KAMUDA AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ

Tarihi gelişimin ele alındığı bütün çalışmalarda
ilk yazılı örneğin 1509’da meydana gelen Büyük
İstanbul Depremi (Kıyamet-i Suğra - Küçük Kıyamet) olduğu belirtilmektedir (Geray v.d., 1999:
166; Bakış, 1999: 29; Sarp, 1999: 31; Büyük Depremlerden Önce ve Sonra Merkezde ve İllerde
Uygulanması Gereken “Kurtarma, Acil Yardım ve
Geçici Barındırma” Çalışmaları Hakkında Rapor,
1989: 2; Meclis Araştırması Komisyonu Raporu,
1999: 11; Özey, 2000: 173 - 174.).

Kamu binalarının inşa edilmesi, yapı ve yapı malzemesi üretiminin her açıdan denetlenmesi gerekli bilgi ile donatılmış teknik
elemanlardan oluşan “Hassa Mimarlar Dairesi”nin
görevi idi.

1944 ve 1959 tarihleri, afet zararlarının azaltılması
çalışmalarındaki belirgin politika değişikliklerinin,
yeni yasal düzenlemelerin ve kurumsallaşmaların
başlangıç tarihleri olmaları nedeniyle, bu çalışmada,
“milat” olarak kabul edilmektedir.

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte “yeni bir devlet
yeni bir bürokrasi” anlayışı çerçevesinde hareket
eden devlet yöneticilerinin ilk icraatlarından biri
yeni vekâletlerin (bakanlıkların) kurulması olmuştur. Bu bağlamda, 1923 yılında Mübadele, İmar ve
İskân Bakanlığı kurulmuş, yerleşme ve yapılaşmaya
ilişkin düzenlemeler bu bakanlığın sorumluluğuna
bırakılmıştır.

Terkin; vergi alacağını ortadan kaldıran
bir işlemdir. Ödenmesi gereken safhaya
gelmiş olan amme alacaklarının “vergi hataları” veya “kanuni bir neden”le kısmen
veya tamamen alacaklı kamu idaresinin
kayıtlarından silinmesini ifade eder (ŞİMŞEK, 1998: 20).

4623 Sayılı Kanunun 1. maddesindeki “Tehlikeli yer sarsıntısına maruz bölgeler Nafıa ve Maarif
vekilliklerinin müştereken ihzar ve İcra Vekilleri
Heyetinin tasdik edeceği listeler veya haritalarla tayin olunur” (Düstur, 1944: 1213) hükmü gereğince Bayındırlık Bakanlığı ve bazı üniversitelerin işbirliğiyle, 1945 yılında “Yer Sarsıntıları Bölgelerini
Gösterir Harita” adı altında ilk “Türkiye Deprem
Bölgeleri Haritası” yayınlandı. Bu haritada Türkiye
deprem bakımından üç bölgeye ayrılmıştır (Tabban, t.y.: 64):
a. Büyük hasara uğramış bölgeler,
b. Tehlikeli deprem bölgeleri,
c. Tehlikesiz bölgeler.

17 Ağustos 1999 İzmit depreminin yol açtığı
büyük can ve mal kayıpları, deprem bölgesinin genişliği ve nüfus yoğunluğu, ortaya çıkan sorunların
ivedilikle çözülebilmesi için Hükümet, TBMM’den
Kanun Hükmünde Kararname (KHK) çıkarılması yetkisini almaya yönelmiştir. Bu amaç için Hükümet, TBMM’den, depremden sekiz gün sonra,
4452 sayılı yetki yasası ile KHK çıkarma yetkisi almıştır. Deprem zararlarının azaltılabilmesi için çok
önemli olan bu KHK ve yönetmeliklerden bazıları
şöyledir (Gökçe ve Tetik, 2012: 20):
Zorunlu Deprem Sigortası (27 Aralık 1999,
KHK no: 587);
Yapı Denetimi Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname (10 Nisan 2000, KHK no:595);
Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği (26 Mayıs 2000);
3030 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu Dışında Kalan Belediyelerin Uygulayacakları Tip İmar
Yönetmeliği (13 Temmuz 2000);
Yapı Malzemeleri Deney Laboratuvarlarında
Bulunması Gereken Özellikler Hakkında Genelge
(30 Temmuz 2000);
Afet Yönetimi ile İlgili Olarak Yeni Bir Merkezi
Kurum Kurulması (KHK No: 583 ve 600);
İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel
Müdürlüğü’nün Mevcut Arama – Kurtarma Kapasitesinin Geliştirilmesi (Aralık 1999, 586 sayılı
KHK ve Nisan 2000, 596 Sayılı KHK);

Ulusal Deprem Konseyi (UDK) Kurulması
(JICA, 2004).

