KAMUDA AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ

“En genel tanımla insanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen doğal, teknolojik veya insan yapısı kökenli olaylara afet ...” denilmektedir.

Acil durum kavramı, “bir işi yapmak ya da bir tedbiri almak için kullanılabilecek sürenin kısıtlı olması, işin yapılmaması ya da önlemin alınmaması durumunda ölümcül bir riskin ortaya çıkabilmesini” ifade eder.

Risk kavramı kısaca, “olasılıklara dayanan ve sonuçları kesin olmayan durumlar” olarak tanımlanabilir. Risk, pek çok tehlikeden bireylerin zarar görmeleri anlamında düşük ya da yüksek olasılık ve bu olasılığın gerçekleşmesi halinde meydana gelebilecek zararın büyüklüğünün göstergesidir.

Oxford Dictionary of English Language beklenmedik durum (contingency) sözcüğünü, “gelecekteki mümkün olan ancak kesin bir şekilde öngörülemeyen olay ve durum” şeklinde tanımlamaktadır.

Doğal afetler, insan ekolojisinin öngörülemeyen, anormal olaylarıdır ve büyük tahriplerin ana nedenidir.

Çığ afeti ile kast edilen, “... insanları ve yapıları tehdit eden, yıkıcı şekilde etkileri olan çığlar"dır. Çığ, “... genelde bitki örtüsü olmayan engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde, vadi yamaçlarında tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ve dış kuvvetler etkisiyle vadi tabanına doğru hızla kaymasıdır.” Çığ, “... kar tabakası veya tabakalarının iç ve dış kuvvetlerin etkisi ile yamaç eğimi yönünde gösterdiği akma hareketi ...” olarak tanımlanmaktadır.

Tarihin bilinen en büyük yanardağ afeti M.S. 79 yılındaki Vezüv yanardağı patlamasıdır. Vezüv yanardağı İtalya, Napoli şehrinin doğusunda bulunan 1281 metre yüksekliğindeki hala aktif olan bir yanardağdır. Patlama sonucunda yeryüzünü 7-8 metre kalınlıkta bir tabaka ile kaplayan lavlar neticesinde o zamanlar Pompei olarak adlandırılan yerleşim birimini toplu bir mezarlığa dönüştürmüştür. İki gün boyunca süren yanardağı püskürmesi Pompei, Herculaneum ve Stabia kentlerini haritadan silmiş, 200 bini aşkın insan hayatını kaybetmiştir. Bugün hala bu bölgede arkeolojik kazılar sürmekte ve Napoli şehri İtalya’nın turistik bir beldesi olmasının yanı sıra Unesco tarafından Dünya Tarih Miras’ı kapsamında koruma altına alınmış bulunmaktadır.

Artık, geçen yüzyılın “doğal çevreyi boyunduruk altında tutma, ondan istediği gibi yararlanma” paradigması geçerliliğini yitirmiştir. Bu paradigma yerini “doğal çevreyle barışık, çevresel sorunlara duyarlı” bir bakış açısına bırakmalıdır. Afetlere yönelik çalışmalarda dikkatleri, sadece, afetin fiziksel etkilerine yoğunlaştırmak yanlış değerlendirmelere yol açar. Bu nedenle afetler ele alınırken insan-çevre ilişkilerinden soyutlanmamalıdır.

Terör sözcüğü Türk Dil Kurumu Sözlüğünde “yıldırı”, terörizm ise “yıldırıcılık” şeklinde karşılık bulmakta, Oxford Dictionary of English Language’de Fransızca kökenli bu sözcüklerden terör (terror) “aşırı korku; insanları yıldırmak amacıyla aşırı korku kullanılması" terörizm (terrorism) ise “siyasi amaçlara ulaşmak için gayrı resmi ve izinsiz olarak şiddet ve tehdit unsurlarının kullanılması” şeklinde tanımlanmaktadır. Terörizm, terör yöntemlerinin siyasi bir amaçla, örgütlü, sistemli ve sürekli bir biçimde kullanıldığı bir stratejidir ve terör kavramını da kapsamaktadır. Terör terimi, dehşet ve korkuyu belirtirken, terörizm, bu kavrama süreklilik ve siyasal içerik katmaktadır.

