KARAR DESTEK SİSTEMLERİ

ANALİZCİ (Analiz-merkezli) • Problem çözmekten hoşlanma • Optimal peşindi koşma • Denetim üzerine yönelme • Büyük hacimde verilerle çalışma • Çeşitlilikten hoşlanma • Yenilikçi • Analize büyük önem verme

YARATICI (Düşünce-merkezli) • Başarı yönelimli • Geniş açıdan bakabilen • Yenilikçi • İnsancıl ve sanatçı • Düzenli olarak yeni Škirler yaratma • Geleceği öngören • “Fikir Adamı”

OTORİTER (Kural-merkezli) • Sonuca bakar • Atak ve aktif yaratılışa sahip • Hızla reaksiyon veren • Kurallara sıkı sıkıya bağlı • Sezgilerine güvenen • Sözlü iletişim kullanan

İNSANCIL (Davranış-merkezli) • Destekleyici ve ikna edici • Empati yeteneği gelişmiş • İyi bir iletişimci • Toplantıları tercih eden • Analizlerinde veri kullanımı az • “Halk Adamı”

Genel anlamda model; gerçeğin basitleştirilmiş, önemsiz veya gereksiz olduğu düşünülen uzantılarından soyutlanmış olmasına karşın gerçeği yansıtma ve ifade etme yeteneğini kaybetmemiş bir gösterimdir.

Yönetsel karar problemi süreci; problemin tanımlanması, modellenmesi, seçim ve uygulama olmak üzere dört aşamada incelenebilir. Bununla birlikte Problemin tanımlanması ve veri derleme aşamasında problemin fark edilmesi ve problem hakkında bilgi derleme söz konusudur. Problemin varlığının tespiti, anlaşılması, mümkünse sınıflandırılması gibi analitik çalışmalara yer verilir. Problemin belirtileri ile gerçek problem ayrımı yapılmalıdır. Örneğin ara stokların fazlalığı, kendisi bir problem olabileceği gibi malzeme aktarma sisteminin başarısızlığının bir sonucu da olabilir. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Karar verme sürecinin aşamalarının izlenmesinde gösterilen dikkat, titizlik ve nesnellik bir kararın doğru verildiğini gösterir. Sonuçta bir başarısızlık olması kararın yanlış bir seçim yapıldığı anlamına gelmeyebilir; çünkü bir karar kontrol edilebilen ve edilemeyen bileşenlerden oluşur. Örneğin, milyonda bir kazanma sansınızın olduğu bir piyango biletinden 1 tl verip bir adet almanız rasyonel bir karar değildir. Çünkü beklenen kazanç sıfıra yakındır. Aldığınız piyango biletine ikramiye vurması, “bilet alma” kararınızı doğrulamaz. Dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Kısmen-yapılandırılmış problemler, karar vericinin yargısına gereksinim duyulan kararlardır. Karar verici, probleme ilişkin birçok bilgiye erişilebilir, betimsel ve kestirimci analitikten yararlanabilir ve karar analitiği uygulayabilir. Tüm bu çalışmalar problemin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmakla beraber, problemin çözüme kavuşturulması ancak bir veya bir grup karar vericinin değerlendirmesiyle sonuçlanır. Soru örneğinde de bahsi geçen vezne görevlisi karşılaştığı problemin niteliği nedeniyle şube müdürünün değerlendirmesiyle karar vermeyi tercih etmiştir.

Bir kararın kalitesini arttırmak üzere geliştirilmiş, bir karara veya karar vericiye ve onun beklentilerine göre yapılandırılmış bilgi sistemlerini ifade etmek için kullanılır. KDS’ye konu olacak kararların yargı gerektirmesi veya algoritmalar ve yöntemlerle tümüyle çözülemiyor olması gerekir. KDS Web sunucusu ve web tarayıcısı desteklidir.  Bununla birlikte KDS karar vericilerin karar verme kapasitelerini geliştirmek ve genişletmek için kullanacakları tamamlayıcılar olup, karar vericilerin yerini tutmaları beklenemez. Dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Karar destek sistemlerinin genel olarak 5 bileşeni vardır. Bunlar: 1. Karar verici 2. Model yönetimi modülü 3. Veri yönetimi modülü 4. Diyalog yönetimi modülü 5. Yöntembilgisi yönetimi modülü. Bununla birlikte karar verici, KDS’nin en önemli bileşeni ve problemin gerçek sahibidir. Diyalog yönetimi modülü (DYM) veya kullanıcı arayüzü modülü (KAM) ise KDS’lerin karar vericiden sonra en önemli bileşenidir. 
Dolayısıyla doğru cevap B’dir.

