KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL SİSTEMLER - Deneme Sınavı - 15

Britanya siyasetinde hukuken, yürütme yasamadan bağımsızdır. Ancak, fiilen hem yürütmenin en etkili kurumu olan başbakanlık hem de Avam
Kamarası çoğunluğu tek bir kişinin denetiminde olduğundan adeta her iki hükümet gücünün birbirine kaynaşması söz konusudur. Onun için başbakanlık
kurumunda muazzam bir iktidar birikimi (temerküzü) oluşmakta, parlamenter rejim adeta bir “başbakanlık rejimi” olarak çalışmaktadır. Bu durumda, fiilen yasama ve yürütme bağımsızlığı bir hayli kuramsal bir içerikte kalmaktadır. Yürütme başbakan ve onun Taç’tan devralmış olduğu kabinesi ki, orada da harcama gücü olan bakanlıklar bulunmaktadır, tarafından yönetilir. Britanya sisteminde Bakanlık görevinin uygulamada uzun süreli olmadığı, çoğu bakanın ortalama bir yıldan daha az bir süre görevinde kaldığı da bir gerçektir. Bu
duruma karşılık, Bakanlık bürolarında çalışan bürokratlar (civil servants) çok uzun birer kariyer ve itibar sahibidirler. Bakanlıklar idari bakımdan süreklilik
arz eden müsteşarlıklar (under secretariat) tarafından yönetilirler. Bakanlık müsteşarları siyasal iktidarın değişimiyle göreve gelmez ve görevlerini
kaybetmezler. Liyakatle (merit) hizmet ettikleri sürece iktidar olan partinin değil, Birleşik Krallığın çıkarlarına hizmet ederler.

Bazen siyaset bilimi yazınında Westminster Demokrasisi diye anılan siyasal rejimin içeriğinin dokuz noktada toplanabileceğini A. Lijphart (1984, 4 - 6) önermiştir: 1. Yürütme gücü tek bir parti ve onun oluşturduğu bakanlar kurulunda (kabine) toplanmaktadır. 2. Yürütme ve yasama yakın bir ilişki içinde olup neredeyse kaynaşmıştır. 3.Yasama organı iki meclisten oluşmuş olmakla birlikte halkın seçtiği alt meclis hemen tüm siyasal iktidarı elinde bulundurmaktadır (asimetrik meclis ilişkisi). 4. Bu sistem biri iktidar birisi de ana muhalefet rolü oynayan iki büyük partiden oluşan bir parti sistemi sayesinde çalışır. 5. Bu iki partililik toplumu oluşturan bireyleri birbirinden ayıran tek bir toplumsal fay hattına sahip olduğunda ki, (bu ayrım Britanya’da sosyo-ekonomik bir ayrım olan sınıfsal farklılıklardan ibarettir), işlerlik kazanır. 6. Çoğunluk oyunu kazanan aday veya siyasal partinin seçimi kazandığı anlayışına göre düzenlenen bir seçim sistemi iki partili sistemi güçlü kılmaktadır. 7. Britanya hükümeti üniter ve merkeziyetçi bir yapıya sahiptir. 8. Britanya’nın çok yakın zamana kadar anayasası yoktur. Yerleşik adetler, normlar, geleneklerden oluşan hukuk uygulamaları Bagehot’un 1867’de öne sürdüğü gibi adeta yazısız bir anayasa olarak kabul edilmiştir. Bu durum Parlamento üstünlüğünün uygulanmasının bir sonucudur. Yazılı bir anayasa ve anayasa yargısı yasamanın tabi olacağı sınırlamalar getirir. Oysa Parlamento’nun üstünlüğü ilkesine göre çalışan sistemde yasamanın sınırları yoktur. Yasama kurumu istediği gibi karar alır ve aldığı kararlar yasal olarak bağlayıcı ve halkın yokluğunda onların temsilcileri tarafından alınan kararlar olduğundan halkın kararları ile özdeş ve demokratik olarak da meşrudur. Bu durumda anayasaya gerek yoktur. 9. Yasama organı her durumda gerekli olan kararı alıp yasal düzenlemeyi özgürce yapacak konumda olduğundan yazılı bir metin olarak anayasa üretmek yoluna gidilmemiştir. Mutlak bir temsili demokrasi uygulaması
biçiminde olan Westminster demokrasisinde siyasal iktidar Parlamento’da, daha doğrusu Avam Kamarası’nda toplanmış olduğu için doğrudan demokrasi
uygulamalarına hiç yer vermez.