1999 depremlerinden sonra ortaya çıkan “uyanış dönemi” olarak kabul edilen dönem dâhilinde
kurumsal yapılanma ve mevzuat açısından alınması gereken önlemlerin ivedilikle alınması gerektiği,
afet yönetim sisteminin yeniden düzenlenmesi gerektiği konuları üzerinde tartışmalar yoğunlaşmıştır. Özellikle de öğretim görevlileri, üniversiteler,
medya ve sivil toplum kuruluşlarının telkinleri
doğrultusunda, çağdaş bir afet yönetim sisteminin
gerekliliği üzerinde sıkça durulmuş; bu husus 29
Eylül – 1 Ekim 2004 tarihleri arasında Bayındırlık
ve İskân Bakanlığı’nca düzenlenen “Deprem Şurası” nın sonuç bildirgesinde de vurgulanmıştır. Böylece “afet yönetiminde kurumsal değişim ve yeniden yapılanma” da geri sayımı başlamıştır (Gökçe
ve Tetik, 2012: 20-21).

Bu çerçevede; Türkiye’de yeni bir afet yönetim modeli uygulamaya konulmuş olup, getirilen bu
model ile öncelik ‘‘Kriz Yönetimi’’nden ‘‘Risk Yönetimi’’ne verilmiştir. Günümüzde ‘‘Bütünleşik Afet Yönetimi Sistemi’’ olarak adlandırılan bu model, afet ve acil durumların sebep olduğu zararların önlenmesi için tehlike ve risklerin önceden tespitini, afet olmadan önce meydana gelebilecek zararları önleyecek veya en aza indirecek önlemlerin alınmasını, etkin müdahale ve koordinasyonun
sağlanmasını ve afet sonrasında iyileştirme çalışmalarının bir bütünlük içerisinde yürütülmesini öngörmektedir

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile ilgili yapılan düzenlemeler kapsamında, 15 Temmuz 2018
tarihinde yayınlanan 4 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmıştır (www.afad.gov.
tr, 2018).

13000 insa­nın yaşamını yitirdiği, yüzden fazla cami ve binden fazla yapının yıkıldığı bilinen bu depremden son­ra, zamanın Osmanlı padişahı II. Beyazıt’ın çıkar­dığı bir fermanla, ülkede bir çeşit olağanüstü hal ilan edilmiş, harap olan İstanbul’un yeniden inşası için 50000 usta görevlendirilmiş, 14 - 60 yaş arası bütün erkeklerin inşaat işlerinde çalışmaları emre­dilmiş, deniz kenarındaki dolgu zeminler üzerine inşaat yapılması yasaklanmış, taş “kagir” binaların yerine ahşap “bağdadi” evlerin yapımı teşvik edil­miş, son olarak Hazine-i Hassa’dan evi yıkılan her aile başına 20 altın bağışta bulunulmuştur. Doğru cevap D'dir.

1848 ve 1882 yıllarında çıkarılan “Ebniye (Binalar) Ni­zamnameleri” ile şehirleşme ve yapılaşmanın be­lirli kurallara bağlanması uygulaması ülke sınırları içerisinde yaygınlaştırılmıştır. Ebniye Nizamnameleri doğrudan afet olayının kendisine yönelik düzenlemeler değildir. Doğru cevap A'dır.

3773 Sayılı kanun Cumhuriyet döneminde çı­karılan afetlerle doğrudan ilgili ilk kanundur. İlk kez bu Kanunla afetten zarar görenlere yönelik maddi destek verilmesi öngörülmüş ve depremden etkilenen yörelerdeki vergi mükelleflerinin tüm vergileri terkin edilmiş, evleri yıkılan veya kullanı­lamayacak hale gelen kişilere ücretsiz arsa verilmesi ve yapı malzemesi yardımı yapılmasına ilişkin esas­lar benimsenmiştir. Doğru cevap A'dır.

17 Ağustos 1999 İzmit Depreminden sonra Zorunlu deprem sigortası yürürlüğe girmiştir. Doğru cevap B'dir.