Risk Ortamında Karar
........., doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarını biliyorsa risk ortamında karar veriyordur.
Yukarıdaki boşluğu doldurunuz.
Karar verici
Doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarının biliniyor olmasının karar vericiye sağlayacağı en büyük avantaj nedir?
Doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarının biliniyor olmasının karar vericiye sağlayacağı en büyük avantaj, karar vericinin benimsediği karar alternatifine göre elde etmeyi beklediği kazanç/maliyet için ne kadarlık bir riske girdiğini hesaplayabiliyor olmasıdır.
En iyi beklenen değer ölçütü ne demektir?
En iyi beklenen değer ölçütü, risk ortamında karar verme durumunda en çok kullanılan ölçüttür.
Bir karar vericinin karar probleminde kabul edebileceği en düşük katkı ya da katlanabileceği en yüksek maliyet değeri ......... olarak nitelendirilir.
Yukarıdaki boşluğu doldurunuz.
hırs düzeyi
Risk ne demektir?
Risk, Türk Dil Kurumunun sözlüğünde zarara uğrama tehlikesi (riziko) olarak tanımlanmış olsa da diğer pek çok kelime gibi risk kelimesi de tarihte çeşitli anlamlarda kullanılmıştır. Buna göre risk kelimesinin somut anlamdan soyut anlama doğru bir yolculuk yaptığı söylenebilir. Yunanca’da “sarp kayalık” anlamına gelen “rhiza” kelimesinden türetilen risk kelimesi, daha sonra yine Yunanca’da “rhizikon” olarak kullanılmaya başlanmıştır. Antik Çağda, kıyılar boyunca sahilin veya kayalıkların yakınında yapılan
deniz seferlerindeki tehlikeleri adlandırmak için kullanılan bir denizcilik terimi olarak ortaya çıkmıştır. Risk kelimesi Orta Çağ boyunca “denizde zorluklardan kaçınma” anlamında kullanılmıştır. Ticari Devrim Döneminde (13. yüzyıl) ise İtalyan gemi tüccarları risk kelimesini modern anlamda denizcilik sigorta sözleşmelerinde kullanmaya başlamışlardır. Böylece antik dönemlerden başlayan yolculuğunda risk kelimesi, günümüze “en iyi çözümden olası sapma” anlamıyla taşınmıştır ve karmaşık sorunları nitelendirirken kullanılmaktadır.
En iyi beklenen değer nasıl hesaplanır?
En iyi beklenen değerin hesaplanması için her bir karar alternatifinde yer alan sonuçlar ilgili doğal durum olasılıkları ile çarpılır, daha sonra bu çarpım değerleri her satır için toplanarak ilgili karar alternatifi için beklenen kazanç veya maliyet değeri hesaplanmış olur.
Bir karar verici üç farklı hisse senedinden birine yatırım yapmak istemektedir. Karar verici önümüzdeki dönem için ekonominin %75 olasılıkla iyi durumda, %25 olasılıkla ise kötü durumda olacağını tahmin etmektedir. Yatırımcı üç hisse senedine yapacağı yatırım değerlerinden elde edeceği kazancı tespit etmiştir. Yatırımcının farklı hisse senedi seçenekleri ve doğal durumlar için beklediği kazanç değerleri Türk Lirası olarak Tablo 3.1’de gösterilmiştir.
En iyi beklenen değer ölçütüne göre karar vericinin kararını vermesine yardımcı olunuz.
Tablo 3.1 incelendiğinde karar probleminde karşılaşılabilecek tüm doğal durumların tespit edildiği, bu doğal durumların gerçekleşme şanslarını göstermek üzere doğal durumların ortaya çıkış olasılıklarının da verildiği görülmektedir. Dolayısıyla bu karar probleminde karar verici risk ortamında karar vermek durumundadır. En iyi karar alternatifini tespit etmek amacı ile her karar alternafinin beklenen değerleri hesaplanır. Hesaplanan değerler Tablo 3.2’nin son sütununda verilmiştir.Karar verici, bu hisse senedi yatırım probleminde kazanç ile ilgilendiği için yatırımcının hesaplanan beklenen değerler (10250, 18000, 13500) içinden en büyüğünü seçmesi gerekir. Dolayısıyla bu karar probleminde en yüksek beklenen değer 18000 Türk Lirası’dır ve yatırımcının seçmesi gereken karar alternatifi (yatırım alternatifi) Hisse Senedi 2’dir.
