KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER - Deneme Sınavı - 23

Çok farklı tarihlerde, çok farklı coğrafyalarda ve çok farklı siyasal ve toplumsal ortamlarda toplumsal ihtilaller olmuştur. ABD (1776), Fransız (1789), Rus (1917) ve İran (1979) Devrimleri bu tür ihtilallerin başlıca örnekleridir. Bu dört ülkenin de siyasal kültür ortamları, iktisadi yapıları ve gelişmişlik düzeyleri farklıdır. Bunların üçü krallıkla yönetilmekle birlikte ABD bir sömürgeydi ve kendisinin bir kralı yoktu. Onun dışında bu dört devletin hemen hemen her özelliği birbirinden farklıydı. Ancak, siyaset sosyologu olan James C. Davies yaptığı bir araştırmada bu ihtilallerden önce ülke ekonomilerinin hızlı bir büyüme sürecine girdiğini, ancak tam halk ayaklanması öncesindeyse birdenbire büyük bir yavaşlamaya ve hatta küçülmeye tabi olduğu saptanmıştır. Davies’in J- eğrisi olarak bilinen bu önermesine göre, büyük hızla süren iktisadi büyüme dönemlerinin arkasından iktisadi büyümede rastlanılan ani ve hızlı duraklama halk ayaklanmalarına yol açan bir toplumsal psikolojik etki yaratır.

Dört ülkede de aynı siyasal olgunun (Z) ortaya çıktığı saptanmıştır. Oysa her ülkedeki koşullar, bir koşul hariç (Y), çok farklıdır ve bu koşul (Y) araştırdığımız siyasal olgu (Z) her ortaya çıktığında her dört ülkede de mevcuttur. O zaman Y ile Z arasında mükemmel bir uyuşma vardır. Y ne zaman ortaya çıkarsa, Z de o zaman ortaya çıkmaktadır. Bu durumda Z bağımlı değişkeni, Y bağımsız değişkeninin matematiksel olarak fonksiyonudur [Z = f (Y)].

Karşılaştırmalı siyaset konusundaki ilk araştırmalar insanların mutluluğunu sağlayacak devlet yapısına ulaşmanın formülünü bulmak güdüsü ile yapılan kısmen normatif, kısmen pozitif önermelerden oluşan çalışmalardan oluşmuştur. Aristo’nun Politika adlı ünlü eseri bu tür bir arayışın ilk ürünlerinden olup pozitif yanı daha ağır basan bir niteliktedir.

Karşılaştırmalı siyaset konusundaki ilk araştırmalar insanların mutluluğunu sağlayacak devlet yapısına ulaşmanın formülünü bulmak güdüsü ile yapılan kısmen normatif, kısmen pozitif önermelerden oluşan çalışmalardan oluşmuştur. Aristo’nun Politika adlı ünlü eseri bu tür bir arayışın ilk ürünlerinden olup pozitif yanı daha ağır basan bir niteliktedir. Bu araştırmalardan ilk ciddi sapış N. Machiavelli (Makyavel) tarafından yazılmış olan, daha çok kamu yönetimi sanatı içeriğinde önermelerden oluşan, ancak farklı siyasal sistemler ve kültürlerde yapılan gözlemlerden derlenen Prens adlı kitaptır.

Machiavelli mutluluğu sağlayacak mükemmel devlet arayışını bir kenara bırakarak, bir devletin varlığını idame ettirmesi ve refah, istikrar ve iktidarını arttırmasının nasıl olacağı sorularına yönelmiştir.

