KAMU YÖNETİMİNDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR

Yönetilenlerin kamu yönetiminden beklentilerinin yönetsel çözüm şekli olmuştur. Yani yönetişim, iktidarın gücünün sınırlarına ve sivil toplum örgütlerinin rolüne ilişkin gelişen yeni bir anlayışın belirlediği talepleri yansıtmaktadır. Kamu kaynaklarının verimli kullanımı, hizmetlerde etkinlik, hizmetlerin sunum yöntemlerinde değişme, özelleştirme, ekonomik ve idari reformlar, küresel, kentsel ve bölgesel gelişme ve rekabet gibi konuların önem kazanması yönetişime giden süreçteki talepleri kuvvetlendirmiştir.

ABD’de Osborne ve Gaebler’in Devletin Yeniden Keşfi kitabında Yönetişim kavramı, “kürek çeken değil dümen tutan devlet” sloganıyla gündeme getirdikleri ve tüketicilik veya pasif vatandaşlık yerine katılımcı vatandaşlık anlayışıyla ele aldıkları yeni yaklaşıma dayandırılmıştır. Yönetişim anlayışında liderlik kavramının da içeriği değişmekte, üzerinde uzlaşılan hedefler doğrultusunda, iş birliğine ve uzlaşıya önem veren ve yönetişim mekanizmalarını uygulamaya aktarabilecek yeni bir tarzla şekillendirilmektedir. Bu slogana göre aşırı genişleyen devlet örgütlenmesinin küçültülmesi, yetki devri, yetki genişliği, özerklik ve özelleştirme uygulamalarıyla devletin küçültülerek asli fonksiyonlarına yeniden dönüştürülmesi yaklaşımı vurgulanmaktadır.

Yönetişim: Yönetilen temsilcilerinin karar sürecinde yer almaları sağlanarak yönetime katılma uygulamasını gerçekleştirdiğinden, demokratikleşmenin temel kavramlarından biri olan katılmalı yönetimi uygulamaya sokmaktır.

Yeni Kamu yönetimi: Kamu hizmetleri koşullarının, müşterilerin umduğu verimlilik kriterine uygun olarak etkin yapılarla ve becerikli yöneticilerce sunulmasıdır.

Klasik yönetim kavramı: Süreçlere, yöntemlere ve kurallara göre işlerin sevk ve idare edilmesini ifade ederken işletme yönetimi, sadece talimat ve yönergelere göre iş yapmak yerine hedeflerin ve önceliklerin belirlenmesi, bunların gerçekleştirilmesi için uygulama planlarının yapılması, insan kaynaklarının etkin kullanılması, performans değerlendirme ve yapılan işlerden sorumluluk alma gibi birçok fonksiyonu içermektedir.

Kriz yönetimi: Örgütün temel süreç ve hizmetlerine, üretim sürecine, iş gören ve yöneticilerine, dış çevresini önemli biçimde tehlikeye sokacak krizler konusunda gerçekleştirilecek bir dizi değerlendirme ve denetim faaliyetidir.

Stratejik yönetim: Stratejik planların hazırlanması, uygulanması ve kontrol edilmesi faaliyetlerini kapsayan bir süreçtir.

Literatürde yönetişimin başlıca ilkeleri şeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık, cevap verebilirlik, hukukun üstünlüğü, açıklık, etkinlik, eşitlik, stratejik vizyon sahibi olmak şeklinde sıralanmaktadır.

Küresel yönetişim, ulus devletlerin yönetme kapasitelerinin ilerisine giderek, merkezi bir otoritenin yokluğunu ima etmiş ve hükümetler ile kâr amacı gütmeyen sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini sağlamaya çalışmıştır. Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler, Ekonomik işbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Uluslararası Para Fonu (IMF), Avrupa Birliği gibi uluslararası örgütler faaliyetlerinde ülkelere yönetişim telkininde bulunmaktadır.

Kamu Yönetişimi, Ulusal, bölgesel, yerel, siyasal, sosyal gruplardan, baskı ve çıkar gruplarından, sosyal kuruluşlardan özel ve ticari organizasyonlardan oluşan ağların yönetimini içermektedir. Burada yönetimin dış yönetimi yönlendirme fonksiyonu bulunmaktadır. Kamu yönetişimi kamusal politikalar ağında sosyal süreçlerin birbirlerinden doğrudan etkilenmesini öngörmekte ancak bu aktörlerin farklı ve çoğu zaman çatışan amaç ve çıkarlar taşıyabildiğini de kabul etmektedir. Kamu yönetişimi kamu yönetiminin işleyişinde etkinliğin ve verimliliğin de ötesine gidilmesini öngörmektedir. Sıkı ticari kuralların yanında kanuna uygunluk ve yasallık da öncelikli hedefler arasında yer almaktadır.

