KARAR DESTEK SİSTEMLERİ

Model-yönelimli KDS: Bu KDS’ler bir veya daha fazla, genellikle büyük ve karmaşık optimizasyon ve benzetim modellerinin kurulması, çözülmesi, duyarlılık analizi ve senaryo analizlerini içerir. Büyük ölçekli karar modellerinin kurulması, çözümlenmesi ve sonuçlarının görsellestirilmesi dahi KDS için önemli br gerekçe ve karar vericiler için önemli bir katkıdır.

Karar destek sistemlerinin genel olarak 5 bileşeni aşağıda sıralanmıştır:
1. Karar verici
2. Model yönetimi modülü
3. Veri yönetimi modülü
4. Diyalog yönetim modülü
5. Yöntembilgisi yönetimi modülü

Yönetsel karar verme, seçenekler arasından birinin bilinçli ve akılcı olarak seçilmesidir.

Problemin tanımlanması ve veri derleme: Bu aşama problemin fark edilmesi ve problem hakkında bilgi derleme aşamasıdır. Problemin varlığının tespiti, anlaşılması, mümkünse sınıflandırılması gibi analitik çalışmalara yer verilir. Problemin belirtileri ile gerçek problem ayrımı yapılmalıdır. Örneğin ara stokların fazlalığı, kendisi bir problem olabileceği gibi malzeme aktarma sisteminin başarısızlığının bir sonucu da olabilir.

Tasarım, Analiz ve Modelleme: Problemin kontrol edilebilir değişkenlerinin ve kontrol dışı parametrelerinin belirlenmesi ve aralarındaki ilişkilerle yönetsel beklentileri ve eylem seçeneklerini temsil eden bir model ile ifade edilmesidir. Modelleme bir yerde problemin laboratuvar ortamına aktarılması gibi düşünülebilir. Yönetim bilimi, yöneylem araştırması ve karar modellerine özgü yaklaşımlardan yararlanılır. Model, gerçeği temsil eden çözümlerin etkin bir şekilde türetilmesine yardımcı olur.

Çözüm ve Seçim: Modelden elde edilen çözümlerin değerlendirilmesi aşamasıdır. Olurlu eylem seçenekleri arasından en iyi veya yeteri kadar iyi bir çözüm belirlenir.

Uygulama: Çözümün uygulamaya dönüştürülmesi aşamasıdır. Bu aşamalardan ilk üçü yönetsel karar vermenin adımları iken, dördüncüsü eklendiğinde yönetsel bir problemi çözmeyi ifade eder.

Bu kitap kapsamında bir karar destek sistemi aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:
i. Bir karar sürecinde yer alan modelleri kuran ve/veya çözen,
ii. Bu modellerde kullanılacak veri, bilgi, parametre ve göstergeleri, eğer var ise, veri
ambarı, veri marketi ve veritabanlarından bulup çıkaran,
iii. İç ve dış bilgi kaynaklarında olmayan bilgileri ise işletme analitiğinden yararlanarak kendi hesaplayan,
iv. Karar vericinin bilişsel kapasitesi ile yönetim biliminin ve yöneylem araştırmasının yöntem, model ve algoritmalarını, karar ve fayda kuramı ile bir arada değerlendirmesine olanak veren,
v. Kararın kalitesine katkıda bulunmak amacıyla tasarlanmış bir bilgi sistemidir.

Dolayısıyla iç ve dış bilgi kaynaklarında olmayan bilgileri karar verme yöntemlerinden değil, işletme analitiğinden yararlanarak elde eder.

1. Karar destek sistemleri yapılandırılması güç karar problemleri için kullanılırlar.

2. Karar vericinin yerine karar vermek için değil, karar vericinin karara varmasını
sağlamak için vardırlar.

3. Karar verme sürecinin baştan sona tüm aşamalarında yer alabilirler.

4. Kararın düşük maliyetle veya daha çabuk verilmesi için değil, doğru verilmesi için
geliştirilirler.

5. Karar vericinin denetimi altındadırlar, yardımcı personel gerektirmemesi tercih
edilir.

6. Karara ilişkin bazı model ve algoritmaların kullanımına olanak sağlarlar.

7. Bir tür veritabanına sahiptirler.

8. Karar vericilerin problemi daha iyi anlama ve öğrenmelerini kolaylaştırırlar.

9. Kullanıcı-dostu ve karşılıklı etkileşimlidirler.

10. Evrimleşerek geliştirilir ve iyileştirilirler.

11. Tüm yönetim düzeylerine destek sağlarlar.

12. Tekli ve çoklu, bağımlı ve bağımsız veya ardışık-sıralı karar vermeye yönelik olabilirler.

13. Birey, grup ve takım-tabanlı karar vermeyi desteklerler.

Model yönetim sistemlerinin modelleri kullanmalarının altında yatan bazı gerekçeler
şunlardır:
• Model üzerinde deneyleme yapmak, gerçeğe göre çok daha kolay ve ucuzdur.
• Gerçekte çok uzun sürecek bir işlem modellerle çok kısa zamanda çözülebilir.
• Modeller üzerinde yapılacak hataların maliyeti gerçeğe göre çok düşüktür.
• Gerçek hayatta düşünülemeyecek kadar büyük boyutlu problemleri çözme yeteneğine sahiptir.
• Modeller problemden öğrenmeye ve problemi anlamaya yardımcı olur.
• Modeller ve çözümlerini internet üzerinden bulmak ve yararlanmak mümkün olabilir.

İletişim-yönelimli ve grup KDS: Grup çalışmaları için gerekli işbirliği ve iletişim teknolojilerini sunan sistemlerdir. Toplantılar, ürün tasarımı amaçlı işbirlikleri, tedarik zinciri yönetimi, yöntembilgisi yönetimi uygulamaları gibi kurumsal dayanışmayı destekleyen KDS’ler bu gruba girerler.

Yöntembilgisi-yönelimli KDS, Veri Madenciliği ve Uzman Sistemler: Bu KDS’ler yöntembilgisi teknolojilerinin spesifik karar destek gereksinimlerine uygulanmasını içerirler.
Esasen, tüm yapay-zekâ içeren KDS’ler bu kategoridedirler. Otomatik karar sistemleri,
yapay sinir ağları ve uzman sistemlerin ait olduğu kategori budur. Büyük veri ile ilgi çekmeye devam eden veri madenciliği çalışmaları da bu KDS türü içinde değerlendirilmiştir.