Ek Bilgi ve Karar
Tam bilginin beklenen değeri ne demektir?
Tam bilgi durumunda beklenen kâr değeri ile bilgi öncesi analizde seçilen en iyi seçeneğin beklenen kâr değeri arasındaki farkı göstermektedir.
Belirlilik ne demektir?
Karar verme sürecinde doğal durumlar hakkında elde edilen bilgi tam ise bu duruma belirlilik adı verilir.
ÖRNEKLEM BİLGİSİNİN BEKLENEN DEĞERİ NE DEMEKTİR?
Örneklem bilgisi, başlangıçta mevcut olan bilgilerin daha sağlıklı, daha gerçekçi bilgilere dönüşmesine katkı sağlar. Bu katkı, başlangıçta mevcut olan doğal durum olasılıklarının yeniden hesaplanmasıyla, diğer bir ifadeyle Bayes teoreminden yararlanılarak gerçekleştirilir.
Karar vermede ek bilginin önemini açıklayınız.
Doğru kararlar ancak gelecekte ortaya çıkacak olayların (kontrol edilemeyen değişken ya da doğal durum) ne olacağını, hangi değer ya da durumlar ile ortaya çıkacağını kesin olarak bilmekle mümkün olabilecektir. Ancak gerçek yaşamda geleceği kesin olarak bilmek neredeyse imkansızdır. Bununla birlikte gelecekte ne olacağına, hangi durumlarla karşılaşılacağına ilişkin
araştırmalar yardımıyla ek bilgiler elde edilerek belirsizlik düzeyinin olabildiğince azaltılmasına çalışılabilir. Ancak ek bilgi elde etmenin de bir maliyeti olacaktır. Ek bilgi elde etmenin maliyetinin, elde edilen bilginin sağlayacağı kazançtan yüksek olmaması gerekir.
ABC işletmesinin yöneticisi üç yatırım fonu içinden hangisini almanın en iyi yatırım seçeneği olacağı konusunda karar vermeye çalışmaktadır. Bu karara ilişkin doğal durumlar ve
her bir doğal durumda yatırım seçeneklerinin getireceği kâr değerleri Tablo 5.1’deki strateji
tablosunda verilmiştir.
Tablo 5.1 incelendiğinde İyi ekonomik durumun gerçekleşme olasılığının %40 ve Kötü ekonomik durumun gerçekleşme olasılığının %60 olarak belirlendiği görülmektedir. ABC işletmesi, bir yatırım uzmanıyla görüşmüş, uzman 8 birim (para birimi) karşılığında piyasa hakkında çok önemli öngörüler içeren bir rapor hazırlayabileceğini söylemiştir. İşletme yöneticisi 8 birime bu raporu almanın ne kadar akıllıca olacağını bilmek istemektedir. Yönetici, işletme çalışanlarından Kuzey beye bu isteğini belirtmiş ve 8 pb.’yi ödeyerek ek bilgiyi almanın doğru bir karar olup olmadığı konusunda kendisini bilgilendirmesini istemiştir.
Kuzey Bey yöneticisinin sorusuna cevap verebilmek için izleyen kesimde verilen tam bilginin beklenen değerini hesaplayarak - işletme yöneticisine bilgi vermiştir. Tam Bilginin Beklenen Değeri=(Tam bilgi durumunda beklenen kâr)-(Risk ortamında beklenen kâr) Tam bilgi durumunda beklenen kâr=(20)(0,40)+(3)(0,60)=9,8 birim olur. Risk ortamında beklenen değer ise bilinen beklenen değer ölçütüne göre yapılan hesaplama sonucunda bulunan değerler içinden en iyi olanıdır. Buna göre her alternatif için beklenen değerler
Yatırım Fonu1= (20)(0,40)+(-4)(0,60)=5,6 birim
Yatırım Fonu2= (14)(0,40)+(2)(0,60)=6,8 birim
Yatırım Fonu3= (10)(0,40)+(3)(0,60)=5,8 birim
olarak bulunur. Yatırım uzmanının raporu olmadan, elde olan verilerle ABC işletmesi için en iyi seçenek, 6,8 birim ile en yüksek değeri veren Yatırım Fonu2 olacaktı. Buradan risk ortamında beklenen kârın 6,8 olduğu da kolayca anlaşılmaktadır. Buna göre tam bilginin beklenen değeri de; EVPI (Tam Bilginin Beklenen Değeri) = 9,8 – 6,8 = 3 birim olarak bulunur. Dolayısıyla yatırım uzmanının istediği 8 birim ücret çok yüksek olup, işletmenin böyle bir bilgiye verebileceği en yüksek miktar 3 birim olacaktır.
