KAMU YÖNETİMİNDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR

Kamu yararını güçlendirme anlayışı da kamu etiğine önemi artıran nedenlerden birisidir. Öte yandan, kamu yönetiminde güven açığını kapatmanın en önemli araçlarından birisi etik uygulamaların yay­gınlaştırılmasıdır. Bu nedenle etik düzenlemeler hükûmetlerin güven ve yöneti­şim açığını kapatma çabalarının bir parçası olmaktadır. Kamu etiği aynı zamanda çalışanlarda sorumluluk bilincini artırma özelliğindedir. Etik ilkeler, kamu görev­lilerinin sorumluluklarının daha çok bilincinde olmalarını sağlamakta, görev ve yetkilerini kullanırken yüksek sorumluluk bilinci içinde hareket etmelerine kat­kıda bulunmaktadır.

Etik kod: Doğru davranışa ilişkin belirlenen ilke ve standartlardır. Etik kodlar, kamu görevlisinin uygun karar ve davranış konusuna düşünmesini sağlama, etik dışı davranışları açığa çıkarma, kamu yönetiminde sürdürülebilir etik yönetim felsefesini yaygınlaştırma, etik davranışların özümsenip içselleştirilmesini kolaylaştırma ve kamu yönetimi üzerindeki dış denetimi güçlendirme amacına yöneliktir.

Kamu etik altyapısı ve kurumsal sistem bileşenleri şunlardır: Etik kültür oluşumunu destekleyen siyasal erk, etik alanında kurumsal yapı ve uygulamayı düzenleyen hukuksal yapı, kapsamlı biçimde tanımlanmış etik ilkeler, etik ihlallerine karşı etkin bir hesap verme ve yaptırım sistemi, etkili etik liderlik uygulamaları, kamu görevlilerinde mesleki yetkinlik ve etik bilinç geliştirmeye yönelik programlı sosyalizasyon uygulamaları, toplumun etik davranışlara yöne­lik ilgi ve duyarlık düzeyi, kamusal hizmet üretimini ve üretim sürecinde yer alan kamu görevlilerini denetleyen güçlü medya ve sivil toplum örgütleri, kamu ku­rumlarının kurumsal amaç ve hedeflerinde açıklık, bilinirlik.

Kural temelli etik yaklaşımı: Kuralcı sistemde, etik davranış değerleri ve ilkeler ayrıntılı biçimde düzenlenmekte, yaptırım türleri tanımlanmakta; sıkı bir izleme ve denetim düzeniyle etiğe bağlılık yaratılmaya çalışılmaktadır. Burada yapılan işgörenler üzerinde dış denetim yoluyla onları kurala uymaya zorlamaktır. Belir­tilen özelliği nedeniyle bu yaklaşım, ‘geleneksel yönetim’ modeline dayanmaktadır. Geleneksel kamu yönetimi yaklaşımlarının uygulandığı çoğu ülkede anılan yak­laşımın izleri görülebilir. Güçlü dış denetimin gerisine kamu çalışanlarına güven­sizlik vardır. Bu noktada, kural etiğine aşırı yönelimin bireysel/kurumsal yaratı­cılık üzerinde kimi sınırlayıcı etkiler yaratabileceğini söylemek gerekir. Etiğe aşırı bağımlılık, karar sürecinde kamu görevlisini korkak, kuralcı ve edilgin kılabilir. Böylesi yöneticiler, etik sorunlara daha dar bir pencereden bakma eğilimindedir.

Etik liderlik davranışları incelendiğinde birkaç ortak nokta öne çıkmaktadır. Bunlar; adiliyet, dürüstlük, eşitlik, tarafsızlık, güvenilirlik biçiminde sıralanabilir. Anılan özellikler aynı zamanda kamu etiğinin de birer parçasıdır.

Bütüncül bir bakışla etik dışı uygulama nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Kimi uzman ve yöneticilere sağlanan bürokratik ayrıcalıklar.

Kayırmacılık: Kendi içinde; akraba kayırmacılığı (nepotizm), eş dost kayırmacılığı (kronizm), siyasal kayırmacılık (patronaj/ partizanlık) ve hizmet kayırmacılığı olarak açığa çıkmaktadır.

Etiğin giderek ahlak karşılığı olarak kullanılmaya başlandığı görülmektedir.  Etik konusundaki çalışmalar kendi içinde birkaç grupta toplanabilir. Bunlar; betimleyici yani tanımlayıcı etik, normatif etik, meta etik ve uygulamalı etik ola­rak ayrımlanabilir. Tanımlayıcı etik, ahlaki görüş ve inanışlarla ilgili olgusal öner­melerden oluşur.

