KAMUDA AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ

Sellerin meydana gelmesine yol açan faktörlerde dikkat çekici bir nokta, bu faktörlerden bir kısmının insan kaynaklı olmasıdır. Örneğin; ormanların yok edilmesi, akarsuların taşmasına karşı doğal setler görevini yerine getiren ağaçların ortadan kalkmasına yol açmıştır. Ayrıca, insanların atmosfere verdiği zararların bir sonucu olarak ortaya çıkan iklim değişiklikleri de -örneğin küresel ısınma- sellerin artmasına yol açmıştır (Arenz, 1997: 14). Doğru cevap E seçeneğidir.

Çığların çarpma kuvveti ve potansiyel hasar arasındaki ilişki incelendiğinde şöyle bir tablo gözlemlenir;

Doğru cevap E seçeneğidir.

Oxford Dictionary of English Language beklenmedik durum (contingency) sözcüğünü, “gelecekteki
mümkün olan ancak kesin bir şekilde öngörülemeyen olay ve durum” şeklinde tanımlamaktadır.

Risk kavramı kısaca, olasılıklara dayanan ve sonuçları kesin olmayan durumlar olarak tanımlanabilir.

Tehlike, zarar verme potansiyeli olan her şeydir. Türkçe’ye “tehlike” olarak çevrilen “hazard”
kavramı, köken itibariyle Arapça olup, “ez - Zahr” kökünden türemiş olan “Hazer” kelimesinin Orta
Dönem İngilizcesi’ne XIV. yüzyılda geçmiş halidir.

Oxford Dictionary of English Language’e göre kriz, “aşırı tehlike ve güçlük zamanı; zor ve önemli bir kararın alınması gereken zaman”dır.

“Doğal olmayan afetler” kapsamında savaşlar ve onların yol açtığı göçler ile kıtlık olayları da değerlendirilebilir.

Derin depremler ise, 300-700 km. derinliklerde meydana gelen depremlerdir. Bu tür depremlerin meydana geldiği bölgelere örnek olarak, Büyük Okyanusun batı kenarında yer alan Japon Çukurluğu ve Guam Çukurluğu örnek verilebilir.

"Güçlendirilmiş betonarme yapılar yıkılır" şeklinde potansiyel hasarı verilen çığ afetinin çarpma kuvveti 100 olarak belirlenmiştir.

Meydana geliş sıklığı açısından afetler arasında ilk sırayı yangınlar almaktadır.

Antik çağ insanlarına göre afet (disaster), kötü yıldızların neden olduğu bir olaydı. Arkeolojik araştırmalar da bu bilgiyi desteklemektedir. Antik çağ insanlarının gökler ile dünyadaki afetler arasında bir bağlantı olduğuna inandıklarını gösteren bilgiler mevcuttur. Kavramın sözlük anlamı ise, “Bir gezegenin veya yıldızın istenmeyen, hoşlanılmayan görünüşü; beraberinde büyük zarar, kayıp ve tahrip getiren ani ve vahim olay” olarak açıklanmaktadır.

Gigliotti ve Jason’a göre afetler, belirli bir bölgede meydana gelen, kontrol altına alınamayan ve meydana geldikleri bölgenin dışındaki bölgeler için de tehlike oluşturan olaylardır.

a. İnsan toplulukları ve insan yerleşmeleri üzerinde kayıplar meydana getirir; şaşkınlık, panik, şok, yaralanma, sakatlanma ve ölümlere neden olur; bulaşıcı ve salgın hastalıklara yol açar;
b. İnsan faaliyetlerini bozup kesintiye uğratarak yerleşme birimini etkiler; sosyal altyapıyı (binalar ile elektrik, ısınma, su, kanalizasyon, taşıma ve haberleşme sistemlerini) tahrip eder;
c. Devletin bölgeye yönelik planladığı uzun vadeli yatırımları geciktirir;