Karar vermede kullandıkları yaklaşımlara göre karar vericiler dört sınıfa ayrılmışlardır. Kararlarını verirken akıl yürütme ve mantığa ağırlık verme, temel değer yöneliminin bir ucu olarak göz önüne alınmıştır. Analizci ve kuralcı yöneticiler, akıl yürütme ve mantık yönelimli iken, yaratıcı ve insancıl yöneticiler akıl danışma ve görüş almaya ayrı bir önem vermektedirler. Analizci ve kuralcı yöneticiler, görevin gereklerini önemserken, yaratıcı ve insancıl yöneticiler, bir duygudaşlık (empati) ile meselelere yaklaşıp çalışanların motivasyon ve beklentilerini de göz önüne alırlar. Buna karsın analizci ve yaratıcı yöneticiler karmaşık problemlerde fırsat ararken, kuralcı ve insancıl yöneticiler belirsizliklerden kaçınırlar.  Dolayısıyla doğru cevap C’dir.

KDS lerinde problemin analizi için ikonik modeller, sembolik bir replikası olan modeller, mental modeller ve matematiksel modeller kullanılmaktadır. Bununla birlikte ikonik modeller bağlamında iki boyutlu ikonik modele örnek olarak fotoğraflar, üç boyutlu için ise maketler verilebilir. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

KDS’nin veri yönetimi modülü KDS veritabanı, KDS veritabanı yönetim sistemi, KDS veri dizini, KDS sorgulama bileşenlerinden oluşmaktadır. Bununla birlikte KDS veri dizini, veritabanındaki tüm verilerin bir kataloğudur. Verilerin tanımları, verilerin kaynağı, mevcudiyeti ve anlamını içerir. Dolayısıyla doğru cevap D’dir.

Bilgi Sistemleri Derneği’nin Karar Destek Sistemleri kategorileri şunlardır: İletişim-yönelimli ve grup KDS, Veri-yönelimli KDS, Belge-yönelimli KDS, Yöntembilgisi-yönelimli KDS, Veri Madenciliği ve Uzman Sistemler ve Model-yönelimli KDS. Bununla birlikte Yöntembilgisi-yönelimli KDS, Veri Madenciligi ve Uzman Sistemler yöntembilgisi teknolojilerinin spesifik karar destek gereksinimlerine uygulanmasını içerirler. Esasen, tüm yapay-zekâ içeren KDS’ler bu kategoridedirler. Büyük veri ile ilgi çekmeye devam eden veri madenciliği çalışmaları da bu KDS türü içinde değerlendirilmiştir. Dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Bilgi sistemleri arasında kayıt işleme sistemleri, ofis otomasyon sistemleri, yönetim bilişim sistemleri, karar destek sistemleri ve üstyönetim bilgi sistemleri yer almaktadır. Bununla birlikte örtük bilginin daha fazla olduğu sistem türü üstyönetim bilgi sistemelridir. Dolayısıyla doğru yanıt E'dir.

Yönetsel karar problemi süreci; problemin tanımlanması, modellenmesi, seçim ve uygulama olmak üzere dört aşamada incelenebilir.

Yönetsel karar problemi aşamalarından "Seçim ve Çözüm"; Modelin çözümünü, duyarlılık analizini, en iyi veya iyi seçeneğin seçimini ve uygulamaya koyma planını içerir.

KDS'ler karar vericinin yerine karar vermek için değil, karar vericinin karara varmasını sağlamak için vardırlar. Doğru cevap D'dir.

Karar verici, KDS’nin en önemli bileşen ve problemin gerçek sahibidir. Karar destek sistemini kendisi kullanabileceği gibi KDS’nin kullanımı konusunda uzmanlardan da yardım alabilir. KDS açısından asıl yapılması gereken, ilgili karar vericinin beklentlerini doğrudan alarak bir sistem ortaya koymaktır.Bir karar destek sisteminin başarısı, onu kullanacak olan karar vericinin beklentilerine uygunluğu ile ölçülür.

Model dizini, model tabanındaki tüm model ve çözücülerin br kataloğudur. İçinde; model tanımları, modellerin işlevleri ve yeteneklerine ilişkin bilgiler saklar.

ANALIZCI (Analiz-merkezli) karar vericilerin ortak özellikleri şunlardır; problem çözmekten hoslanma, optimal pesindi kosma, denetim üzerine yönelme, büyük hacimde verilerle çalışma, çesitlilikten hoslanma, yenilikçi ve analize büyük önem verme. Kurallara sıkı sıkıya bağlı olmak éotoriter karar vericileriné özellikleri arasında yer alır.

Modellenebilir ve özdeş yapısal özelliklere sahip bir kararın karmaşıklık düzeyini belirleyen en önemli üç etmen veya boyut şunlardır: (i) Amaç, hedef veya kriterlerin sayısı, (ii) eylem seçeneklerinin veya karar değişkenlerinin sayısı ve (iii) modelin içerdiği belirsizliğin düzeyi

İletişim-yönelimli ve grup KDS diğer ifade ile Grup tabanlı karar verme ve işbirliği iletişimi içeren KDS'ler Bilgi Sistemleri Derneği tarafından yapılan sınıflama içerisinde yer almakta, Holsapple ve Whnston tarafından yapılan sınıflama içerisinde yer almamaktadır.