Yedek parça üretimi yapan bir işletmede, üretim sürecinde üretilen parçaların %70’inin iyi %30’unun ise bozuk olduğu geçmiş verilere dayanarak tespit edilmiştir. Yönetim ya üretilen parçanın iyi olduğunu kabul ederek pazara sunabilir ya da parçayı bozuk olduğu gerekçesiyle pazarlamayı reddedip hurdaya ayırabilir. Ancak her bir parçanın gerçekte iyi mi bozuk mu olduğu müşteri tarafından kullanılmadan kesin olarak bilinemeyecektir. İyi olduğu kabul edilerek müşteriye satılan bir parça bozuk çıkarsa garanti kapsamında iyisiyle değiştirilecektir. Ancak bu durum da işletmeye ek bir maliyete neden olacaktır. Mevcut verilerle hazırlanan strateji tablosu Tablo 5.2’de verilmiştir.
Yönetici üretilen parçaların müşteriye sunulması öncesinde, yapılacak bir testle sınanması ve bu test sonucuna göre karar verilmesinin de bir seçenek olabileceğini düşünmüştür. Tabi bu test için de belirli bir maliyete katlanması gerekecektir. İşletme kendisine ek bilgi sağlayacak bu test için en fazla ne kadar ödeme yapmalıdır?
Ek bilgi öncesi mevut olasılıklar P(iyi)=0,70 P(kötü)=0,30 olduğuna göre; işletmenin uygulayabileceği iki farklı seçenek için beklenen değerler (BD) aşağıdaki gibi hesaplanır. BD(pazarla)=(3)(0,70)+(-5)(0,30)=0,60 birim
BD(hurda)=(-1)(0,70)+(-1)(0,30)=-1,00 birim Elde edilen sonuçlara göre en iyi kararın parçanın pazarlanması olduğu görülmektedir. Çünkü iki beklenen değer hesaplamasında büyük olan değer BD(pazarla)=0,60 değeridir.
Karar verici tam bilgiye sahip olsaydı ne olurdu? Diğer bir ifadeyle karar verici üretilen parçanın iyi ya da kötü olduğunu bilseydi sonuç ne olurdu? Tablodan görüldüğü üzere; karar verici tam bilgi ile parça iyi ise 3 birim kazanabilir. Parça bozuk ise 1 birim kaybeder. Karar verici geçmişten elde edilen bilgiler doğrultusunda verilen bilgi öncesi olasılıklara göre 3 birim kazanma olasılığının %70 ve 1 birim kaybetme olasılığının %30 olduğunu bilmektedir. Tam bilgi durumunda beklenen kâr aşağıdaki gibi hesaplanabilir. (tam bilginin beklenen kârı)=(iyi ise en yüksek kazanç)P(iyi)+(kötü ise en yüksek kazanç)P(kötü) (tam bilginin beklenen kârı)=(3)(0,70)+(-1)(0,30)=1,80 birim olacaktır.
Karar problemini karmaşık yapan ve karar vericinin karar vermesini zorlaştıran en önemli etken nedir?
Karar ortamının belirsizlik düzeyidir.
Doğal durumlar olarak da ifade edilen kontrol edilemeyen değişkenlerin hangi değerleri alacağı, diğer bir ifade ile hangi doğal durumlarla karşılaşılabileceği bilinmiyor, tahmin bile edilemiyorsa tam bir belirsizlik söz konusudur. Böylesi durumlarda karar vericilerin uygulayabileceği çözüm yaklaşımları nasıl olmalıdır?
Kişisel tutumlarını yansıtan karar ölçütlerinin kullanılması biçimindedir.
Belirli bir müşteri portföyü olan ve her ayki talepleri belirli olan bir işletme verilebilir. Bu örnekte çevresel faktör talep, karar alternatifleri ise farklı üretim düzeyleridir. Bilindiği gibi böylesi karar ortamları ......... ortamı olup, karar problemi kazanç yapılı ise seçeneklerden en yüksek değere sahip olanı, karar problemi maliyet yapılı ise seçeneklerden en düşük değere sahip olanı en iyi karar olarak belirlenebilir.
Boşluğu doldurunuz.
