KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER - Deneme Sınavı - 16

Karar alma sürecinde siyasal yapılar arasında karşılıklı etkileşimle ve hatta bağımlılıkla sağlanan bütüne siyasal sistem denir. Doğru cevap D'dir.

Yönetilenlerin çoğunluğunun seçim ve yönetim sırasında etkili olması esasına dayanan çoğunlukçu (majoritarian) demokrasi ilk uygulama modelini Britanya’da geliştirdiğinden Westminster Tipi Demokrasi diye anılır. Doğru cevap C'dir.

Oydaşmacı Demokrasinin Parlamenter Rejimi, İsviçre başta olmak üzere, Hollanda, Belçika gibi Avrupa ve Lübnan gibi Asya ülkelerinde ise parlamenter rejim uygulamaları çoğulculuk esasına göre yaygınlık kazanmıştır. Doğru cevap E'dir.

Hükümet kuvvetlerinin birbirinden bağımsız biçimde halk tarafından seçildiği, eşit güçle birbirlerini dengelediği ve denetlediği, onların uzlaşması durumunda yönetimin sağlandığı, uzlaşmadıkları durumda da yönetimin mümkün olmadığı bir demokrasi uygulaması Amerika Birleşik Devletleri ve diğer ülkelerde başkanlık rejimi olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Totaliter rejim (totalitarianism) kavram olarak faşist İtalyan diktatörü gazeteci Benito Mussolini tarafından yirminci yüzyılın üstün rejimi olarak, çürüyüp gitmekte olan eski tür fikirler olarak takdim ettiği liberalizm ve demokrasi karşısında gelişen yeni rejim türü olarak ifade edilmiş veya onun tarafından icat edilmişe benzemektedir (Rodee, Anderson, Christol, Grene, 1987, 43). Totaliter rejim bir ideolojinin hayata geçirilmesi amacına hizmet eden bir uygulamadır. Toplumun ve tekil yurttaşın yaşantısının tamamının denetim altına alındığı ve en ufak bir mahrem yaşantının devletin bilgisi, onayı ve düzenlemesi dışında mevcut olmasının mümkün ve arzulanabilir olmadığı bir siyasal rejimdir totaliter rejim. Doğru cevap D'dir.

Genellikle tek bir etnik topluluktan oluştuğu fikri genel kabul gören ulus-devletler, iktidar kullanımı için oluşturdukları tasarımları merkezde iktidarı yoğunlaştıran, tek ve standart (uniform) uygulama olan mutlak eşitlik esasına göre kural, yasa, yönetmelik v.b. siyasal kararlar üreten ve düzenlemeler yapar ve uygularlar. Üniter devletler genellikle çok büyük ve parçalı topraklara sahip olmadıkları gibi, tarihten gelen derin ayrımlarla bölünmüş etnik, mezhep, din v.b. kültürel topluluklara sahip değillerdir. Ancak, bu üniter devlet yapısı için bir ön koşul olmak niteliğinde de değildir. Örneğin, Britanya’daki Birleşik Krallık İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda topraklarından oluşmuş olup bu topraklardaki insan toplulukları farklı etnik kökenden gelen ve İngilizler tarafından işgal edilerek Londra’daki yönetime bağlanan bir geçmişe sahiplerdir. Doğru cevap E'dir.

Przeworski ve Teune, OBST ile az sayıda ve çok benzer ülkeleri belirli bir zaman aralığında gözlemek suretiyle bir toplumsal olgu ile onun siyasal sonuçlarının var olup olmadığını ortaya koymayı amaçlamışlardır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Weber kapitalizmin Avrupa'nın batısındaki gelişiminde temel etkenin ne olduğu sorusuna yanıt aramıştır. Protestan Etik adını verdiği değerler sayesinde burjuva sınıfının lüks tüketim yapmak yerine yatırım yapmayı tercih ettiğini ortaya koyarak kültürün iktisadi ve siyasal yaşantıdaki önemini ortaya koymuştur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Totaliter rejim bir ideolojinin hayata geçirilmesi amacına hizmet eden bir uygulamadır. Toplumun ve tekil yurttaşın yaşantısının tamamının denetim altına alındığı ve en ufak bir mahrem yaşantının devletin bilgisi, onayı ve düzenlemesi dışında mevcut olmasının mümkün ve arzulanabilir olmadığı bir siyasal rejimdir totaliter rejim. Otoriter rejimlere kıyasla toplum, aile, okul, işyeri, dernek ve kulüpler, sendikalar ve akla gelebilecek her türlü toplumsal, ekonomik ve kültürel yapı tek bir siyasal ideoloji, parti ve liderin denetimi ve düzenlemesi altında biçimlenmektedir.