Tam bir emperyalist yukarıdan bakış ile sömürgelere adeta onları sömüren devletlerdeki sistemleri inceleyip onlardan hangisine aitseler ona göre bir gelişmeye öykünmeleri iması söz konusuydu. Anlatımların pozitif önermelerden ibaret olması, bir Batı, kapitalist, emperyalist üstünlüğünün peşin kabulünü içermiyordu izlenimini verse de, bu çalışmalarda tüm dünyadaki devlet yapıları incelenmiyor, sadece güçlü emperyalist devletlerin ayrıntılı kurumsal fotoğraflarının çekilmesiyle yetiniliyordu. Bu çalışmalarda söz konusu devlet yönetim kurumlarının bir eleştirisini yapmak da temel hedef gibi görünmüyordu. Bunların en azından iyi çalıştığı varsayımı kabul görmekteydi.

Yapısal İşlevsel Yaklaşımlar, Kurumsal - Yapısal Yaklaşımlara bir tepki olarak ortaya çıktı. Siyaset bilimindeki ilk örneklerini 1950’lerde vermekle birlikte bu konudaki ilk araştırmaların on dokuzuncu yüzyılın sonundan itibaren sosyologlar tarafından yapılmaya başladığını biliyoruz. Bunlar arasında en etkili olanı Alman sosyoloğu Max Weber oldu.

Bu kuramsal yaklaşımda birey ve onun düşünce ve davranışları temel çözümleme ve gözlem birimi değildir. Karşılaştırmalı siyasette tarihsel yapısalcılık diye adlandırılan ve kökeni Karl Marx’ın önerdiği tarihsel materyalizme giden bir düşünce sistematiği kullanılır.

Yeni Kurumsalcılık: Aynı ussal davranış yaklaşımının karşılaştırmalı siyasete uygulandığı bir diğer alan da yeni kurumsalcılık (neo-institutionalism) olarak bilinen alandır. On dokuzuncu yüzyıldan gelen geleneksel kurumsalcı yaklaşımın hukuk ve normlara dayalı anlatımından tamamen farklı olarak, burada ussal davranan bireylerin kurumların oluşturduğu yapı içerisinde oynadığı rolleri inceleyen bir yaklaşım söz konusudur. Yeni kurumsalcılık kurumlara özgü değerler ve yazısız kurallara (normlara) birer gözlem birimi veya değişken olarak yaklaşır. Örneğin, yasama meclislerinin çalışabilmesi için yazısız kurallar vardır. Uygarca ve kibar davranmak, nezaket, sıra ve süreye saygı göstermek bunların başlıca örneklerindendir. Bu yazısız kurallara uymamanın etkileri onları hiçe sayanları dışlamak, adam yerine koymamak olabilecektir. Bu bilgi ile donanmış kişilerin oluşturduğu ortamlarda kurumsal ortama uygun davranış kalıpları gelişecek, bireyler dışlanmak gibi maliyetlere katlanmamak için nazik davranmaya dikkat etmeleri gerekecektir. Bu davranışların ne derecede saygı gördüğünü görgül olarak gözlemek ve buna göre de yasama meclislerini kurumsal gelişmişlik açısından sıralamak mümkündür. Dolayısıyla, yeni kurumsalcılığa göre normlar kurumların üyelerinin davranışlarını mutlak olarak belirlemez. O davranışlara uyma ve uymama konusunda ortaya koydukları yaptırımlar aracılığıyla bireysel üyeleri belirli yönde davranmaya doğru yöneltirler. Bu yönelim gözlemlenebilen, yani görgül bir olgu olup, normatif değildir.

Toplumdaki her yapının, kurumun hükümet ve ajanları tarafından denetim altında tutulduğu, özgürlüklerin hiç olmadığı ve hatta rejim için tehdit olarak kabul edildiği rejimlere totaliter rejimler adı verilir.

Karşılatırmalı siyasette uyuşma yöntemini ortaya atan düşünür John Stuart Mill'dir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Fark yöntemine göre siyasal olay, olgu veya gelişmenin ortaya çıktığı her durumda var olan ve ortaya çıkmadığında da var olmayan bağımsız değişken, o bağımlı değişkenin nedeni olarak ayrışır. Doğru yanıt B seçeneğidir.