d. Afetlerin bireyler ve toplumlar üzerindeki etkilerinin sona ermesi günler, aylar hatta kimi zaman yıllar alabilmektedir. Söz konusu etkiler fiziksel, psikolojik ve/veya sosyal nitelikli olabilmektedir;
e. Belirli bir bölgede afet meydana geldiğinde “çözüm” genellikle bölgenin kendi imkanları ile bulunamamakta, ancak bölge dışından gelmektedir;
f. Çoğu afet olayı - özellikle sınırlı kaynak ve yetersiz profesyonel elemana sahip az gelişmiş ülkeler açısından - ülkenin öz kaynaklarıyla başa çıkabilmesi için gerekli bilgi, kaynak ve ekipmana sahip olamadığı; ancak uluslar arası işbirliği ile üstesinden gelebildiği global tehlike özelliği taşımaktadır ;
g. Afetler ile nüfus artışı arasında paralellik vardır;
h. Azgelişmiş ülkelerde afetlerin yol açtığı can ve mal kayıpları gelişmiş ülkelerden daha fazla olmaktadır. Değişik ulusal gelir düzeyine sahip ülkelerde meydana gelen depremlerde uğranan can kaybı ile kişi başına düşen yıllık gelir arasındaki ilişkiyi incelendiğinde yıllık ulusal gelirin ekonomik ve sosyal bir gösterge olma özelliğine ek olarak, ülkelerin dünya teknolojisindeki yenilikleri izleme, uygulama, hatta üretme suretiyle bunlara katkıda bulunma, yararlı
bilimsel ve teknik bulguları seçme, benimseme ve uygulamaya aktarmada yeterince çabuk davranma, insan hayatının görece değerinin yüksekliği, can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi yolunda etkin örgütlenme,
planlama ve kaynak ayırma vb. alanlardaki düzeylerini de yansıttığı görülmektedir;
i. Geçmişte meydana gelen bir afet, günümüzde aynı şiddette meydana geldiğinde yol açtığı can ve mal kayıpları geçmişe oranla çok daha fazla olmaktadır. Bunun ana nedenleri geçen yıllar içinde afet riski taşıyan yerleşim
birimlerinin kapsadığı alanın genişlemesi, söz konusu yerleşim birimlerindeki nüfusun sayı ve yoğunluk açısından fazlalaşması ve büyümenin olumsuz bir sonucu olarak kontrolün güçleşmesidir.

Türkçe’ye “Acil durum” olarak çevrilebilecek olan “Emergency” kavramı sözlükte “Ani olarak ortaya çıkan güç durum, yardım veya kurtarmayı gerektiren acil durum, beklenmeyen, öngörülemeyen olaylar kombinasyonu”(REDHOUSE Sözlüğü, 1997: 310; Webster’s Dictionary, 1990: 407) olarak açıklanmaktadır. Yönetim literatüründe ise “... beklenmeyen ve öngörülmeyen olaylar ...” şeklinde
tanımlanmaktadır.

“Acil durum” örnekleri dört başlık altında ele alınabilir (Gigliotti and Jason, 1991: 1 - 2) :
a. Tıbbi ve Biyolojik Acil Durumlar: Büyük salgınlar-epidemik vak’alar (Grip, tifo, kolera, vs.), kitlesel yemek zehirlenmeleri, acil kan ihtiyacı, böcek istilaları bu durumlara örnek verilebilir.
b. Küçük, Çabuk Kontrol Altına Alınabilir Yangınlar: Özel şahıslara ait evlerde meydana gelen münferit (tekil) yangınlar, kamu binalarında meydana gelen, binaya zarar veren fakat hizmetlerin sunumunu engellemeyen yangınlar ve potansiyel tehlike taşıyan materyallerin bulunduğu perakende satış işletmeleri ve depolarda meydana gelen yangınlar bu gruba girmektedir.
c. Bomba İhbarları
d. Kazalar: Endüstriyel kazalar, ciddi yaralanmaların meydana geldiği büyük zincirleme trafik kazaları, toplu taşıma araçlarında (hava, deniz, kara) meydana gelen kazalar, tehlikeli madde transportu kazaları, enerji nakil ve boru hatlarında meydana gelen kazalar gibi ulaştırma kazalarıve kimyasal kazalar (asit sızıntıları, sağlığa zararlı veya zehirli gaz ve kimyasalların çevreye yayılması, vb.) bu gruba girmektedir.