Meta etik, ahlaki kavramların anlamları üzerinden mantıksal analizlere yönelerek, ahlak bilgisinin temelini ve yapısını araştırır.

Kamu yönetiminde etik, devletin kuruluş, görev ve işleyiş düzeninde ‘doğru dav­ranış standartlarını’ geliştirip uygulayabilmesine vurgu yapar

Etik altyapı bileşenleri arasında yer alan siyasal erk, siyasal sistemi ve toplu­mu yönlendirme gücüyle kendisini gösterir. Etik sorunlara karşı kararlı mücadele gerekir. Bunu başlatacak ve sürdürecek olan da siyasal erk anlamında yürütme organını oluşturan hükûmettir.

Etik alanındaki uygulamanın niteliğini yasal dü­zenlemeler, yani hukuksal yapı belirler. Etik bir hukuksal yapı da erkler ayrılığı üzerinden yasama-yürütme-yargının ortak çabasıyla kurulup geliştirilir.

Kural temelli etik yaklaşımı: Kuralcı sistemde, etik davranış değerleri ve ilkeler ayrıntılı biçimde düzenlenmekte, yaptırım türleri tanımlanmakta; sıkı bir izleme ve denetim düzeniyle etiğe bağlılık yaratılmaya çalışılmaktadır. Burada yapılan işgörenler üzerinde dış denetim yoluyla onları kurala uymaya zorlamaktır. Belir­tilen özelliği nedeniyle bu yaklaşım, ‘geleneksel yönetim’ modeline dayanmaktadır.

Yönetsel etiğin etkilendiği kamu görevlisiyle ilgili etmenler de eğitim düzeyi, mesleki ye­terlikler, kişisel gereksinimler ve kişilik özellikleri olarak sayılabilir.

Kamusal iş süreçlerinin ve buna ilişin prosedürler ile etkinliklerin belirli stan­dartlara bağlanmamış olması keyfîliği artıran nedenler arasındadır. Bütüncül bir bakışla etik dışı uygulama nedenleri şöyle sıralanabilir.

• Hukuk devletiyle ilgili kurumlaşma sorunları
• Kamuda etik kültürün kökleşmemiş olması
• Bürokrasinin merkeziyetçi ve değişime direnci
• Bürokratik yapı üzerinde siyasal etkiler
• Takdir yetkisinin keyfi kullanımı
• Bürokratik hizmet kalitesinde düşüklük
• Karar süreçlerinde toplumsal katılımın yetersiz kalması
• Yönteme, işleme, kişiye, stratejiye güvensizlik
• Kamuoyunda yetersiz etik algı ve bilinç sorunları
• Bürokratik işleyişte belirsizlikler, gizlilik uygulamaları
• Kamu yönetiminde hesap verebilirlik sorunu
• Yönetsel işlemlerde ‘usul’ yetersizlikleri
• Kamuda istihdam rejiminden kaynaklanan sorunlar
• Kamu yönetiminde saydamlığın yetersiz olması
• Denetim mekanizmalarının etkisiz kalması
• Kimi uzman ve yöneticilere sağlanan bürokratik ayrıcalıklar

KGEK, kamu kesiminde etik kültürün geliştirilmesine yönelik çalışmalarda bulunmak üzere kurulmuştur. Kurul, kamu görevlilerinin uymaları gereken etik davranış ilkelerini belirlemek ve uygulamayı gözetmekle görevlidir. Adından hareketle kurulun tüm kamu görevlilerine yönelik olduğu düşünülse de kuruluş yasası; Cumhurbaşkanı, TBMM üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, silahlı kuvvetler ve yargı çalışanları ile üniversite çalışanlarını görev alanı dışında tutmaktadır.

Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesi,: Etik ilkelere dayalı uygulama çerçevesini oldukça ayrıntılı biçimde çizen söz konusu sözleşme; halkın halkın yaşamını kolaylaştırma, hizmet kalitesini yükseltme, insan haklarına saygı, saydamlık, katılımcılık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını ve hukukun üstünlüğünü gözetme, görevde yansızlık, kişisel çıkar ve çıkar beklentisinden kaçınma, başkalarına karşı ölçülü ve saygılı davranma, kaynak israfından kaçınma kavramları üzerine oturtulmaktadır. Bu özellikleriyle de anılan sözleşme bir anlamda topluma hizmet sunmada ulaşılacak ve sürdürülecek hedefleri anlatmaktadır.

Etik kod: Doğru davranışa ilişkin belirlenen ilke ve standartlardır.

Dürüstlük temelli etik yaklaşımı: Kuralcı sistemin karşıtıdır.