KARAR DESTEK SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 5

Excel, bazı tür karar probleminde optimal çözümü bulmak için yöneylem araştırmasında yaygın olarak kullanılan Basit LP (Simplex LP), Doğrusal olmayan GRG (GRG Nonlinear) ve Açılım (Evolutionary) gibi tekniklerin kullanımını sağlayan, Çözücü (Solver) eklentisine sahiptir.

Verinin modellenmesi konusundaki en önemli araçlardan birisi de hücre ya da hücre aralıklarının adlandırılmasında ve bu adların düzenlenmesinde kullanılan ad yöneticisidir. Excel içerisinde yapılacak olan adlandırma işlemleriyle çalışma sayfasında bulunan hücreler anlamlandırılarak, çeşitli modellerin oluşturulmasında kullanılabilmektedirler.

Grafikler (Charts): Grafikler verilerin görsel bir sunumu olup, büyük miktardaki verilerin özetlenmesinde kullanılan en önemli araçlar arasındadır. Verilerin gösteriminde uygun grafik türleri kullanılarak, veriler arasındaki ilişkilerin daha iyi anlaşılması ve yorumlanması sağlanabilmektedir. Excel; Ekle sekmesi altında bulunan Grafikler grubundaki araçlarla, çalışma sayfalarında bulunan verileri ifade edebilecek farklı türlerdeki grafiklerin oluşturulmasına imkân sağlamaktadır. Grafikler, verilerin bir sunumu olması sebebi ile bir yönüyle veri yönetiminin, verilerin görsel bir modeli olması sebebi ile de model yönetiminin ortak kullanımına açık Excel özelliklerinden biridir.

Otomatik/Gelişmiş Filtreleme (AutoFilter/Advanced Filter) ile çalışma sayfası üzerindeki bir veri aralığında bulunan veriyi, belirlenmiş olan kriterlere göre süzmek ve böylelikle istenilen verilerin görüntülenmesini, istenilmeyen verilerin ise gizlenmesini sağlamak mümkündür.

Dış Veri Al (Get External Data): Çalışma sayfaları üzerinde bulunan veri doğrudan Excel ile oluşturulmuş olabileceği gibi farklı kaynaklardan alınan verileri çalışma sayfasına aktarmak da mümkündür. Farklı kaynaklardan veri alma işlemi; Veri sekmesi altında bulunan Dış Veri Al grubundaki komut düğmeleri yardımıyla yapılabilmektedir.

Yönetsel karar problemi süreci; problemin tanımlanması, modellenmesi, seçim ve uygulama olmak üzere dört aşamada incelenebilir. Bununla birlikte Problemin tanımlanması ve veri derleme aşamasında problemin fark edilmesi ve problem hakkında bilgi derleme söz konusudur. Problemin varlığının tespiti, anlaşılması, mümkünse sınıflandırılması gibi analitik çalışmalara yer verilir. Problemin belirtileri ile gerçek problem ayrımı yapılmalıdır. Örneğin ara stokların fazlalığı, kendisi bir problem olabileceği gibi malzeme aktarma sisteminin başarısızlığının bir sonucu da olabilir. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Karar verme sürecinin aşamalarının izlenmesinde gösterilen dikkat, titizlik ve nesnellik bir kararın doğru verildiğini gösterir. Sonuçta bir başarısızlık olması kararın yanlış bir seçim yapıldığı anlamına gelmeyebilir; çünkü bir karar kontrol edilebilen ve edilemeyen bileşenlerden oluşur. Örneğin, milyonda bir kazanma sansınızın olduğu bir piyango biletinden 1 tl verip bir adet almanız rasyonel bir karar değildir. Çünkü beklenen kazanç sıfıra yakındır. Aldığınız piyango biletine ikramiye vurması, “bilet alma” kararınızı doğrulamaz. Dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Kısmen-yapılandırılmış problemler, karar vericinin yargısına gereksinim duyulan kararlardır. Karar verici, probleme ilişkin birçok bilgiye erişilebilir, betimsel ve kestirimci analitikten yararlanabilir ve karar analitiği uygulayabilir. Tüm bu çalışmalar problemin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmakla beraber, problemin çözüme kavuşturulması ancak bir veya bir grup karar vericinin değerlendirmesiyle sonuçlanır. Soru örneğinde de bahsi geçen vezne görevlisi karşılaştığı problemin niteliği nedeniyle şube müdürünün değerlendirmesiyle karar vermeyi tercih etmiştir.

Bir kararın kalitesini arttırmak üzere geliştirilmiş, bir karara veya karar vericiye ve onun beklentilerine göre yapılandırılmış bilgi sistemlerini ifade etmek için kullanılır. KDS’ye konu olacak kararların yargı gerektirmesi veya algoritmalar ve yöntemlerle tümüyle çözülemiyor olması gerekir. KDS Web sunucusu ve web tarayıcısı desteklidir.  Bununla birlikte KDS karar vericilerin karar verme kapasitelerini geliştirmek ve genişletmek için kullanacakları tamamlayıcılar olup, karar vericilerin yerini tutmaları beklenemez. Dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Karar destek sistemlerinin genel olarak 5 bileşeni vardır. Bunlar: 1. Karar verici 2. Model yönetimi modülü 3. Veri yönetimi modülü 4. Diyalog yönetimi modülü 5. Yöntembilgisi yönetimi modülü. Bununla birlikte karar verici, KDS’nin en önemli bileşeni ve problemin gerçek sahibidir. Diyalog yönetimi modülü (DYM) veya kullanıcı arayüzü modülü (KAM) ise KDS’lerin karar vericiden sonra en önemli bileşenidir. 
Dolayısıyla doğru cevap B’dir.