Belirli bir müşteri portföyü olan ve her ayki talepleri belirli olan bir işletme verilebilir. Bu örnekte çevresel faktör talep, karar alternatifleri ise farklı üretim düzeyleridir. Bilindiği gibi böylesi karar ortamları belirlilik ortamı olup, karar problemi kazanç yapılı ise seçeneklerden en yüksek değere sahip olanı, karar problemi maliyet yapılı ise seçeneklerden en düşük değere sahip olanı en iyi karar olarak belirlenebilir
Karar verme problemlerinde önemli olan nokta karar vericinin ek bilgi elde etmek için ödeyebileceği bedelin üst sınırının belirlenmesidir. Bu sınırın belirlenmesi için .......................... yararlanılır.
Tam bilginin beklenen değerinden
Tam bilginin beklenen değerinin hesaplanması iki aşamadan oluşur. İlk aşamada ek bilgi öncesindeki olasılıklara göre hesaplanan, en iyi seçeneğin beklenen kâr değeri belirlenir. Bu değer .................... olarak ifade edilir.
Yukarıdaki boşluğu doldurunuz.
risk ortamında beklenen kâr
Belirsizliğin azaltılması için elde edilen ek bilgi değerleri ve var olan bilgilere göre karar verme problemindeki seçeneklerin beklenen kâr değerleri hesaplanır. Hesaplanan değer ....................... olarak ifade edilir.
Yukarıdaki boşluğu doldurunuz.
tam bilgi olduğunda beklenen kâr
Örneklem bilgisinin amacı nedir?
Başlangıçta mevcut olan bilgilerin daha sağlıklı, daha gerçekçi bilgilere dönüşmesine katkı sağlar.
EVSI (Expected Value of Sample Information) ile gösterilen ......................... , örneklem bilgisinden elde edilen kâr ile örneklem bilgisi olmadan elde edilen kâr arasındaki farka eşittir.
Yukarıdaki boşuğu doldurunuz.
örneklem bilgisinin beklenen değeri
EVSI nasıl hesaplanır?
Örneklem bilgisinden elde edilen kâr – Örneklem bilgisi olmadan elde edilen kâr
EVPI ne demektir?
Tam bilginin beklenen değeri demektir.
Tam bilginin beklenen değerinin hesaplanması nasıl yapılır?
Tam bilginin beklenen değerinin hesaplanması iki aşamadan oluşur. İlk aşamada ek bilgi öncesindeki olasılıklara göre hesaplanan, en iyi seçeneğin beklenen kâr değeri belirlenir. Bu değer risk ortamında beklenen kâr olarak ifade edilir. İkinci aşamada ise belirsizliğin azaltılması için elde edilen ek bilgi değerleri ve var olan bilgilere göre karar verme problemindeki seçeneklerin beklenen kâr değerleri hesaplanır. Hesaplanan değer tam bilgi olduğunda beklenen kâr olarak ifade edilir. Bu hesaplama her bir doğal durumda ortaya çıkacak en iyi değerler ile ilgili doğal durumun olasılıklarının çarpımlarının toplamı biçiminde hesaplanır. İkinci aşamada belirlenen değer ile birinci aşamada belirlenen değer arasındaki fark tam bilginin beklenen değerini verir.
Karar ağacındaki ilk düğümü açıklayınız.
Karar ağacındaki ilk düğüm, parçaya ilişkin son karar verilmeden önce tam bilginin alınıp alınmaması ya da ek bilgi satın alınmaksızın son kararın verilmesini gösteren bir karar düğümüdür.
Geleceğe ilişkin tam bilgiye sahip olmak, gelecekte karar problemimizi etkiyecek doğal durum sayısının tek olması, diğer bir ifadeyle doğal durumun olasılık değerinin .......’e eşit olması anlamını taşır.
Yukarıdaki boşluğu doldurunuz.
Geleceğe ilişkin tam bilgiye sahip olmak, gelecekte karar problemimizi etkiyecek doğal durum sayısının tek olması, diğer bir ifadeyle doğal durumun olasılık değerinin 1’e eşit olması anlamını taşır.
Karar verici, gelecekte ortaya çıkacak çevresel koşullar (doğal durumlar) hakkında .......elde edebilmiş olsaydı karar problemine ilişkin en iyi çözümün ne olacağını da çok kolay biçimde belirleyebilirdi.
Yukarıdaki boşluğu doldurunuz.
Tam bilgi