KARAR MODELLERİ - Deneme Sınavı - 8

Belirsizlik ortamında karar verme durumunda bulunan bir karar vericinin kullanabileceği ölçütler; iyimserlik, kötümserlik, uzlaşma ve eş olasılık ölçütleri biçiminde sıralanır.

Karar vericinin ilk yapması gereken strateji tablosunun sonuna yeni bir sütun eklemektir. Problemin kazanç yapılı olması nedeniyle her bir karar alternatifi için ortaya çıkan en yüksek değerler bu sütuna yazılır. Buradaki varsayım iyimserlik ölçütünün felsefesi olan “hangi alternatif seçilirse seçilsin, karar verici için en iyi sonucu verecek olan doğal durumun ortaya çıkacağı” varsayımıdır. Buna göre Alternatif 5 seçilirse en yüksek kazanç değerini sağlayacak olan Z doğal durumu ile karşılaşılır ve 32 değeri elde edilir. Benzer biçimde Alternatif 2 seçildiğinde, bu kez X durumu ile karşılaşılacağı varsayımı ile hareket edilir ve kazancın 15 olacağı kabul edilir. Diğer alternatifler için benzer analiz yapıldığında seçilmesi gereken alternatifin Alternatif 5 olduğu görülür.

Belirsizlik ortamında karar vermede iyimserlik ve kötümserlik iki uç durum olarak karşımıza çıkmaktadır. HURWICZ, karar probleminin doğasına ve karar vericinin içinde bulunduğu psikolojik duruma ilişkin daha esnek davranması amacı ile iyimserlik ve kötümserlik ölçütlerini bir arada kullanmasına imkan tanıyan bir ölçüt önermiştir. Bu ölçütün adı uzlaşmadır.

Belirsizlik ortamında kullanılabilecek bir diğer ölçüt eş olasılık ölçütüdür. LAPLACE, doğal durumlardan herhangi birinin ortaya çıkma olasılığının, diğerlerine göre daha yüksek ya da daha düşük olabileceği yönünde tutarlı bir neden olmadığında, her durumun aynı olasılıkla ortaya çıkabileceğini kabul ederek eş olasılık ölçütünü önermiştir.

Eş olasılık ölçütüne göre doğal durumların ortaya çıkma olasılığı eşittir.

İyimserlik ölçütüne göre kazanç yapılı problemlerde “kazanabileceğim en büyük kazançlardan en büyüğünü seçerim” felsefesi ile hareket edilirken maliyet yapılı problemlerde “ortaya çıkabilecek en küçük maliyetlerden en küçüğünü seçerim” felsefesi ile hareket edilir.

Kötümserlik ölçütünde; karar verici hangi karar alternatifini seçerse seçsin, strateji tablosunun satırlarında yer alan her bir karar alternatifinin en düşük kazanç veya en yüksek maliyet değerleri ile karşı karşıya kalacağını düşünür.

Belirsizlik ortamında karar verme durumunda bulunan bir karar vericinin kullanabileceği ölçütler; iyimserlik, kötümserlik, uzlaşma ve eş olasılık ölçütleri biçiminde sıralanır. Bu ölçütler genel olarak karar vericinin içinde bulunduğu psikolojik durumu yansıtacak şekilde tasarlanmış ölçütlerdir.

Doğal durumların ortaya çıkışlarına ilişkin karar vericinin herhangi bir olasılık değerine sahip olmadığı duruma belirsizlik denir. Karar verici bilmediği bir konuda yatırım yapmak üzerine karar verdiğinde doğal durumların olasılıklarını bilmediğinden belirsizlik ortamında karar vermiş olur.

Öncelikle her bir alternatif için iyimserlik ölçütüne göre en büyük olan durumlar seçilir. Seçilen değerlere göre alternatif 1=62, alternatif 2= 50, alternatif 3=75 olur. Bu üç değerden en büyük olan, seçilmesi gereken alternatifi verir. Böylece seçilmesi gereken alternatif 3 ve bu alternatif için elde edilen değer 75 değeridir.

Maliyetler için iyimserlik ölçütü “En düşük{En düşük{S}}” olmaktadır yani en düşük durumların en düşüğü doğru sonucu verecektir. Buna göre ülkeler için sırasıyla en düşük durumlar 4,2 , 3,3 ve 5,7 olacaktır. Bunlardan en düşüğü Ülke 2 için 3,3 değeridir.

Kazanç yapılı problemlerde kötümserlik ölçütü ile seçim yapıldığında en küçük durumlardan en büyük olanı seçilir. Buna göre her bir alternatif için en küçük durum sırasıyla 34, 46 ve 40 değerleridir ve bunlardan en büyüğü alternatif 2 için 46 değeri olacaktır.

Kazanç yapılı uzlaşma ölçütüne göre EnBüyük {α EnBüyük(sij) + (1 - α) EnKüçük(sij)} olmaktadır. Soruda tek alternatif olduğu için ve α=0,6 olduğundan elde edilecek değer 50*0,6+20*0,4=30+8=38 olacaktır.

Tabloda verilen hesaplamalardan anlaşılacağı üzere en düşük değer olan 26 alternatif 2’ye aittir.

İyimserlik oranı yüzde 50 olduğu durumda karar verici uzlaşma ölçütü ile soruda ilk aşamada elde edilen sonuçları elde edecektir. Aynı şekilde eş olasılık ölçütü ile de aynı sonuçlara ulaşabilecektir. Ancak bu değerlerden en büyüğü seçildiğinden ve bu işlem kazanç problemlerinde kullanıldığından Eş olasılık / Maliyet problemi eşleşmesi doğru değildir.

Eş olasılık ölçütü olduğu durumda her alternatifler için durumların aritmetik ortalaması alınır. Alternatif 1= 39, Alternatif 2 = 31, Alternatif 3= 37 olur. Maliyet yapılı bir problem olduğu için en küçük değer alternatif 2 için 31 değeridir.

Belirsizlik ortamında karar verme durumunda bulunan bir karar vericinin kullanabileceği ölçütler; iyimserlik, kötümserlik, uzlaşma ve eş olasılık ölçütleri biçiminde sıralanır.

Karar vericinin kontrol edemediği çevresel faktörlerle ilgili bilgi düzeyi, karar ortamını da belirlemektedir. Herhangi bir karar probleminde, karar verici ortaya çıkacağı düşünülen doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarına ilişkin hiçbir olasılık ataması yapamıyorsa belirsizlik söz konusudur. Dolayısıyla doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarının bilinmediği karar verme durumu; belirsizlik ortamında karar verme olarak tanımlanır.

Belirsizlik ortamında karar verme durumunda bulunan bir karar vericinin kullanabileceği ölçütler; iyimserlik, kötümserlik, uzlaşma ve eş olasılık ölçütleri biçiminde sıralanır.

İyimserlik ölçütünde her ne olursa olsun “benim için hep en iyi durumlar ortaya çıkar” felsefesi benimsenir. Bu ölçüte göre karar verici belirsizlik ortamında her zaman şanslı olduğu ve gelecekte ortaya çıkabilecek doğal durumlar içinden hep en iyisi ile karşılaşacağı varsayımı ile hareket etmektedir.