KAMUDA AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 2

Radyasyon izleme sistemlerinde, radyasyon doz değerinin on dakika süreyle 5 μSv/saat üzerine çıkması durumunda, durum kriz yönetim merkezine bildirilmelidir. Doğru cevap E'dir.

Nükleer olaylar oluşturdukları riske göre “Uluslararası Nükleer ve Radyolojik Olay Ölçeği
Sistemi (INES)” ile değerlendirilirler. INES, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ve OECD Nükleer Enerji Ajansının işbirliği ile geliştirilmiş ve 1989 yılında başlatılmıştır.

Nükleer olaylar oluşturdukları riske göre “Uluslararası Nükleer ve Radyolojik Olay Ölçeği
Sistemi (INES)” ile değerlendirilirler. INES, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ve OECD Nükleer Enerji Ajansının işbirliği ile geliştirilmiş ve 1989 yılında başlatılmıştır.

Seviye 7 - Büyük Kaza: Kaza sonucu büyük miktarda radyoaktif madde salınımı oluşmuştur. Oluşan nükleer krizin yönetilmesi için geniş alanda planlı ve uzun süreli önlem alınması gereklidir. Kaza, insan sağlığı ve doğal çevre üzerine ciddi riskler oluşturur ve radyasyon kaynaklı ölümler gerçekleşmiştir.

Seviye 1 –Bozukluk: Olay sonrası, bölgede yaşayan halktan biri yıllık izin verilen radyasyon dozunun üzerinde etkilenmiştir. Zararın oluşmadığı, güvenlik bileşenlerindeki küçük sıkıntılar ya da düşük aktiviteli kaynak, cihaz ya da taşıma paketinin kaybolması bu olaylara örnek verilebilir.

Seviye 4- Yerel Sonuçları Olan Kaza: Kaza sonrası az miktarda radyoaktif madde salınımı gerçekleşmiştir. İnsan sağlığı ve çevre için azda olsa risk bulunur. Radyasyon kaynaklı en az bir ölüm gerçekleşmiştir. Önlem olarak yerel besin kontrolünden başka bir önlemin uygulanması beklenmez. Daha çok tesis içerisindekilerin etkilenmesi beklenen sınırlı
miktarda radyasyon salınımı söz konusudur. Büyük miktarlarda salınımı engelleyen, bariyerler ve güvenlik önlemleri mevcuttur. Örnek olay; Japonya Tokaimura nükleer tesis kazası; tesiste kritik bir olayı kontrol altına almaya çalışan personel, radyasyondan etkilenmiş ve hayatını kaybetmiştir.

Nükleer kriz yönetimi ile ilgili planlamalar, üç basamakta değerlendirilmelidir. Öncelikle her nükleer tesisin bir eylem planı olmalı, bununla birlikte yerel ve ulusal eylem planları oluşturulmalıdır. Nükleer tesislerin eylem planları, radyasyon salınımın engellenmesi, kontrol altında tutulması, özellikle çevre ve halk üzerindeki zararın azaltılması, olağandışı durumların ilgili kurumlara bildirimi, tesis çalışanlarının korunması, kurtarma ve acil sağlık hizmetlerinin planlanmasını kapsar.

Nükleer tesisin bulunduğu bölgede, radyasyon doz değerinin on dakikanın üzerinde, 5 μSv/saat ve daha yüksek olması durumunda acil durum ve afet yönetimi bilgilendirilmeli ve yüksek dozun nedeni ve risk oluşturan duruma karşı alınabilecek önlemler gözden geçirilmelidir.

Üçüncü kişilere olan sorumluluklardan öncelikle nükleer tesis işletmeleri sorumludur.

Nükleer kazalarda temizleme çalışmalarının aşamalarında ilk yapılması gereken etkilenen bölgenin özelliklerinin belirlenmesidir.

Nükleer kaza nedeniyle oluşan iç maruziyette, tiroid bezi vücudun radyasyondan zarar görmesi muhtemel en hassas organıdır. Tiroitte biriken radyoiyot, tiroit kanseri gibi geç ortaya çıkan sağlık etkilerine neden olabilir. İyot kullanımında amaç, tiroitte radyoaktif iyot birikiminin önlenmesidir.

Timde görev yapacak personelin seçiminde genellikle gönüllülük ön planda olmakta ve 40 yaş üzerinde olmaları tercih edilmektedir. Bu personel, özel müdahale operasyonları, triyaj, radyasyon acillerinde ilkyardım, arındırma, radyasyon ölçme ve izleme, radyasyondan korunma ve kişisel güvenlik konularında eğitilmiş olmalıdır (Costa vd, 2008: 5). Doğru cevap A'dır.

Topluma yapılacak olan eğitimlerde başlıca aşağıdaki konular yer almalıdır.
• Nükleer tesislerin güvenliğini sağlamak için alınan tedbirler de dahil olmak üzere acil durumlarda oluşan tehlikelere karşı alınan zarar azaltma çalışmaları,
• Uyarı sistemleri, haberleşme ve iletişim yolları,
• Radyasyondan korunmanın temel yolları,
• Radyasyon taramaları,
• Maruz kalma durumunda yapılması gerekenler,
• Barınma türleri,
• Kitlesel olarak yapılacak olan eylemler,
• Gıda ve su güvenliği,
• Başvuru ve bilgi merkezleri,
• Ulaşım ve tahliye planları (Tombakoğlu, 2006: 56). Doğru cevap A'dır.

Bölgede ki olağan dışı doz değerine patlama veya yangının eşlik etmesi ya da doz değerinin 10 dakikanın üzerinde 500 μSv/saat’den daha fazla olması durumunda ise acil durum ilan edilmelidir (TAEK, 2009). Doğru cevap A'dır.