Bir havayolu işletmesi yeni uçaklar almayı planlamaktadır. İşletme yöneticilerinin yaptıkları araştırmaya göre istedikleri türde ve özellikte uçakları alabilecekleri üç faklı firma olduğu tespit edilmiştir. Havayolu işletmesine alınacak uçaklar dövizle alınacağı için döviz piyasası da araştırılmış ve uçakların satın alınacağı dönemde döviz fiyatlarında bir yükselme olabileceği tahmin edilmiştir. Döviz fiyatlarının yükselmesi ve yükselmemesi durumuna göre oluşacak maliyetlere ilişkin strateji tablosu Tablo 3.3’deki gibi belirlenmiştir. En iyi beklenen değer ölçütüne göre karar verici hangi karar alternatifini seçmelidir?
Tablo 3.3 incelendiğinde doğal durumların ortaya çıkma olasılıkları verildiği için karar vericinin risk ortamında karar verme durumunda olduğu gözlenebilir. Dolayısıyla her satır için beklenen değer, sonuç değerlerinin doğal durumların ortaya çıkma olasılıkları ile çarpılması ve bu değerlerin toplanması yolu ile bulunabilir. Firma 1 karar alternatifi için beklenen değer 0.65 (60) + 0.35 (80) = 67, Firma 2 karar alternatifi için beklenen değer 0.65 (85) + 0.35 (85) = 85 ve Firma 3 karar alternatifi için beklenen değer 0.65 (70) + 0.35 (81) = 73.85 olacaktır. Karar problemi maliyet yapılı olduğundan, beklenen değerlerden en küçüğü olan 67 maliyet değeri ile en iyi kararın Firma 1’in seçimi olduğu kolayca görülebilmektedir.
Dört doğal durumun olduğu bir karar probleminde karar vericinin doğal durumlar için tespit ettiği olasılıklar sırasıyla 0.25, 0.20, 0.35 ve 0.20 olsun. Bu karar vericinin üç farklı karar alternatifi olduğunu varsayalım. Bu karar problemi kazanç yapılı olup probleme ilişkin strateji tablosu Tablo 3.4’de verilmiştir. En büyük olasılık ölçütünü kullanarak karar vericinin kararını vermesine yardımcı olunuz.
Tablo 3.4’de yer alan doğal durumlar incelendiğinde en büyük olasılık değerinin 0,35’e eşit olduğu görülmektedir. Dolayısıyla karar verici en büyük olasılık değerine sahip olan 3 numaralı doğal durumun ortaya çıkacağı varsayımı ile hareket eder. 3 numaralı doğal durumun gerçekleşmesi durumunda elde edilecek en yüksek kazanç değeri olan 16000,
Alternatif 1’in uygulanması ile elde edildiğinden, bu problemde en büyük olasılık ölçütüne göre en iyi karar Alternatif 1’in seçimidir. Ancak strateji tablosu dikkatli bir şekilde incelendiğinde tablodaki en büyük kazanç değerinin 40000 olduğu ve bu değerin 1 numaralı doğal durumun ortaya çıkması ve Alternatif 3’ün seçilmesi halinde elde edilebileceği görülmektedir. 1 numaralı doğal durumun ortaya çıkma olasılığı 0,25 gibi çok da küçük sayılmayacak bir değerdir. Diğer bir açıdan bakıldığında en yüksek değere sahip olduğu için gerçekleşeceği kabul edilen doğal durumun olasılığı 0,35 iken, göz ardı edilen doğal durumların olasılıkları toplamının 0,65 olduğu görülmektedir. Dolayısıyla bu açıdan bakıldığında bu problemde en iyi beklenen değer ölçütüne göre de hesaplama yapılması çok daha faydalı olacaktır. Eğer en iyi beklenen değer ölçütüne göre hesaplama yapılırsa en iyi kararın 18000 değeri ile Alternatif 3 olarak değişeceği de görülecektir.