İyi yönetişim, Vatandaşların güvenliğinin sağlandığı, hukukun üstünlüğünün gerçekleştiği ve yargı bağımsızlığının var olduğu hukuk devletini, kamu harcamalarının adil ve doğru bir şekilde yöneten kamu kuruluşlarını, siyasal liderlerin eylemlerinden dolayı halka hesap verebildiği veya halkın onlardan hesap sorabildiği, bütün vatandaşların gerekli bilgiye kolayca ulaşabildiği saydam yönetimi ve insan haklarının asgari gereklerini içermektedir. İyi yönetişim, siyasal, sosyal ve ekonomik ilişkileri şeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık, cevap verebilirlik, hukukun üstünlüğü, etkinlik, eşitlik ve stratejik vizyon ilkeleri ile yönlendiren süreçler ve yapılar olarak tarif edilebilmektedir.

Yargı organları da dâhil olmak üzere devletin tüm birimlerinin karar ve eylemlerine karşı yargı yolunun açık olması hukuki hesap verebilirlik ilkesidir. Bilgi iletişim teknolojilerinde yaşanan ilerleme, performans yönetimine geçiş, vatandaşların kamusal bilgi ve belgelere erişiminin kolaylaşması yönünde atılan adımlar hesap verebilirliği de artırmaktadır.

Kamu görevlilerinin, halkın bilgi edinme hakkını kullanmasına yardımcı olmaları gerektiği, gerçek ve tüzel kişilerin talep etmesi hâlinde istenen bilgi veya belgeleri, usulüne uygun olarak verecekleri, üst yöneticilerin ilgili kanunların izin verdiği çerçevede, kurumlarının ihale süreçlerini, faaliyet ve denetim raporlarını uygun araçlarla kamuoyunun bilgisine sunacakları belirtilmektedir. Ayrıca kamu görevlilerinin, kamu hizmetleri ile ilgili temel kararların hazırlanması, olgunlaştırılması, alınması ve bu kararların uygulanması aşamalarına, o karardan doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenecek olanların katkıda bulunmasını sağlamaya dikkat etmeleri öngörülmüştür. Cumhurbaşkanı,  milletvekilleri, bakanlar kurulu üyeleri Türk silahlı kuvvetleri, yargı mensupları, üniversite personeli kapsam dışındadır.

5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ve 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu ile yerel yönetimlerin görev, yetki ve sorumlulukları genişletilmiştir.

Türkiye’de bağımsız idari otoritelerin bazıları şunlardır:

Rekabet Kurumu, Radyo ve Televizyon Üst

Kurumu (RTÜK), Sermaye Piyasası Kurulu (SPK),

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK),

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Telekomünikasyon Kurumu, Kamu İhale Kurumu (KİK),

Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu.

“Sürdürülebilirlik” (sustainability) kavramı gibi “yönetişim” (governance) kavramı da son zamanlarda hemen her alanda oldukça sık işlenen, her derde deva, sihirli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Hatta “yönetim” ve “idare” kavramlarının yerine dahi ikame edildiği, ideal bir kavram olarak savunulduğu dahi olmaktadır. Oysa yönetişim, son zamanlardaki gelişmeler karşısında yönetilenlerin kamu yönetiminden beklentilerinin yönetsel çözüm şekli olmuştur. Yani yönetişim, iktidarın gücünün sınırlarına ve sivil toplum örgütlerinin rolüne ilişkin gelişen yeni bir anlayışın belirlediği talepleri yansıtmaktadır. Kamu kaynaklarının verimli kullanımı, hizmetlerde etkinlik, hizmetlerin sunum yöntemlerinde değişme, özelleştirme, ekonomik ve idari reformlar, küresel, kentsel ve bölgesel gelişme ve rekabet gibi konuların önem kazanması yönetişime giden süreçteki talepleri kuvvetlendirmiştir.

Avrupa Komisyonu kendi yönetişim anlayışını “European Governance: A White Paper” adlı “Avrupa Yönetişimi” olarak nitelendirilebilecek olan belgeyle, ortaya koymaktadır. Belge, Avrupa Birliği’nin yurttaşları tarafından kendisine verilen yetkileri nasıl kullandığı sorunuyla ilgilenmekte, belgede iyi yönetişimin açıklık, katılım, hesap verebilirlik, etkinlik ve tutarlılık olarak 5 temel ilkesi olduğundan söz edilmektedir.

Dünya Bankası, yönetişimi iyi yönetişim olarak ele almakta ve şöyle tanımlamaktadır: “İyi yönetişim (good governance), açık ve öngörülebilir bir karar alma sürecinin; profesyonel bir bürokratik yönetimin; eylem ve işlemlerinden sorumlu bir 1 7. Ünite - Yönetişim 193 hükûmetin; ve kamusal sürece aktif bir şekilde katılımda bulunan sivil toplum ve hukukun üstünlüğünün geçerli olduğu bir düzeni ifade eder”.

Yönetişim anlayışında sistemdeki aktörlerden biri diğerine üstün değildir. Üç sektörün kuruluşları arasında kurulacak ilişkilerde eşitlik ilişkisi öngörülmektedir. Yönetişimin üç aktörü olan devlet, özel sektör ve sivil toplum örgütleri aynı zamanda yönetişimin kapsamını da oluşturmaktadır. Aktörler sektörler olarak da ifade edilebilir: Kamu sektörü, özel sektör, üçüncü sektör. Devlet ve özel sektör eskiden beri var olan sektörlerdir. Üçüncü sektör olan sivil toplum kuruluşları, gönüllü kuruluşlar veya hükûmet dışı kuruluşlar yönetişim kavramının parlayan yıldızıdır ve sistemde eşitlik ilkesi gereği belirleyiciliği de oluşmuş gelişen bir sektördür.

