KAMU YÖNETİMİNDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR

Tıpkı “sürdürülebilirlik” (sustainability) kavramı gibi “yönetişim” (governance)
kavramı da son zamanlarda hemen her alanda oldukça sık işlenen, her derde
deva, sihirli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Hatta “yönetim” ve “idare”
kavramlarının yerine dahi ikame edildiği, ideal bir kavram olarak savunulduğu
dahi olmaktadır. Oysa yönetişim, son zamanlardaki gelişmeler karşısında yönetilenlerin kamu yönetiminden beklentilerinin yönetsel çözüm şekli olmuştur. Yani
yönetişim, iktidarın gücünün sınırlarına ve sivil toplum örgütlerinin rolüne ilişkin gelişen yeni bir anlayışın belirlediği talepleri yansıtmaktadır. Kamu kaynaklarının verimli kullanımı, hizmetlerde etkinlik, hizmetlerin sunum yöntemlerinde
değişme, özelleştirme, ekonomik ve idari reformlar, küresel, kentsel ve bölgesel
gelişme ve rekabet gibi konuların önem kazanması yönetişime giden süreçteki
talepleri kuvvetlendirmiştir.

Yönetişim kavramı, uzun bir süre özel şirketlerin yönetim süreci içinde hisse senetleri
sahipleri ile şirket yöneticileri arasındaki ilişki biçimini anlatmak için kullanılmıştır.
Günümüzde yönetişim kavramı; kamu yönetimi, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarını içine alan kompleks bir sistemi ve aralarındaki ilişkiler ağını ve karşılıklı etkileşimlerini ifade etmektedir. Aynı zamanda devlet, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları yönetişimin kapsamını da oluşturmaktadır. Bu süreçte kamu yönetiminin merkezi
ve yerel yönetim kuruluşlarıyla birlikte, sivil toplum örgütlerini, özel girişimcileri ve
kâr amacı gütmeyen kuruluşları kapsayan geniş bir aktörler yelpazesinin varlığı ve
bunların yönetim sistemine dahil edilmesi gündeme gelmektedir.

Yönetişimin idari, siyasi ve iktisadi içerikleriyle birlikte ele alınarak genel bir sınıflandırılması yapılabilmektedir. Bir ülkenin ekonomik faaliyet ve değerlerini diğer
ekonomilerle olan ilişkileri, eşitlik, kalkınma, yoksulluk, yaşam kalitesi gibi temel
ekonomi kavramlarıyla ele alındığında ekonomik yönetişim; kamu politikaları
oluşturmak; üst düzey kararlar almak anlamında siyasal yönetişim, politikaları
uygulamaya geçirme yani hizmetleri fiilî görme ve gördürme açısından da idari
yönetişim sınıflaması yapılabilir. Yönetim bilimleri ile ilgili literatürde ise küresel
yönetişim, kamu yönetişimi, yerel ve bölgesel yönetişim, iyi yönetişim sınıflandırmasının yaygın olarak kullanıldığını görmekteyiz. İşletme yöneticiliği alanında da
kurumsal yönetişim isimlendirmesi de bulunmaktadır.