Karar vermede kullandıkları yaklaşımlara göre karar vericiler dört sınıfa ayrılmışlardır. Kararlarını verirken akıl yürütme ve mantığa ağırlık verme, temel değer yöneliminin bir ucu olarak göz önüne alınmıştır. Analizci ve kuralcı yöneticiler, akıl yürütme ve mantık yönelimli iken, yaratıcı ve insancıl yöneticiler akıl danışma ve görüş almaya ayrı bir önem vermektedirler. Analizci ve kuralcı yöneticiler, görevin gereklerini önemserken, yaratıcı ve insancıl yöneticiler, bir duygudaşlık (empati) ile meselelere yaklaşıp çalışanların motivasyon ve beklentilerini de göz önüne alırlar. Buna karsın analizci ve yaratıcı yöneticiler karmaşık problemlerde fırsat ararken, kuralcı ve insancıl yöneticiler belirsizliklerden kaçınırlar.  Dolayısıyla doğru cevap C’dir.

KDS lerinde problemin analizi için ikonik modeller, sembolik bir replikası olan modeller, mental modeller ve matematiksel modeller kullanılmaktadır. Bununla birlikte ikonik modeller bağlamında iki boyutlu ikonik modele örnek olarak fotoğraflar, üç boyutlu için ise maketler verilebilir. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

KDS’nin veri yönetimi modülü KDS veritabanı, KDS veritabanı yönetim sistemi, KDS veri dizini, KDS sorgulama bileşenlerinden oluşmaktadır. Bununla birlikte KDS veri dizini, veritabanındaki tüm verilerin bir kataloğudur. Verilerin tanımları, verilerin kaynağı, mevcudiyeti ve anlamını içerir. Dolayısıyla doğru cevap D’dir.

Bilgi Sistemleri Derneği’nin Karar Destek Sistemleri kategorileri şunlardır: İletişim-yönelimli ve grup KDS, Veri-yönelimli KDS, Belge-yönelimli KDS, Yöntembilgisi-yönelimli KDS, Veri Madenciliği ve Uzman Sistemler ve Model-yönelimli KDS. Bununla birlikte Yöntembilgisi-yönelimli KDS, Veri Madenciligi ve Uzman Sistemler yöntembilgisi teknolojilerinin spesifik karar destek gereksinimlerine uygulanmasını içerirler. Esasen, tüm yapay-zekâ içeren KDS’ler bu kategoridedirler. Büyük veri ile ilgi çekmeye devam eden veri madenciliği çalışmaları da bu KDS türü içinde değerlendirilmiştir. Dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Çok ölçütlü karar probleminde, sınırlı sayıda seçenek arasından en uygununun belirlenmesine çalışılmaktadır ve en uygun seçeneği belirlemekte kullanılacak ölçüt sayısı birden fazladır. Çok amaçlı problem ise; birden fazla sayıda ve birbiriyle çelişen amaç fonksiyonlarına sahip bir karar problemidir. Bu bağlamda hem çok sayıda ve çeşitli mobilya talep edip hem de maliyeti düşük tutma isteği çelişen iki amacı ortaya koymaktadır. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Eğer çözümünü araştırdığımız problem tek ölçütlü ya da tek amaçlı ise bu durumda iki seçeneği karşılaştırmak oldukça kolaydır. Ancak birden fazla ölçüt ya da amaç söz konusu olduğunda seçenekleri birbiri ile kıyaslamak güçleşmektedir. Soruda verilen örnek durum incelendiğinde ikinci daire konut yaşı anlamında daha iyiyken birinci daire de konut oda sayısı anlamında yatırımcının ölçütünü karşılamaktadır. Diğer bir ifadeyle konutların özellikleri arasında bir baskınlıktan söz etmek mümkün değildir. Dolayısyla doğru cevap B'dir.

Yönetsel karar problemi süreci; problemin tanımlanması, modellenmesi, seçim ve uygulama olmak üzere dört aşamada incelenebilir.

Yönetsel karar problemi aşamalarından "Seçim ve Çözüm"; Modelin çözümünü, duyarlılık analizini, en iyi veya iyi seçeneğin seçimini ve uygulamaya koyma planını içerir.

KDS'ler karar vericinin yerine karar vermek için değil, karar vericinin karara varmasını sağlamak için vardırlar. Doğru cevap D'dir.

Karar verici, KDS’nin en önemli bileşen ve problemin gerçek sahibidir. Karar destek sistemini kendisi kullanabileceği gibi KDS’nin kullanımı konusunda uzmanlardan da yardım alabilir. KDS açısından asıl yapılması gereken, ilgili karar vericinin beklentlerini doğrudan alarak bir sistem ortaya koymaktır.Bir karar destek sisteminin başarısı, onu kullanacak olan karar vericinin beklentilerine uygunluğu ile ölçülür.