KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER - Deneme Sınavı - 7

Fransız kamu siyasetlerinin oluşumunda, temel ilkelerden biri iktisadi yaşamın piyasa koşullarına bağlı olma ilkesidir. Bununla beraber, devlet aygıtının da piyasa oyuncuları arasında bulunması önemli bir başka değişkendir. İster devlet doğrudan sahip olsun, ister önemli oranda payı bulunsun, bu türden kuruluşlar, esas itibariyle piyasa koşullarında çalışırlar ve kârlılık temel amaçlarıdır. 4. Cumhuriyetin başlarında öngörülen planlı iktisadi yaşam, temelinde piyasa koşullarını hiç yadsımamış, piyasayı, serbest ticareti ve girişimciliği asıl kural olarak benimsemiştir

Başlangıçta, Cumhurbaşkanlarının yedi yıllık bir süre için seçimleri öngörülmüştü. Anayasal olarak ikinci bir görev süresi tanınmıştı. Yakın zamanda yapılan bir değişiklikle, süre beş yılla sınırlandırılmış, ikinci bir dönem için aday olma hakkı korunmuştur. De Gaulle’in ilk göreve gelişi dışında tüm Cumhurbaşkanlığı seçimleri genel oyla gerçekleştirilmiştir. Seçim, fiilen hep iki turludur.

Anayasa’nın 7. Bölümü, Anayasa Konseyi adı altında bir tür anayasa mahkemesinin yetkilerini düzenler. Konsey, dokuz üyeden oluşur. Cumhurbaşkanı, Millet Meclisi Başkanı ve Senato Başkanı, ayrı ayrı üçer üye atama yetkisine sahiptir. Bunun dışında eski Cumhurbaşkanları da Konsey’in doğal üyeleri sayılırlar. Kurulun başkanını görevdeki Cumhurbaşkanı belirler.

Fransız kamu siyasetlerinin oluşumunda, temel ilkelerden biri iktisadi yaşamın piyasa koşullarına bağlı olma ilkesidir. Bununla beraber, devlet aygıtının da piyasa oyuncuları arasında bulunması önemli bir başka değişkendir. Öncelikle, yerel ve merkezî kamu kuruluşları, piyasada mal ve hizmet alıcısı olarak önemli rol oynarlar. Kamu otoriteleri, bunun yanı sıra ya teşvikler ya da mali yardımlarla, ihtiyaç duyan kesimleri desteklerler.

Fransa, Batı Avrupa coğrafyasında yer alan bir ülkedir. Kuzeyinde Belçika ve Luxembourg, batısında Atlantik Okyanusu, güneyinde İspanya ve Akdeniz, doğusunda İtalya, İsviçre ve Almanya ile çevrili altıgen şeklinde bir coğrafyaya sahiptir. İspanya ile arasında Pirene Dağları yer alır. Güney-doğusunda İtalya ve İsviçre’yle birlikte paylaştıkları Alp Dağları bulunur.

Fransa, Batı Avrupa coğrafyasında yer alan bir ülkedir. Kuzeyinde Belçika ve Luxembourg, batısında Atlantik Okyanusu, güneyinde İspanya ve Akdeniz, doğusunda İtalya, İsviçre ve Almanya ile çevrili altıgen şeklinde bir coğrafyaya sahiptir. İspanya ile arasında Pirene Dağları yer alır. Güney-doğusunda İtalya ve İsviçre’yle birlikte paylaştıkları Alp Dağları bulunur. Fransa, Avrupa’nın akarsu kaynakları açısından zengin ülkelerinden biridir. Ortaçağlardan beri Fransa, bu sularını ulaşım aracı olarak kullanmaktadır. Bugün birçok akarsu, yapay kanallarla birbirine bağlanmıştır. Fransa, coğrafyası çok yağış alan bir coğrafyadır. En önemli düzlüğü Beauce Ovası’dır. Bu ova, Fransa’nın tahıl deposu diye bilinir. Farklılıklar içeren zengin coğrafyası, Fransa’ya tarım alanında zengin bir ülke olma fırsatını sağlar. Bu yüzden Fransa, şarapçılık ve peynircilik alanlarında dünyaca ünlüdür. Fransa, aynı zamanda ileri sanayi ülkelerinden biridir. Otomotiv, gemi inşası, demiryolu çekicileri, uçak, kimya, petrol, uzay teknolojisi, nükleer enerji üretimi ve kozmetik alanlarında oldukça ileridedir.