Kurumsal yönetişim “kurumsallaşma” kavramı ile karıştırılmamalıdır. Kurumsal yönetişime (corporate governance) “yönetişim”, “kurumsal egemenlik”, “kurumsal yönetim”, “işletmenin üst yönetiminin yönetilmesi” de denilmektedir. Kurumsal yönetişim ifadesinde geçen “yönetişim” kavramı, bir tarafın diğer tarafı yönettiği bir ilişkiden, karşılıklı etkileşimlerin öne çıktığı bir ilişkiler bütününe doğru dönüşümü ifade etmektedir. Kurumsal yönetişim, işletmelerin stratejik yönetimi ve yönlendirilmesi ile görevli ve sorumlu üst yönetimin bu görev ve sorumluluklarını yerine getirirken işletme üzerinde kendilerini belirli nedenlerle hak sahibi gören pay sahipleri, çalışanları, tedarikçi müşteri ve diğer toplumsal kurumlarla olan ilişkileri kapsamaktadır.

YÖNETİŞİMİN TEMEL İLKELERİ: Literatürde yönetişimin başlıca ilkeleri

Yönetişim uygulamalarının başarılı olabilmesi, birbirini tamamlayan bu ilkelerin birlikte ve mümkün olduğunca tümünün yüksek başarıyla uygulanabilmelerine bağlıdır. Diğer yandan, yönetişimin başarısı ülkelerin siyasi ve toplumsal yapısına, kültürüne, etnik yapısına, bilgi birikimine, teknolojik gelişimine ve ekonomik durumuna bağlı olarak ülkeden ülkeye farklılaşmaktadır. Yönetişim devlet-özel sektör-sivil toplum iletişimine ve iş birliğine dayandığından yönetişimin iyi uygulanabilmesi etkili işleyen bir devlete, ilgili ve hareketli bir sivil topluma ve etkin piyasalara ihtiyaç duymaktadır.

Hesap verebilirlik, bir kurumdaki görevlilerin, yetki ve sorumluluklarının kullanılmasına ilişkin olarak ilgili kişilere karşı cevap verebilir olma, bunlara yönelik eleştiri ve talepleri dikkate alarak bu yönde hareket etme ve bir başarısızlık, yetersizlik ya da hilekârlık durumunda sorumluluğu üzerine alma gerekliliğidir. Hesap verebilirlik, kamuoyunun güvenini kazanmanın ve artırmanın bir yoludur. Yöneticilerin belirli bazı görevlerini yerine getirmeleri ve ilgili kural ve standartlara uymaları konusunda birtakım sorumlulukları üstlenmesi gerekir. Yöneticilerin faaliyetlerine ilişkin rapor ve hesap vermekle yükümlü olduğu kişi veya organ açıkça belirlenir, performans ödül ve ceza sistemine dayandırılır. Başlıca üç tür hesap verebilirlik mekanizması mevcuttur: Siyasi, idari ve hukuki hesap verebilirlik.

Yönetişim anlayışında, günübirlik politikalara dayalı kamu hizmeti sunumu değil, daha köklü ve uzun vadeli ve diğer sektörlerin ve uluslararası beklentilerin de değerlendirildiği politikalar üretilerek, gerçek ihtiyaçları gidermeye odaklı kamu hizmetleri anlayışına yani stratejik vizyona sahip olunmalıdır. Her şeyin merkezde ya da en üstte planlanması kamu yönetiminin alt yönetim birimlerinde görevli kamu çalışanlarının girişimcilik ruhunu ve inisiyatif kullanma becerilerini köreltmekte, onları sadece talimatları uygulayan bir mekanizma durumunda tutmaktadır. Hâlbuki stratejik bir vizyon üretmek ve sorumluluk alabilmek, her birimin kendi görev ve hizmet alanı ile ilgili düşünce üretmesi ve yeni icatlar yapması ile mümkün olabilir.

Yönetişime farklı açılardan yaklaşıldığında çeşitli tanımlar yapılmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir: Yönetişim, “bir sosyo-politik sistemdeki ilgili bütün aktörlerin ortak çabalarıyla elde edilen sonuçların oluşturduğu yapı ya da düzen”; “değişik aktörlerin etkileşiminin ortaya çıkardığı bir süreç”; “kamu kuruluşları ile özel sektör arasındaki sınırlarda gelişen yönetim tarzları”; “daha iyi yönetebilmek amacıyla yönetimin yeniden yapılandırılması”; “birbirine bağlı olan pozisyonların ve çatışan, karşıt çıkarları olan aktörlerin oluşturduğu, farklı ağsal yapıları koordine eden bir süreç”. Yönetişim çok aktörlü yönetim yaklaşımı olarak görülmekte, aktörleri ise devlet, özel sektör ve sivil toplum olarak belirtilmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.