Britanya’da uygulanan seçim sistemi tipik bir çoğunluk sistemi uygulaması olan ipi ilk göğüsleyenin kazandığı (first-past-the-post, FPTP) adeta atletizm yarışı içeriğinde olan bir sistemdir. Bu uygulamada dar bölgede (tek Parlamento sandalyesinden oluşan seçim çevresinde) çok sayıda partili ya da bağımsız adayın girdiği seçim yarışında en fazla oyu alan, yani tek bir oy farkıyla da olsa
önde olan aday seçimi kazanır. Çoğunluk seçim sistemi uygulamada çokluk, yani en fazla oyu alan adayın kazandığı bir niteliğe dönüşür. Böylece bir partinin adayının kazanması için o seçim çevresinde oyların basit çoğunluğunu (%50 + 1 oy) alması gerekmez, sadece en fazla oyu alması, bu oy miktarı ve yüzdesi ne kadar düşük olursa olsun yeterlidir. Bu durumda zaman zaman gayet düşük
oranda oy alan bir aday en fazla oyu aldığı için o seçim çevresini temsil etmeye hak kazanmaktadır. Bu içerikte ve oyların çoğunun heba olduğu ve seçim
çevrelerinde yaşayan seçmenin çoğunluğunu her zaman temsil etmeyen milletvekilleri uygulaması Britanya’da iki yüzyıldan fazla süreyle uygulanmaktadır. Bu sistemin amacı seçim biter bitmez kimlerin sandalye kazandığının hızlı ve tartışma götürmeyecek biçimde belli olmasıdır.

Britanya toprakları üzerinde İngiltere (England), İskoçya, (Scotland), Galler (Wales) ve Kuzey İrlanda (Ulster) olmak üzere dört bölgeden oluşan Birleşik Krallık, dünya dillerinin birçoğunda ve Türkçe’de de kısaca İngiltere olarak anılmaktadır. İzlanda bu bölgelerden birisi değildir. Doğru cevap D'dir.

Birleşik Krallık, güçlü bir deniz kuvvetine ve deniz ticaret filosuna sahip olduğu için güçlü bir sanayi ülkesi haline dönmüş ve Endüstri Devrimi’ni ilk gerçekleştiren devlet ve ekonomi haline gelmiştir.

1947 yılında Birleşik Krallık sömürgesi olan Hindistan bağımsızlığını ilan etmiş, hemen arkasından Hindistan ve Pakistan ayrılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Birleşik Krallık’ta gücü azalarak bir devlet simgesi (timsali) haline dönüşen Taç’ın temel siyasal işlevi artık sadece Başbakan’ı atamak ve devleti temsil etmek, yani ulusal siyasal dayanışmanın simgesi olmaktan ibarettir. Taç'ın diğer bir işlevi her Parlemento açılışında hükümet programını okumaktır. Ancak program başbakan tarafından hazırlanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Britanya’nın meşru siyasal karar alma mercii (yetkesi, authority) fiilen Avam Kamarası’dır. Avam Kamarası’ndaki çoğunluk lideri Taç tarafından başbakan olarak atanır, ama görevini sürdürebilmesi için Parlamento’nun güvenoyuna sahip olmak zorundadır. Doğru cevap A'dır.

Britanya Avam Kamarası’nda standart oylama uygulaması milletvekillerinin evet veya hayır anlamı taşıyan kapılardan yürüyüp geçmeleri suretiyle olmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Yasama organı iki meclisten oluşmuş olmakla birlikte halkın seçtiği alt meclis hemen tüm siyasal iktidarı elinde bulundurmaktadır (asimetrik meclis ilişkisi). Dolayısıyla iki meclisin eşit güce sahip olduğunu söylemek mümkün değildir. Doğru cevap B'dir.