Totaliter rejime sahip ülkelerde tekil bir ideolojik görüşten hareketle bir inanç sistemi ve davranış rehberi topluma egemen kılınır. Toplumun tüm üyelerinin uymak mecburiyetinde bırakıldıkları ve toplum hayatının tüm cephelerini kaplayan; Marksizm-Leninizm, faşizm veya nasyonel sosyalizm gibi bir resmi ideoloji bulunmaktadır. Buna göre verilen seçeneklerde, Venezuela dışındaki ülkeler totaliter bir rejime sahiptir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Prens, erdemi ve ahlakı hiçe sayan bir çalışma olarak görülmüş ve yazarına karşı müthiş bir eleştiri kampanyası başlatılmış; erdemsizlik ve ahlaksızlık imalarını içeren bir biçimde ahlakı bir kenara bırakarak salt iktidar mücadelesine odaklı olarak  düşünenlere  Makyavelist  denilmesi  hemen tüm dillere yerleşmiştir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Kurumlara özgü değerler ve normlara birer gözlem birimi veya değişken olarak yaklaşan kuram Yeni kurumsalcılık kuramıdır. On dokuzuncu yüzyıldan gelen geleneksel kurumsalcı  yaklaşımın  hukuk  ve  normlara  dayalı anlatımından tamamen farklı olarak, burada ussal davranan bireylerin kurumların oluşturduğu yapı içerisinde  oynadığı  rolleri  inceleyen  bir  yaklaşım söz konusudur. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Toplumdaki her yapının, kurumun hükümet ve ajanları tarafından  denetim altında tutulduğu, özgürlüklerin hiç olmadığı ve hatta rejim için tehdit olarak kabul edildiği rejimlere totaliter rejimler adı verilir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Britanya toprakları üzerinde İngiltere (England), İskoçya, (Scotland), Galler (Wales) ve Kuzey İrlanda (Ulster) olmak üzere dört bölgeden oluşan Birleşik Krallık, dünya dillerinin birçoğunda ve Türkçe’de de kısaca İngiltere olarak anılmaktadır.

16. yüzyılın başlarında İngiltere’de de etkili olmaya başlayan Reform hareketi Kral VIII. Henry’nin papayı siyasalgüç mücadelesi yapan bir kral olarak kabul etmesi ve kendisini İngiltere Kilisesi’nin (Church of England) başı ilan etmesiyle sonuçlanmıştır. Böylece kurulan Anglikan Kilisesi Roma’daki Katolik Kilisesi ve Papa’ya karşı önemli bir güç olarak yükselmeye başlamıştır. VIII. Henry’nin Katolik Kilisesi’nin İngiltere’deki mallarına el koyması ile o zamanın tarım ekonomisinde büyük bir toprak sahibi olmasına ve önemli bir zenginliğe yol açmıştır. Bu serveti deniz kuvvetleri başta olmak üzere ordunun güçlenmesine harcamaya başlayan VIII. Henry gerek Fransız Krallığı, gerek onun müttefiki
olan Iskoçya Krallığı’nı savaşta yenerek Birleşik Krallığın bir güç olarak yükselmesini sağlamıştır.

Britanya’nın ekonomik gücü de 20. yüzyıl boyunca hızla azalmıştır. 1930’lar Dünya Krizinde ABD Britanya’yı ekonomik olarak geçmiştir. 20. yüzyılın sonuna kadar Britanya Fransa, Almanya, Japonya gibi ekonomiler tarafından geride bırakılarak, büyük ölçüde 1970’lerde keşfedilen Kuzey Denizi petrol gelirleri
ve liberal bir piyasa ekonomisi uygulamalarına dayanarak ekonomisindeki çöküntüyü durdurabilmiştir. Bugün dünyanın finans kapital merkezlerinin en başında gelen başkenti Londra’ya sahip olan Britanya aynı zamanda G-7 ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) üyesidir. Aynı zamanda Birleşmiş
Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesinden birisi olan Birleşik Krallık eski sömürgesi ABD ile yakın uluslararası siyasal dayanışma içinde Kuzey Atlantik Antlaşması örgütü (NATO) kurucu üyesi olmuştur. Aynı zamanda Avrupa Konseyi’nin de kurucu üyesi olan Birleşik Krallık, Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (daha sonraları Avrupa Birliği, AB) Fransa’nın uzun boylu direncini sonunda kırarak 1972’de tam üye olmuştur.