Kriz (Crisis) Kavramı
Oxford Dictionary of English Language’e göre kriz, “aşırı tehlike ve güçlük zamanı; zor ve önemli bir kararın alınması gereken zaman”dır. Köken itibarı ile Ortaçağ İngilizcesi’ne dayandırılan sözcük, tıptaki “hastalığın dönüm noktası” anlamı itibarı ile Latince kökenli olup, ayrıca Yunanca “karar” anlamındaki “krisis” ve “karar vermek” anlamına gelen “krinein” sözcüklerinden türediği düşünülmektedir. “Karar anı, dönüm noktası” anlamındaki kullanımı ise 17. yüzyılın başlarına dayanmaktadır.

“Deprem”; “Yerkabuğu içindeki bir kaynaktan ani olarak çıkan titreşimlerin
dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsmaları ...” olarak tanımlanmıştır.

Doğal afetler içinde insanları en beklenmedik zamanda, önceden nasıl, ne zaman, nerede meydana
geleceğinin bilinmesi mümkün olmayan depremler vurmakta ve tahribatı büyük olmaktadır (Gür, 1996:
21). Depremler, aniden meydana gelmeleri ve yol açtıkları feci zararlar açısından günümüzde toplumların karşı karşıya bulundukları en önemli sorunlardan biridir. Çünkü deprem afeti sadece bir mühendislik olayı değildir. Sosyo-ekonomik boyutlarının, teknik boyutları kadar, hatta daha fazla ağır bastığı bir afettir.

Depremlerin Genel Karakteristikleri

Kestirilememe - Ne zaman meydana geleceği bilinmez
Anilik - Ani ölüm, yaralanma ve tahriplere yol açar
Kontrol edilememe - Şiddetli etkileri azaltılamaz
Kuvvetlilik - Çok geniş bir alanda çok büyük tahribat yapar
Anlaşılmazlık - Nedeni görülmez, sadece etkileri görülür
Umulmadık devamlılık - Artçı şoklar bireyleri sürekli tetikte durmaya zorlar
Topyekün kapsayıcılık - Bireylerin bütün duyularını kuşatır

1930’lu yıllarda ABD’de Prof. C. Richter deprem sırasında açığa çıkan enerjinin ölçülebilmesi için kendi adıyla anılan bir ölçek geliştirmiştir. Bu ölçekte depremlerin aletsel ölçüsü olan ve medyada sürekli adı geçen “magnitüd” ölçüsü kullanılmaktadır.

Dünyada büyük çapta ölüm ve yaralanmalara yol açan belli başlı endüstriyel
afetler şunlardır.
• 1947 Yılında ABD’nin Texas eyaletinin Texas City kentinde meydana gelen amonyum nitrat patlamasında 576 kişi yaşamını yitirmiştir.
• 1982 Yılında Afganistan’ın Salang Pass kentinde meydana gelen patlama ve karbon monoksit sızıntısı sonucu 2.700 kişi yaşamını yitirmiştir.
• 1985 Yılında İspanya’da meydana gelen zehirli işlenmiş petrol afetinde 600 kişi hayatını kaybederken, 6.000 kişi yaralanmıştır.
• 1987 Yılında Filipinler’in Mindoro kentinde meydana gelen patlama ve denize dökülen petrol sonucu 3.000 kişi yaşamını yitirmiştir.
• 1998 yılı Temmuz ayında Japonya’da arsenik gazı sızıntısından dolayı 5 kişi hayatını kaybederken düzinelerce yaralı hastaneleri doldurmuştur.

“İlk olarak Çin’de ortaya çıkan Akut Solunum Yetmezliği (SARS), her geçen gün onlarca kişiyi öldürmeyi sürdürüyor. Uzmanlarsa tüm çabalara rağmen çaresizlik içindeler.

2003 yılında meydana gelen ve tüm dünyada ciddi endişeye yol açan bir biyolojik afet örneği SARS salgını vakası olmuştur. SARS; (Severe Acute Respiratory Syndrome) Türkçe’ye “Şiddetli Ani Solunumsal Sendrom” ya da Ağır Akut Solunum Yetersizliği Sendromu” olarak çevrilebilen halk arasında bilinen adıyla “gizemli zatürre”, ilk defa 2003 Şubat ayı sonlarında Asya, Kuzey Amerika ve Avrupa’da görüldüğü bildirilen, ani başlayıp ağır seyreden, sebebi bilinmeyen, virüslerle oluşan 21. Yüzyılın tanıştığı ilk ağır ve bulaşıcı solunum yolları hastalığıdır.