Muhafazakâr Parti genellikle aristokrat veya diğer üst sınıf İngiliz liderlere sahip olmasına karşın alt sınıfların da oyunu almayı beceren, pek ideolojik bir görüntü vermeyen, piyasa ekonomisi uygulamalarını savunan ve AB karşıtı bir parti görünümündedir. Büyük mali olanaklara, iyi eğitim görmüş liderlere, zamanın koşullarına göre değişebilen ideolojik bir özelliğe sahip olan Muhafazakârlar yirminci yüzyıldan beri Britanya’nın en başarılı siyasal partilerinden birisini oluşturmuşlardır. Doğru cevap B'dir.

İşçi Partisi diğer iki partiye göre daha farklı bir geçmişten gelmektedir. Tory ve Whig’ler Parlamento’nun içinden çıkan “sistem partileri” olarak ifade edilebilirler. Oysa İşçi Partisi, Parlamento dışından büyük bir mücadele ile önce on dokuzuncu yüzyılda oy verme hakkını elde eden, sonra yirminci yüzyıl başlarında farklı ve birçoğu da köktenci (radical) olan sendikaların birleşmesiyle kurulmuş olan bir “sistem dışı” parti geçmişine sahiptir. Doğru cevap D'dir.

Britanya'da 2010 yılında gerçekleştirilen genel seçimler sonucunda Muhafazakar Parti ve Liberal Demokrat Parti koalisyon hükümeti kurmuştur. Doğru cevap C'dir.

Birleşik Krallık (United Kingdom) endüstri devriminden beri dünya siyasetinin en belli başlı güçlerinden birisi olagelmiş olan ve günümüzde de meşruti monarşi ile yönetilen bir devlettir.

Ülke, Büyük Britanya adası üzerinde güneyde İngiltere (England), Kuzey’de İskoçya (Scotland), Batı’da Galler (Wales) ve ayrı bir ada olan İrlanda’nın kuzeyinde Kuzey İrlanda (Ulster) olarak dört büyük bölgeden oluşmuştur.

16. yüzyılın başlarında İngiltere’de de etkili olmaya başlayan Reform hareketi Kral VIII. Henry’nin papayı siyasal güç mücadelesi yapan bir kral olarak kabul etmesi ve kendisini İngiltere Kilisesi’nin (Church of England) başı ilan etmesiyle sonuçlanmıştır. Böylece kurulan Anglikan Kilisesi Roma’daki Katolik Kilisesi ve Papa’ya karşı önemli bir güç olarak yükselmeye başlamıştır.

Yirminci yüzyılın Dünya Savaşları sonunda tüm imparatorluklar çökmüştür. Birleşik Krallık da bu gelişmeden payını almış ve İmparatorluğun geniş toprakları üzerinde çok sayıda bağımsız ulus-devlet ortaya çıkmıştır. Bu bağımsız devletlerle özel antlaşmalar yapan Birleşik Krallık, onları Britanya Devletler Topluluğu (British Commonwealth) olarak yeni bir statüde bütünleştirmiştir.

Lordlar Kamarası korunarak, tıpkı Taç gibi siyasal gücü törpülenmek suretiyle daha çok bir simgeye dönüştürülmüş, fiilen Avam Kamarası Britanya’nın meşru siyasal karar alma mercii (yetkesi, authority) haline dönüşmüştür

Bu arada 2000’li yıllarda Londra büyük şehir belediye başkanını da halkoyu ile seçme ilkesini kabul eden Britanya Parlamentosu yerinden yönetime daha fazla olanak tanımaya başlamıştır. Böylece merkeziyetçi devlet örgütlenmesi de yerini adem-i merkeziyetçi (yerinden yönetim) ilkelerine göre düzenlenmiş bir uygulamaya terk etmeye başlamıştır. Bu gelişmeler Westminster demokrasisinin mutlak temsili demokrasi özelliğini büyük ölçüde yitirmeye başladığını göstermektedir.

Liberaller ise uzun süredir Britanya’nın üçüncü partisi konumundadırlar.