KARAR MODELLERİ

Belirli bir müşteri portföyü olan ve her ayki talepleri belirli olan bir işletmenin maliyet yapılı karar problemine göre seçeneklerden en düşük değere sahip olanı en iyi karar olarak belirlenebilir.

Gerçek yaşam problemlerinde işletmeler daha çok, belirsizlik ve risk ortamlarında karar verirler. Bununla birlikte işletmeler tam bilgiye sahip olmak için çeşitli araştırmalar yaparak ek bilgi elde etme çabasına girebilirler.

Karar verme problemlerinde önemli olan nokta karar vericinin ek bilgi elde etmek için ödeyebileceği bedelin üst sınırının belirlenmesidir. Bu sınırın belirlenmesi için tam bilginin beklenen değerinden yararlanılır.

Tam bilginin beklenen değerinin hesaplanması iki aşamadan oluşur. İlk aşamada ek bilgi öncesindeki olasılıklara göre hesaplanan, en iyi seçeneğin beklenen kâr değeri belirlenir. Bu değer risk ortamında beklenen kâr olarak ifade edilir.

İkinci aşamada ise belirsizliğin azaltılması için elde edilen ek bilgi değerleri ve var olan bilgilere göre karar verme problemindeki seçeneklerin beklenen kâr değerleri hesaplanır. Hesaplanan değer tam bilgi olduğunda beklenen kâr olarak ifade edilir.

İkinci aşamada belirlenen değer ile birinci aşamada belirlenen değer arasındaki fark tam bilginin beklenen değerini verir.

Karar verme sürecinde doğal durumlar hakkında elde edilen bilgi tam ise bu duruma belirlilik adı verilir.

Tam bilginin beklenen değeri, tam bilgi durumunda beklenen kâr değeri ile bilgi öncesi analizde seçilen en iyi seçeneğin beklenen kâr değeri arasındaki farkı göstermektedir.

Karar problemini karmaşık yapan ve karar vericinin karar vermesini zorlaştıran en önemli etken, karar ortamının belirsizlik düzeyidir.

Belirsizlik düzeyi karar vericinin kontrol edemediği değişkenlere bağlıdır. Doğal durumlar olarak da ifade edilen kontrol edilemeyen değişkenlerin hangi değerleri alacağı, diğer bir ifade ile hangi doğal durumlarla karşılaşılabileceği bilinmiyor, tahmin bile edilemiyorsa tam bir belirsizlik söz konusudur.

Ek bilgi elde etmenin maliyetinin, elde edilen bilginin sağlayacağı kazançtan yüksek olmaması gerekir.

Tam bilginin beklenen değeri EVPI (Expected Value of Perfect Information ) kısaltması ile de gösterilir.

Tam bilginin beklenen değerinin hesaplanması iki aşamadan oluşur. İlk aşamada ek
bilgi öncesindeki olasılıklara göre hesaplanan, en iyi seçeneğin beklenen kâr değeri belirlenir. Bu değer risk ortamında beklenen kâr olarak ifade edilir. İkinci aşamada ise belirsizliğin azaltılması için elde edilen ek bilgi değerleri ve var olan bilgilere göre karar verme problemindeki seçeneklerin beklenen kâr değerleri hesaplanır. Hesaplanan değer tam bilgi olduğunda beklenen kâr olarak ifade edilir. Bu hesaplama her bir doğal durumda ortaya çıkacak en iyi değerler ile ilgili doğal durumun olasılıklarının çarpımlarının toplamı biçiminde hesaplanır. İkinci aşamada belirlenen değer ile birinci aşamada belirlenen değer arasındaki fark tam bilginin beklenen değerini verir. Konunun daha iyi anlaşılmasına ilişkin örnekler izleyen kesimde verilmiştir.

EVPI (Tam Bilginin Beklenen Değeri) = 13 – 8 = 5 birim olarak bulunur.

beklenen kar - risk durumunda kar = 12

ödenebilecek maksimum tutar= 12

20-12=8 para birimi

Geleceğe ilişkin tam bilgiye sahip olmak, gelecekte karar problemimizi etkiyecek doğal durum sayısının tek olması, diğer bir ifadeyle doğal durumun olasılık değerinin 1’e eşit olması anlamını taşır.

Dolayısıyla test sonucu pozitif ise en iyi seçenek parçanın pazara sürülmesidir.
Test sonucu negatif ise en iyi seçenek parçanın hurdaya ayrılmasıdır.

Bilindiği gibi böylesi karar ortamları belirlilik ortamı olup, karar problemi kazanç yapılı ise seçeneklerden en yüksek değere sahip olanı, karar problemi maliyet yapılı ise seçeneklerden en düşük değere sahip olanı en iyi karar olarak belirlenebilir.

Tam Bilginin Beklenen Değeri=(Tam bilgi durumunda beklenen kâr)-(Risk ortamında beklenen kâr)

Problemde verilen bilgilerden hareketle; geçmiş veriler ışığında belirlenen olasılıkların önsel (başlangıç) olasılıklar, test cihazı sonuçlarını gösteren olasılıkların ise olabilirlikler olduğu anlaşılabilir.