Türkçe’ye “Acil durum” olarak çevrilebilecek olan “Emergency” kavramı sözlükte “Ani olarak ortaya çıkan güç durum, yardım veya kurtarmayı gerektiren acil durum, beklenmeyen, öngörülemeyen olaylar kombinasyonu”(REDHOUSE Sözlüğü, 1997: 310; Webster’s Dictionary, 1990: 407) olarak açıklanmaktadır.

Tıbbi ve Biyolojik Acil Durumlar: Büyük salgınlar-epidemik vak’alar (Grip, tifo, kolera, vs.), kitlesel yemek zehirlenmeleri, acil kan ihtiyacı, böcek istilaları bu durumlara örnek verilebilir.

Levitt’e göre afetler; depremler, kasırgalar, hortumlar, uçak kazaları, patlamalar ve büyük çapta bombalamalar gibi, çok sayıda yaralanma ve ölümlerle beraber büyük çapta fiziksel tahriplerle sonuçlanan olaylardır (Levitt, 1997: 41). Doğru cevap D seçeneğidir.

Türkçe’ye “Acil durum” olarak çevrilebilecek olan “Emergency” kavramı sözlükte “Ani olarak ortaya çıkan güç durum, yardım veya kurtarmayı gerektiren acil durum, beklenmeyen, öngörülemeyen olaylar kombinasyonu”(REDHOUSE Sözlüğü, 1997: 310; Webster’s Dictionary, 1990: 407) olarak açıklanmaktadır. Yönetim literatüründe ise “... beklenmeyen ve öngörülmeyen olaylar ...” şeklinde tanımlanmaktadır. Doğru cevap D sseçeneğidir.

Acil durum örnekleri dört ana kategoriye ayrılmaktadır ve tıbbi ve biyolojik acil durumlar kategorisinde böcek istilaları yer almaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Risk kavramı kısaca, olasılıklara dayanan ve sonuçları kesin olmayan durumlar olarak tanımlanabilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Doğal afet türleri literatürde pek çok yazar tarafından sıralanmıştır. Bunlar; depremler, seller, çığlar, hortumlar (tornadoes), kasırgalar (hurricanes),toprak kaymaları (landslides), volkanik faaliyetler, sismik deniz dalgaları (tsunamies), kuraklık (drought) şeklinde sıralanabilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Türkiye’de meydana gelen afetler ise jeolojik hareketler, depremler, toprak kaymaları, kaya düşmeleri, hububat ve orman yangınları, su baskınları, çığ düşmeleri şeklinde sıralanabilir. Türkiye’nin coğrafi konumu nedeniyle sismik deniz dalgaları (tsunamies) ve volkanik faaliyetler hiç görülmemekte, kasırgalar (hurricanes), hortumlar (tornadoes) ve kuraklık (drought) kriz ortamı oluşturacak boyutlarda görülmemektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Depremin kontrol edilememesi, şiddetli etkilerinin azaltılamaması olarak değerlendirilmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Deprem odağının derinliğine göre depremler sığ, orta derinlikli ve derin depremler olarak üç gruba ayrılmaktadır: Sığ depremler; 0-60 km. arası derinliklerde meydana gelen depremlerdir. Türkiye’de meydana gelen depremler bu deprem türüne girmektedir. Orta derinlikli depremler; 60-300 km. derinliklerde meydana gelen depremlerdir. Bu tür depremlere, Japonya ve Şili’de meydana gelen depremler örnek verilebilir. Derin depremler ise, 300-700 km. derinliklerde meydana gelen depremlerdir. Bu tür depremlerin meydana geldiği bölgelere örnek olarak, Büyük Okyanusun batı kenarında yer alan Japon Çukurluğu ve Guam Çukurluğu örnek verilebilir (Özey, 2000: 109-114).