Yönetişimin idari, siyasi ve iktisadi içerikleriyle birlikte ele alınarak genel bir sınıflandırılması yapılabilmektedir. Bir ülkenin ekonomik faaliyet ve değerlerini diğer
ekonomilerle olan ilişkileri, eşitlik, kalkınma, yoksulluk, yaşam kalitesi gibi temel
ekonomi kavramlarıyla ele alındığında ekonomik yönetişim; kamu politikaları
oluşturmak; üst düzey kararlar almak anlamında siyasal yönetişim, politikaları
uygulamaya geçirme yani hizmetleri fiilî görme ve gördürme açısından da idari
yönetişim sınıflaması yapılabilir. Yönetim bilimleri ile ilgili literatürde ise küresel
yönetişim, kamu yönetişimi, yerel ve bölgesel yönetişim, iyi yönetişim sınıflandırmasının yaygın olarak kullanıldığını görmekteyiz. İşletme yöneticiliği alanında da
kurumsal yönetişim isimlendirmesi de bulunmaktadır.
Kurumsal yönetişim “kurumsallaşma” kavramı ile karıştırılmamalıdır.
Kurumsal yönetişime (corporate governance) “yönetişim”, “kurumsal egemenlik”,
“kurumsal yönetim”, “işletmenin üst yönetiminin yönetilmesi” de denilmektedir.
Kurumsal yönetişim ifadesinde geçen “yönetişim” kavramı, bir tarafın diğer tarafı
yönettiği bir ilişkiden, karşılıklı etkileşimlerin öne çıktığı bir ilişkiler bütününe
doğru dönüşümü ifade etmektedir. Kurumsal yönetişim, işletmelerin stratejik
yönetimi ve yönlendirilmesi ile görevli ve sorumlu üst yönetimin bu görev ve sorumluluklarını yerine getirirken işletme üzerinde kendilerini belirli nedenlerle
hak sahibi gören pay sahipleri, çalışanları, tedarikçi müşteri ve diğer toplumsal
kurumlarla olan ilişkileri kapsamaktadır.

Kamu yönetişimi, ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde siyasal, sosyal içerikli baskı
ve çıkar gruplarından, sosyal kuruluşlardan özel örgütlerden oluşan ağların yönetimini ifade etmektedir. Bu ilişkilerin yönetiminde kamu yönetiminin yönlendirici
ve özendirici rolü önem taşımaktadır. Yerel ve bölgesel yönetimler düzeyinde uygulandığında da yerel yönetişim, bölgesel yönetişim isimlendirmesi yapılmaktadır.

Literatürde yönetişimin başlıca ilkeleri şeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık,
cevap verebilirlik, hukukun üstünlüğü, açıklık, etkinlik, eşitlik, stratejik vizyon
sahibi olmak şeklinde sıralanmaktadır.
Yönetişim uygulamalarının başarılı olabilmesi, birbirini tamamlayan bu ilkelerin birlikte ve mümkün olduğunca tümünün yüksek başarıyla uygulanabilmelerine bağlıdır. Diğer yandan, yönetişimin başarısı ülkelerin siyasi ve toplumsal
yapısına, kültürüne, etnik yapısına, bilgi birikimine, teknolojik gelişimine ve ekonomik durumuna bağlı olarak ülkeden ülkeye farklılaşmaktadır. Yönetişim devlet-özel sektör-sivil toplum iletişimine ve iş birliğine dayandığından yönetişimin
iyi uygulanabilmesi etkili işleyen bir devlete, ilgili ve hareketli bir sivil topluma ve
etkin piyasalara ihtiyaç duymaktadır.

Literatürde yönetişimin başlıca ilkeleri şeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık,
cevap verebilirlik, hukukun üstünlüğü, açıklık, etkinlik, eşitlik, stratejik vizyon
sahibi olmak şeklinde sıralanmaktadır.
Yönetişim uygulamalarının başarılı olabilmesi, birbirini tamamlayan bu ilkelerin birlikte ve mümkün olduğunca tümünün yüksek başarıyla uygulanabilmelerine bağlıdır. Diğer yandan, yönetişimin başarısı ülkelerin siyasi ve toplumsal
yapısına, kültürüne, etnik yapısına, bilgi birikimine, teknolojik gelişimine ve ekonomik durumuna bağlı olarak ülkeden ülkeye farklılaşmaktadır. Yönetişim devlet-özel sektör-sivil toplum iletişimine ve iş birliğine dayandığından yönetişimin
iyi uygulanabilmesi etkili işleyen bir devlete, ilgili ve hareketli bir sivil topluma ve
etkin piyasalara ihtiyaç duymaktad

Şeffaflık ilkesi, yönetişimin aktörlerinin kararları ve uygulamalarına bireylerin
kolayca erişebilirliği anlamında kullanılmaktadır. Yani şeffaflık, devletlerin ekonomik, politik ve sosyal konularda aldıkları kararlara, özel sektörde faaliyet gösteren kuruluşların mali durumlarına, uluslararası kuruluşların faaliyetlerine ilişkin
zamanında, anlaşılır, ilgili, nitelikli, güvenilir bilgiye bireyler tarafından erişilebilmesini ifade etmektedir.