Farklılıklar içeren zengin coğrafyası, Fransa’ya tarım alanında zengin bir ülke olma fırsatını sağlar. Bu yüzden Fransa, şarapçılık ve peynircilik alanlarında dünyaca ünlüdür. Fransa, aynı zamanda ileri sanayi ülkelerinden biridir. Otomotiv, gemi inşası, demiryolu çekicileri, uçak, kimya, petrol, uzay teknolojisi, nükleer enerji üretimi ve kozmetik alanlarında oldukça ileridedir. Keza Paris, kadın ve erkek giyiminde çoğu zaman önderlik eden bir moda merkezidir; önemli ölçülerde Türk kökenli çalışanların bulunduğu gelişmiş bir hazır giyim sanayisine dayanır. Çok gelişmiş bir turizm işkolu, yaz ve kış aylarında her yıl 60 milyonun üzerinde turist ağırlar. Sosyal ve doğa bilimlerinde ciddi araştırma merkezlerine sahiptir. Avrupa coğrafyasının en eski devletlerinden biri olan Fransa, tarım ve sanayi alanlarında zengin bir ülkedir. Fransa, 280 bin km tutan karayoluna, çok yaygın ve faal demiryolu ağlarına sahiptir. En büyük kentleri arasında, başta başkent Paris olmak üzere, Marseille, Lyon, Bordeaux sayılabilir. Mezra, köy, kasaba ve kent biçiminde 40 bin civarında yerleşim birimi vardır. Ülkenin faal nüfusunun en çok biriktiği alan hizmetler kesimidir, onu sanayi ve tarım çalışanları izler. Tarım çalışanlarının faal nüfusa oranı % 4 civarındadır. Diğer birçok Avrupa ülkesi gibi, Fransa da önemli bir yaşlı nüfus dilimine sahiptir. Bununla beraber, genç nüfusunu yenileyebilecek yeterlilikte doğum oranları söz konusudur.

Devrimciler, ruhbana ve soylulara karşıydılar ve bu karşıtlıklarının gereğini yerine getirmeye başladılar. Feodal dönemlerden beri süregelen ayrıcalıkları iptal ettiler; eşitlik esasını getirdiler; tüm insanların doğuştan özgür oldukları ilkesi üzerinden ilan ettiler. Vergi toplanmasında iltizam yöntemini (vergi gelirlerini ihaleyle satmak) yürürlükten kaldırdılar. Mültezimlerin (vergi gelirlerini satın alıp toplayan) yerini, merkezi yönetimin denetimi altında çalışan, zaten kraliyet döneminde bir hayli önem kazanmış olan vergi daireleri aldı. Köylülerin üzerinde büyük bir yük oluşturan aşar vergisi (tarım ürünlerinden onda bir oranında alınan vergi) ve angarya türünden çalışma zorunlulukları kaldırıldı. Kilise mensuplarının ve soyluların ayrıcalıklarına son verildi. Soylu ve ruhban sınıfının bazı ileri gelenleri Fransa’yı terk ederek, diğer komşu ülkelere sığındı ve oralardan itibaren devrimci yönetime karşı güç örgütlemeye başladılar. İlk çatışma Valmy’de cereyan etti ve devrimciler, bu muharebeden zaferle çıktılar. “Yaşasın ulus!..” nidaları, Fransa’da bu zaferden sonra siyasal hayata geçti. Ancak izleyen aylardaki hoşnutsuzluklar, köylü ayaklanmaları ve sürgünlerin düzenlediği dış baskılar arasında Devrim, 16. Louis ve Kraliçe’yi giyotine kadar götüren çok yoğun bir şiddet ayracına dönüştü. Ardından Devrim’in çocukları kendi aralarında anlaşmazlığa düştü ve birbirlerini sırayla ölüm cezalarına mahkum ettirdiler.

Fransız Devrimi’nden itibaren tüm bir Avrupa, yirmi yılı aşkın süre bir uçtan diğer uca savaş alanına dönüştü. Fransızlar, 1798’de Mısır seferini düzenleyerek Osmanlı İmparatorluğu ile de karşı karşıya geldiler. Yirmi yılı bulan bu savaşlara “Avrupa Koalisyon Savaşları” denir

1870’lerin başında kurulan 3. Cumhuriyet, Fransa’nın modern tarihinde en uzun ömürlü olan rejimdir ve 2. Dünya Savaşı’nın başlangıcında Nazi ordularının önünde Fransız ordusunun yenilgisine kadar sürmüştür. Modern Fransa’yı ortaya çıkaran siyasal düzen de esas itibariyle bu 3. Cumhuriyet rejimidir. Parlemento üstünlüğünün hâkim olduğu bu rejim yıllarında Fransa, okullaşma, sanayileşme ve bilimsel araştırmalarda önemli başarılar kaydetmiştir. Otomobil ve uçak sanayilerinin başlatılması, keza bu dönemdedir. Bu rejim, Birinci Dünya Savaşı’nı da yöneten rejimdir. Genel olarak, Radikal Parti’nin egemenliği altında geçmiştir.