Piyasaya sürülmek üzere yeni tasarlanacak bir veri depolama cihazı için üç farklı tasarım düşünülmektedir. Üründen elde edilecek kazançların pazarın genel durumuna ve tasarıma göre değişeceği düşünülmektedir. Karar verici üç farklı pazar koşulunun ortaya çıkabileceğini düşünerek Tablo 3.5’de verilen kazanç yapılı strateji tablosunu oluşturmuştur. En büyük olasılık ölçütünü kullanarak karar vericinin karar vermesinde yardımcı olunuz.
Tablo 3.5’de yer alan pazar koşul olasılıkları incelendiğinde en büyük olasılık değerinin 0.65’e eşit olduğu görülmektedir. Dolayısıyla karar verici tarafından en büyük olasılık değerine sahip olan I numaralı pazar koşulunun ortaya çıkacağı varsayılır. numaralı pazar koşulunun gerçekleşmesi durumunda elde edilecek en yüksek kazanç değeri olan 33, Alternatif Tasarım için elde edildiğinden, bu problemde en büyük olasılık ölçütüne göre en iyi karar Alternatif Tasarım’ın uygulanmasıdır. Ancak strateji tablosu dikkatli bir şekilde incelendiğinde tablodaki en büyük kazanç değerinin 35 olduğu ve bu değerin III numaralı pazar koşulunun ortaya çıkması ve Klasik Tasarımın seçilmesi halinde elde edilebileceği görülmektedir. III numaralı pazar koşulunun ortaya çıkma olasılığı 0,20’dir. 0,65’e göre küçük olmakla birlikte gerçekleşme olasılığı imkansız değildir. Dolayısıyla problem tüm olasılık değerlerini hesaba katan, en iyi beklenen değer ölçütüne göre değerlendirilirse en iyi kararın; 29,55 değeri ile Klasik Tasarım olarak değişeceği görülmektedir.
Üç doğal durum ve dört alternatifin olduğu, maliyet yapılı bir karar problemine ilişkin strateji tablosu Tablo 3.6’da verilmiştir. Doğal durumların ortaya çıkma olasılıkları sırasıyla 0,25; 0,55 ve 0,20 olarak belirlenmiştir. Buna göre en büyük olasılık ölçütü kullanıldığında en iyi kararın hangisi olduğunu belirleyiniz.
Tablo 3.6’da yer alan doğal durumlar incelendiğinde en büyük olasılık değerinin 0.55’e eşit olduğu ve bu olasılığın 2 numaralı doğal duruma ilişkin olduğu görülmektedir. Buna göre diğer doğal durumlar göz ardı edilerek, Durum 2’de en düşük maliyete karşılık gelen değerin 11000 olduğu ve dolayısıyla en iyi kararın da Alternatif 2’yi uygulamak olduğu kolayca görülebilecektir.
Risk ortamında karar verme sürecini açıklayınız.
Risk ortamında karar verme sürecinde, strateji tablosu içerisinde yer alan tüm doğal durumların gerçekleşme şansına ilişkin bir olasılık değerinin mutlaka belirlenmesi ve tüm doğal durumların olasılıkları toplamının da 1’e eşit olması gereklidir. Doğal durumların ortaya çıkma/gerçekleşme olasılıkları belirlendikten sonra bu olasılıklar strateji tablosuna eklenir. Daha sonra da bu bölümün izleyen kesiminde anlatılacak olan en iyi beklenen değer ölçütü, en büyük olasılık ölçütü ya da hırs düzeyi ölçütlerinden biri kullanılarak, en iyi kararın hangisi olduğu belirlenebilir
Risk ortamında karar verme süreci ile karşı karşıya kalan karar verici, eğer tüm doğal durumlar üzerinden hesaplama yapmak yerine ortaya çıkma şansı bir başka ifadeyle gerçekleşme olasılığı en yüksek olan doğal duruma göre hareket ederse, ..........................................