Hesap verebilirlik, bir kurumdaki görevlilerin, yetki ve sorumluluklarının kullanılmasına ilişkin olarak ilgili kişilere karşı cevap verebilir olma, bunlara yönelik
eleştiri ve talepleri dikkate alarak bu yönde hareket etme ve bir başarısızlık, yetersizlik ya da hilekârlık durumunda sorumluluğu üzerine alma gerekliliğidir.
Hesap verebilirlik, kamuoyunun güvenini kazanmanın ve artırmanın bir yoludur. Yöneticilerin belirli bazı görevlerini yerine getirmeleri ve ilgili kural ve
standartlara uymaları konusunda birtakım sorumlulukları üstlenmesi gerekir.
Yöneticilerin faaliyetlerine ilişkin rapor ve hesap vermekle yükümlü olduğu kişi

Bilgi edinme hakkı, birey bakımından bir insan hakkıdır. Sahibi olduğu bu hakka
dayanarak birey, belli konularda idareye başvurarak bilgi isteme, bilgi ve belgelere
ulaşma gibi haklara sahiptir. Bilgi edinme hakkı karşısında “bilgi verme yükümlülüğü”, bir yandan idareyi açıklığa ve şeffaflığa, diğer yandan da işlemlerini gerekçeli ve hukuka uygun biçimde yapmaya zorlamaktadır. Bu zorunluluk, şeffaf
yönetim anlayışının bir başka görünümü olan “hesap verebilirliğin” de sağlanmasına katkıda bulunacaktır

Yönetişim yaklaşımıyla devlet artık hizmet sunan bir birim olmaktan çıkmakta

ve “hizmet sunumunu düzenleme” rolünü üstlenmektedir. Burada “dikey hizmet

sunumu” yerine “yatay bir koordinasyon” söz konusudur. Bu model çerçevesinde

gerçekleştirilmek istenenler şöyle sıralanabilir: Kamu sektöründe etkinliğin

sağlanması, rekabetin ve piyasaların desteklenmesi ve özel teşebbüs için uygun

ortamın yaratılması amacıyla devlet içinde ve dışında girişimciliğin geliştirilmesi;

kamu kuruluşlarının özelleştirilmesi; kamu personel sayısının azaltılarak kamu

hizmetlerinde reforma gidilmesi; bütçenin kontrol edilmesi; idarenin ademimerkezileşmesi

ve devletin dışındaki aktörlerin daha fazla kullanılması”. Bunların

gerçekleşebilmesi için ise sivil toplumun geliştirilmesi, merkezden yerele yetki

devrinin sağlanması ve devletin rolünün kamu, özel, gönüllü kuruluşlar adı da

verilen hükûmet dışı örgütlenmeler ile paylaşımı gerekmektedir.

Yönetme ve yönetişim kavramları arasında temel farklılıklar şöyledir: Yönetim

kavramı hükûmet etmek anlamındadır ve hiyerarşik ve bürokratik yapıya dayalı

yönetim anlayışını ön plana çıkarır; yönetişim kavramı ise yönetim sürecinde

rol oynayan aktörlerle örgütler arasındaki etkileşimi ve formel ya da resmî sıfatı

bulunmayan kişilerin, grupların ve kuruluşların katılımını, hiyerarşik bürokratik

yapı yanında, hükûmet dışı aktörlerin de etkin bir şekilde yönetim faaliyetinde

yer almasını ifade etmek üzere kullanılmaktadır.