1870’lerin başında kurulan 3. Cumhuriyet, Fransa’nın modern tarihinde en uzun ömürlü olan rejimdir ve 2. Dünya Savaşı’nın başlangıcında Nazi ordularının önünde Fransız ordusunun yenilgisine kadar sürmüştür. Modern Fransa’yı ortaya çıkaran siyasal düzen de esas itibariyle bu 3. Cumhuriyet rejimidir. Parlemento üstünlüğünün hâkim olduğu bu rejim yıllarında Fransa, okullaşma, sanayileşme ve bilimsel araştırmalarda önemli başarılar kaydetmiştir. Otomobil ve uçak sanayilerinin başlatılması, keza bu dönemdedir. Bu rejim, Birinci Dünya Savaşı’nı da yöneten rejimdir. Genel olarak, Radikal Parti’nin egemenliği altında geçmiştir.

İkinci Dünya Savaşı’nın başlangıcında, 3. Cumhuriyet’in Nazi orduları karşısında aldığı yenilgiden sonra, Fransa’da Vichy rejimi kuruldu. Bu, Alman işgal güçleriyle işbirliği yapan faşist bir rejimdi. Özgür Fransa yönetimi ise, General de Gaule’ün önderliğinde Londra’da oluşturuldu. Savaşın Birleşik Devletler’in önderliğindeki müttefik güçlerce kazanılmasının sonucunda, Fransa işgalden kurtuldu ve direnişin önderi De Gaule başkanlığında, geçici bir hükümet kuruldu; milletvekili seçimlerine gidildi. Çok kısa süren ve genellikle işgal yaralarını saran, ABD’nin mali yardımlarıyla iktisadi ve ticari yaşamını yeniden canlandıran bu dönemin ardından gelen siyasal düzen, 4. Cumhuriyet diye tarihe geçer. Özetle, Fransa’da 2.Dünya Savaşı sonrası kurulan 4. Cumhuriyet parlamenter bir sistemdir ve 1958 yılına kadar sürmüştür.

Fransa’da önemli siyasal sorunlarda en yetkili makam Cumhurbaşkanlığıdır. Cumhurbaşkanı, Başbakanı ve onun önerilerine göre Bakanlar Kurulu’nu atar.

Günümüzde de, Kuzey Avrupa ülkeleri sayılmazsa, birçok Batı ülkesinde olduğu gibi, Fransa’da da kadın nüfusun siyaset alanındaki temsili, erkek nüfus kadar yoğun değildir. Kadın haklarının geliştirilmesi konusunda Fransa’nın da, bir hayli yol almak zorunda olduğu görülür. Adaylık ve seçilme konularında, yasal engeller bulunmamasına karşın, uygulamada kadınlar yerel ve ulusal meclislerde daha düşük oranlarda temsil edilmektedirler. Bunun çok özel siyasetleri devreye sokarak çözülmeye çalışılan bir sorun olduğunu belirtelim. Nitekim Fransa, 1999 yılında gerçekleştirilen bir değişiklikle siyasal temsilde kadın-erkek eşitliğini sağlamayı hedefledi. Yasa, ilk kez Mart 2001 yerel seçimlerinde uygulandı ve kadın temsilcilerin oranında ciddi artışlar sağlandı. Buna rağmen, kadınların temsili konusunda elde edilen gelişme, eşitlik sağlama amacıyla çıkarılan yasanın öngördüğü oranların hâlâ çok gerisindedir.

Kamu siyasetlerinin oluşturulmasında Fransız yönetiminin sık başvurduğu yöntemlerden biri de, “Bilgeler Kurulu” uygulaması oluyor. Fransa, toplumu veya siyasal düzeni ilgilendiren kimi konularda, konunun incelenmesi için ad hoc mahiyette “Bilgeler Kurulu” oluşturmayı adet edinmiştir. Bu tür kurullara, kurulun ele alacağı konularda genellikle deneyimli ve bilgili kişiler atanır. Kurul üyelerinin farklı siyasal eğilimleri yansıtmasına özen gösterilir. Konuların sağduyuyla ve soğukkanlılıkla incelenebilmesini olanaklı kılacak isimler üzerinde durulur. Kurul üyelerince oluşturulan nihai rapor metinleri basına yansıtılır. Dolayısıyla, konunun belli bir bilgilendirme çerçevesinde toplumda tartışılması sağlanmış olur. Geçici ve özel bir görevle sınırlı olduğu için, raporun sunulmasının ardından Kurul’un görevi de biter. Bu tür yaklaşımların, kimi durumlarda gündemdeki sıcak tartışmaları bir süreliğine yatıştırmak amacıyla kullanılmasına da tanık olunur.