Nükleer kazalar sonrası ortama yayılan radyasyonun, doğrudan etki gösterebileceği bir alan oluşur. Bu doğrudan maruz kalma alanı radyasyon açısından en riskli bölge olarak tanımlanır ve genellikle insanlarda en ciddi hasarı oluşturur. Riskli alanın belirlenmesinde, radyasyon kaynağına uzaklık, olayın türü ve yayılım gösteren radyasyon doz miktarı belirleyicidir. Doğru cevap C'dir.

Kriz yönetim merkezi tüm müdahale eylemlerinin yönetildiği komuta merkezidir. Bu merkezin sorumlulukları;
• Müdahale planlarını yapmak ve eylemlerinin çeşidine karar vermek,
• Sivil halkı riskten korumak için eylemler geliştirmek,
• Ek destek ve yardım talepleri için kaynak sağlamak,
• Birlikte görev yapan müdahale ekiplerinin koordinasyonunu sağlamak,
• Müdahale kurumları arası iletişim faaliyetleri sağlamak,
• Halkı bilgilendirmek olarak sıralanabilir (EKŞİ, 2014). Doğru cevap E'dir.

Nükleer kazalarda temizleme çalışmalarının aşamaları; Etkilenen bölgenin özelliklerinin belirlenmesi, Yüzey kirlenmenin biriktirilmesi, Kirlenmenin özelliklerinin belirlenmesi, Kirlenmenin yayılmasının engellenmesi, Tecrit edilecek alanların belirlenmesi, Seçilen alanlar için temizleme tekniklerinin ve stratejilerin belirlenmesi, Temizleme işlemi için gerekli olabilecek donanım ve ekipmanların hazırlanması; yıkama sistemleri, Temizleme işleminde görev yapacak personelin ve donanımının sağlanması, Atıkların yerleşim alanlarından uzaklaştırılması, Atıkların güvenli alanlarda depolanması (IAEA, 1989: 9). Doğru cevap D'dir.

Antik çağ insanlarına göre afet (disaster), kötü yıldızların neden olduğu bir olaydı. Arkeolojik araştırmalar da bu bilgiyi desteklemektedir. Antik çağ insanlarının gökler ile dünyadaki afetler arasında bir bağlantı olduğuna inandıklarını gösteren bilgiler mevcuttur. Kavramın sözlük anlamı ise, “Bir gezegenin veya yıldızın istenmeyen, hoşlanılmayan görünüşü; beraberinde büyük zarar, kayıp ve tahrip getiren ani ve vahim olay” olarak açıklanmaktadır.

Gigliotti ve Jason’a göre afetler, belirli bir bölgede meydana gelen, kontrol altına alınamayan ve meydana geldikleri bölgenin dışındaki bölgeler için de tehlike oluşturan olaylardır.

a. İnsan toplulukları ve insan yerleşmeleri üzerinde kayıplar meydana getirir; şaşkınlık, panik, şok, yaralanma, sakatlanma ve ölümlere neden olur; bulaşıcı ve salgın hastalıklara yol açar;
b. İnsan faaliyetlerini bozup kesintiye uğratarak yerleşme birimini etkiler; sosyal altyapıyı (binalar ile elektrik, ısınma, su, kanalizasyon, taşıma ve haberleşme sistemlerini) tahrip eder;
c. Devletin bölgeye yönelik planladığı uzun vadeli yatırımları geciktirir;

d. Afetlerin bireyler ve toplumlar üzerindeki etkilerinin sona ermesi günler, aylar hatta kimi zaman yıllar alabilmektedir. Söz konusu etkiler fiziksel, psikolojik ve/veya sosyal nitelikli olabilmektedir;
e. Belirli bir bölgede afet meydana geldiğinde “çözüm” genellikle bölgenin kendi imkanları ile bulunamamakta, ancak bölge dışından gelmektedir;
f. Çoğu afet olayı - özellikle sınırlı kaynak ve yetersiz profesyonel elemana sahip az gelişmiş ülkeler açısından - ülkenin öz kaynaklarıyla başa çıkabilmesi için gerekli bilgi, kaynak ve ekipmana sahip olamadığı; ancak uluslar arası işbirliği ile üstesinden gelebildiği global tehlike özelliği taşımaktadır ;
g. Afetler ile nüfus artışı arasında paralellik vardır;
h. Azgelişmiş ülkelerde afetlerin yol açtığı can ve mal kayıpları gelişmiş ülkelerden daha fazla olmaktadır. Değişik ulusal gelir düzeyine sahip ülkelerde meydana gelen depremlerde uğranan can kaybı ile kişi başına düşen yıllık gelir arasındaki ilişkiyi incelendiğinde yıllık ulusal gelirin ekonomik ve sosyal bir gösterge olma özelliğine ek olarak, ülkelerin dünya teknolojisindeki yenilikleri izleme, uygulama, hatta üretme suretiyle bunlara katkıda bulunma, yararlı
bilimsel ve teknik bulguları seçme, benimseme ve uygulamaya aktarmada yeterince çabuk davranma, insan hayatının görece değerinin yüksekliği, can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi yolunda etkin örgütlenme,
planlama ve kaynak ayırma vb. alanlardaki düzeylerini de yansıttığı görülmektedir;
i. Geçmişte meydana gelen bir afet, günümüzde aynı şiddette meydana geldiğinde yol açtığı can ve mal kayıpları geçmişe oranla çok daha fazla olmaktadır. Bunun ana nedenleri geçen yıllar içinde afet riski taşıyan yerleşim
birimlerinin kapsadığı alanın genişlemesi, söz konusu yerleşim birimlerindeki nüfusun sayı ve yoğunluk açısından fazlalaşması ve büyümenin olumsuz bir sonucu olarak kontrolün güçleşmesidir.