Yönetişimin üç aktörü olan devlet, özel sektör ve sivil toplum örgütleri aynı zamanda yönetişimin kapsamını da oluşturmaktadır. Aktörler sektörler olarak da ifade edilebilir: Kamu sektörü, özel sektör, üçüncü sektör.

Yönetişimin bir başka aktörü olan özel sektör ise her alandaki özel işletmeleri kapsamaktadır. Bu sektör istihdam, gelir, üretim ve ticaret gibi temel ekonomik kavramları canlı tutan, insan kaynaklarını geliştirerek ekonomik kalkınmayı ve büyümeyi sağlamaktadırlar.

Yönetişimin kapsamında yer alan diğer aktörü ise kâr amacı gütmeyen üçüncü sektör kuruluşlarıdır. Ticari bağları olmayan çeşitli toplumsal örgütlenmelerdir. İşveren dernekleri, işçi konfederasyonları, meslek odaları, dernekler, vakıflar bu kapsama girmektedir. Bu kuruluşlar birey ile devlet arasında yer alırlar. Örgütlü toplumun temel yapılarıdır. Toplum içindeki irili ufaklı toplulukları örgütleyen dayanışmayı sağlayan, ekonomik ve sosyal hayata katılımı teşvik eden, siyasi ve sosyal etkileşimini kolaylaştıran, eğitim ve kültürleri geliştirerek eşitlik ve özgürlük hak ve sorumlulukları esas alarak faaliyet gösteren kuruluşlardır. Yönetişimin bir aktörü olarak sivil toplum örgütleri hem toplumsal amaçları belirleyecekler ve hem de bu amaçları gerçekleştirme fonksiyonu içinde yer alacaklardır.

Yönetim bilimleri ile ilgili literatürde ise küresel yönetişim, kamu yönetişimi, yerel ve bölgesel yönetişim, iyi yönetişim sınıflandırmasının yaygın olarak kullanıldığını görmekteyiz. İşletme yöneticiliği alanında da kurumsal yönetişim isimlendirmesi de bulunmaktadır.

Literatürde yönetişimin başlıca ilkeleri şeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık,

cevap verebilirlik, hukukun üstünlüğü, açıklık, etkinlik, eşitlik, stratejik vizyon

sahibi olmak şeklinde sıralanmaktadır.

Yönetimin şeffaflığının sağlanması için bilgi edinme hakkının yasalarla düzenlenmiş

olması gerekir. “Bireylerin bilme hakkı” (people right to know) hükûmetin

eylemlerine ilişkin kamuoyunun bilgi edinme hakkıdır.

Hesap verebilirlik, kamuoyunun güvenini kazanmanın ve artırmanın bir yoludur.

Yöneticilerin belirli bazı görevlerini yerine getirmeleri ve ilgili kural ve standartlara uymaları konusunda birtakım sorumlulukları üstlenmesi gerekir. Yöneticilerin faaliyetlerine ilişkin rapor ve hesap vermekle yükümlü olduğu kişi veya organ açıkça belirlenir, performans ödül ve ceza sistemine dayandırılır. Başlıca üç tür hesap verebilirlik mekanizması mevcuttur: Siyasi, idari ve hukuki hesap verebilirlik.

Etkinlik, sonuca ulaşmada gösterilen başarı olarak ifade edilmekte olup; uzun dönem vizyonu koruma, kaynakların etkin kullanımı, bunun için teknik donanım, insanların birtakım kaygılarına karşı duyarlı olma, bu kaygıların ifade edilebildiği ve çözüm arandığı bir ortam yaratma gibi kriterlerle ölçülmektedir. Örneğin Dünya genelinde önem verilen “sürdürülebilir kalkınma” olgusunda bir ülkenin kaynaklarını verimli bir şekilde kullanıp kullanmadığı ve faaliyetlerindeki etkinlik derecesi anahtar bir rol üstlenmektedir.