Bütün eğitimini Fransa’da alan 18-35 yaş arası gençlerin durumunun incelendiği raporda, göçmen kız çocuklarının, Fransız kız çocukları kadar, hatta bazen onların ortalamanın da üstünde eğitim aldıkları vurgulanıyor. Fransız toplumunun genelinde, kız çocuklarının yüzde 65’i ‘BAC’ adı verilen lise bitirme sınavlarından başarıyla çıkıyor. Bu oran Çinli kız çocuklarında yüzde 80, Kamboçya, Vİetnam ve Laoslular’da yüzde 70, Gineliler’de yüzde 69, Cezayirliler’de yüzde 51, Türk göçmenlerin kızlarında ise yüzde 38 seviyesine geriliyor.

Fransa, Batı Avrupa coğrafyasında yer alan bir ülkedir. Kuzeyinde Belçika ve Luxembourg, batısında Atlantik Okyanusu, güneyinde İspanya ve Akdeniz, doğusunda İtalya, İsviçre ve Almanya ile çevrili altıgen şeklinde bir coğrafyaya sahiptir. İspanya ile arasında Pirene Dağları yer alır.

Fransa, Avrupa coğrafyasının en eski devletlerinden biridir. Bugünkü sınırlarına ulaşması bin yılı aşkın bir sürenin sonunda gerçekleşmiştir. Fransızlar, I789’da yaşanan ve kraliyet düzenini kaldırdıkları Devrim’den beri, meşruti monarşiler dahil, çok farklı siyasal düzenleri denediler. Bunlar arasında beş cumhuriyet, iki imparatorluk ve 1815-1848 arasında tekrar ihya edilen meşruti krallık dönemleri sayılmalıdır. Bugünkü anayasal düzeni, Beşinci Cumhuriyet diye anılır ve yarı başkanlık rejimini öngörür; 1958’de kabul edilmiştir.

Devrim öncesi Fransa Krallığı’nın en parlak dönemleri 17. ve 18. yüzyıllardır. 1643-1715 arasında, çocukluk yılları dışında tahtı yöneten 14. Louis, Fransızların “Güneş Kral” diye adlandırdıkları ve mutlak iktidar sahibi bir simadır. Merkeziyetçiliğin ve mutlak monarşinin simgesi haline gelen “Devlet benim!” deyişi ona aittir.

5. Cumhuriyet Anayasası, bazı alanlarda Fransa’nın anayasal geleneklerini sürdürürken, bazı alanlarda da önemli değişiklikler öngörüyordu. Anayasa’nın Giriş metninde Fransızlar,” 1789 Beyannamesi’yle açıklanan ve 1946 Anayasası’nın girişindeki ifadelerle de onaylanan ulusal egemenlik ve insan haklarına olan saygılarını ilan” ediyorlardı. Keza, egemenliği düzenleyen maddeyle “Fransa, laik, demokratik, sosyal ve bölünemez bir Cumhuriyet” diye tanımlanıyordu. Köken, ırk veya din farkı gözetilmeksizin bütün yurttaşların kanun önünde eşitliği teminat altına alınıyor; “tüm inançlara saygılı” olunacağı vurgulanıyordu. Cumhuriyet’in dövizi, öteden beri olduğu gibi yine “Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik”ti. Temel ilke olarak, “halkın halk tarafından ve halk için yönetimi” esastı. Başlangıçta, Cumhurbaşkanlarının yedi yıllık bir süre için seçimleri öngörülmüştü. Anayasal olarak ikinci bir görev süresi tanınmıştı. Yakın zamanda yapılan bir değişiklikle, süre beş yılla sınırlandırılmış, ikinci bir dönem için aday olma hakkı korunmuştur. De Gaulle’in ilk göreve gelişi dışında tüm Cumhurbaşkanlığı seçimleri genel oyla gerçekleştirilmiştir. Seçim, fiilen hep iki turludur. Çünkü Anayasa’nın 7. Maddesi, seçilme şartı olarak mutlak çoğunluğu gerektirir.