrı ayrı üçer üye atama yetkisine sahiptir. Bunun dışında eski Cumhurbaşkanları da Konsey’in doğal üyeleri sayılırlar. Kurulun başkanını görevdeki Cumhurbaşkanı belirler.