Birleşik Krallık halen bir monarşidir, ancak uzun yıllar süren evrim sonunda mutlak monarşiden meşruti monarşiye geçmiştir. Bu süreç içerisinde Taç’ın (Crown) gücü azalarak bir devlet simgesi (timsali) haline dönüşmüştür. Halen
kalıtsal olarak aile içinde en büyük evlada geçen Taç, şu anda Britanya tarihinin en uzun süreden beri görevde bulunan kraliçelerinden birisi olan Kraliçe II. Elizabeth tarafından taşınan bir görevdir. Onun tahttan feragati veya vefatı durumunda Galler Prensi (Prince of Wales) unvanını taşıyan aile üyesine geçmesi beklenmektedir. Taç’ın temel siyasal işlevi artık sadece Başbakan’ı atamak ve devleti temsil etmek, yani ulusal siyasal dayanışmanın simgesi olmaktan ibarettir. Diğer işlevleri, örneğin Anglikan Kilisesi’nin başı olmak, her Parlamento
(yasama organı) açılışında hükümetin programını okumak, Başbakan’dan düzenli olarak siyasal gelişmeler hakkında bilgi almak gibi işlevlerinin içeriği siyasal etkiden arındırılmış bulunmaktadır.

Bir yazılı anayasaya Birleşik Krallık hiçbir zaman sahip olmamıştır. 19. yüzyılda Bagehot tarafından yazılmış olan The English Constitution (1867) adlı çalışma bu alandaki ilk derli toplu anlatımla Birleşik Krallığın siyasal rejimini betimleyen ve Amerikan başkanlık rejimi ile karşılaştıran bir içeriktedir. Bugüne kadar da Bagehot’un bu çalışması Britanya siyasal rejimini anlamak için kullanılan
temel eser işlevi görmüştür. Fransız düşünürleri ve onları izleyen Türk hukuk ve siyaset uzmanları bu anayasası’nın “yazısız” bir anayasa olarak mevcut
olduğunu kabul etmişlerdir. Oysa, Britanya’nın yazılı veya yazısız bir anayasası olmamıştır.

Britanya siyasetinin eğer bir özelliği yasama egemenliğine bağlı bir parlamenter demokrasi rejimi uygulamasıysa, diğer özelliği de bu parlamenter
rejim uygulamasının dayandığı temel ilkenin çoğunlukçuluk (majoritarianism) ilkesi olmasıdır. Daha sonra göreceğimiz gibi, seçim sisteminin de yardımıyla Britanya siyasetinde bir siyasal partinin tek başına seçimden sonra hükümeti kurması için gereken koşullar yaratılmaya çalışılmış ve 21. yüzyıla kadar da fazla bir tartışmaya yol açmadan bu ilkenin çalışması sağlanmıştır. Buna göre her
seçime siyasal partiler başkanlarının seçimi kazanması durumunda başbakan olacağı ve yanındaki mesai arkadaşlarının da bakan olarak görev yapacakları
varsayımı ile katılırlar. Yine siyasal partiler aynı anlayışın bir uzantısı olarak uygulayacakları politikaları içeren programlarını yayınladıklarında seçmene hangi politikaların hangi politikacılar tarafından uygulanacağını beyan etmiş olurlar. Seçmen de bu kişileri ve politikaları değerlendirerek oy kullanacağı varsayımıyla hareket eder. Bu durumda yapılan seçimler sonunda seçmenin ilk tercihi olan
siyasal kadro ve politikaları seçilmiş ve bir dönem için ülkeyi yönetmek üzere Parlamento’nun Avam Kamarasındaki çoğunluğu oluşturmuş olurlar. Aynı zamanda ikinci en fazla oyu alan parti de ana muhalefet partisi olarak Avam Kamarasındaki yerini almış olur.

Güvenoyu aynı zamanda iktidarı denetim işlevi de görür. Özellikle bazı hassas politik tercihlerin konu olduğu durumlarda milletvekilleri seçim
çevrelerinden ağır baskı altında kalabilmektedir. O zaman partinin önde gelenlerinin veya başbakanın belirli bir yasa taslağında ısrar etmesi Avam
Kamarası’nın arka sıralarında oturan çoğu yeni milletvekili olan parti grubu üyelerinin çok sayıda veya topluca ayak diremesine neden olabilir. İktidar
partisi içinden gelen bu tür bir direnme bir anlamda güvenoyunun kaybedilmesi olarak yorumlanır. Buna Britanya siyasetinde arka sıraların isyanı (back bench revolt) denmektedir ki, bu tür bir direnme genellikle başbakanın hem parti başkanlığı hem de başbakanlık koltuğunu kaybetmesine yol açar.