Yukarıdaki boşluğu doldurunuz.
Risk ortamında karar verme süreci ile karşı karşıya kalan karar verici, eğer tüm doğal durumlar üzerinden hesaplama yapmak yerine ortaya çıkma şansı bir başka ifadeyle gerçekleşme olasılığı en yüksek olan doğal duruma göre hareket ederse, en büyük olasılık ölçütüne göre karar vermiş olur.
Risk ortamında kullanılan karar ölçütleri nelerdir?
EN İYİ BEKLENEN DEĞER ÖLÇÜTÜ
EN BÜYÜK OLASILIK ÖLÇÜTÜ
HIRS DÜZEYİ ÖLÇÜTÜ
Risk ortamında kullanılan karar ölçütlerini sıralayınız.
Risk ortamında kullanılan karar ölçütleri;
1. En İyi Beklenen Değer Ölçütü
2. En Büyük Olasılık Ölçütü
3. Hırs Düzeyi Ölçütü biçiminde sıralanır.
Karar vermede risk ortamını tanımlayınız.
Bir karar probleminde doğal durumların hangi değerleri hangi olasılıkla alabileceği biliniyor ise karar verici, benimsediği stratejiye göre elde etmek istediği durumun (gelir, kar, maliyet vb.) riskini ölçebiliyor demektir. Diğer bir ifadeyle karar verici doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarını biliyorsa risk altında karar veriyordur. Doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarının biliniyor olmasının karar vericiye sağlayacağı en büyük avantaj, karar vericinin benimsediği karar alternatifine göre elde etmeyi beklediği kazanç ya da katlanacağı maliyet için ne kadarlık bir riske girdiğini hesaplayabiliyor olmasıdır. Risk ortamında karar vermede doğal durumlar için olasılıkların belirlenmesi süreci çok önemlidir. Ortaya çıkma olasılığı düşük olan bir durum için yüksek bir olasılık değerinin atanması, karar vericinin kararının yanlış olmasına neden olacaktır.
Hırs düzeyi ölçütüne göre karar vericinin yapması gerekenleri sıralayınız.
Karar verici hırs düzeyi ölçütüne göre karar verirken kazanç yapılı problemlerde öncelikle her bir strateji için elde edilebilecek kazancın önceden belirlenen hırs düzeyine eşit veya daha fazla olması olasılıklarını belirler. Maliyet yapılı problemlerde söz konusu olasılık belirlenirken hırs düzeyine eşit veya daha düşük maliyetli stratejilerin benimsenebileceği kabul edilir ve bunlara karşılık gelen doğal durum olasılıkları belirlenerek tercih yapılır.
En iyi beklenen değer hesaplaması nasıl yapıldığını açıklayınız.
En iyi beklenen değerin hesaplanması için her bir karar alternatifinde yer alan sonuçlar ilgili doğal durum olasılıkları ile çarpılır, daha sonra bu çarpım değerleri her satır için toplanarak ilgili karar alternatifi için beklenen kazanç veya maliyet değeri hesaplanmış olur. Daha sonra karar alternatifleri için hesaplanan beklenen değerlerin kazanç yapılı problemlerde en büyük değerli karar alternatifi, maliyet yapılı karar problemlerinde ise en küçük değerli karar alternatifi en iyi karar olarak belirlenir.
Eğer maliyet yapılı karar problemi söz konusu ise her karar alternatifi için tespit edilen değerlerinden ..................... sahip olan karar alternatifi en iyi karar alternatifi olarak belirlenir.
Eğer maliyet yapılı karar problemi söz konusu ise her karar alternatifi için tespit edilen değerlerinden en küçüğüne sahip olan karar alternatifi en iyi karar alternatifi olarak belirlenir.
Risk ortamında karar verme sürecinde sağlanması gereken en önemli şart nedir?
Risk ortamında karar verme sürecinde, strateji tablosu içerisinde yer alan tüm doğal durumların gerçekleşme şansına ilişkin bir olasılık değerinin mutlaka belirlenmesi ve tüm doğal durumların olasılıkları toplamının da 1’e eşit olması gereklidir.