E-DEVLET VE TÜRKİYE'DE UYGULAMALAR

Günümüzde bilişim kavramı içinde ele alabileceğimiz mobil iletişim araçları, internet ve web teknolojileri, kamu yönetimine;
• bilgi üretim ve yönetiminde,
• etkileşimli çevrimiçi hizmetler üretme ve sunmada,
• küresel düzeyde güvenlik yönetiminde,
• ekonomi yönetiminde ve demokratik açılımlar sağlamada hem fırsatlar sunmakta hem de yeni tehditler getirmektedir.

Bilgi toplumunu karekterize eden özellikleri şöyle sıralayabiliriz:
• Bilgi ve eğitime yöneliş,
• Bilgi işçiliğine geçiş,
• Eknominin temeli - sermaye unsure- bilgi,
• Bilgiye dayalı örgüt ve BİT ile biçimlenen toplum.

Bilgi toplumu, bilgi ve iletişim teknolojilerinin günümüzde ulaştığı zaman ve mekan sınırlılıklarını aşmaya hizmet eden yeni fırsat ve kabiliyetleriyle biçimlenen toplum olarak adlandırılmaktadır.

Toplumsal dönüşüm aşamaları aşağıdaki gibidir;

1. İlkel Toplum
2. Tarım Toplumu
3. Sanayi Toplumu
4. Bilgi Toplumu-Ağ Toplumu şeklindedir.

Ağ toplumu bilgi ve iletişim teknolojileriyle tüm aktörlerin birbirleriyle karşılıklı etkileşiminin olduğu bir toplum olarak ortaya çıkmaktadır. Öyle ki bilişim alanının gücüyle insanoğlu giderek ağların içine çekilmektedir. Günümüzde yaygın kullanım alanı bulan sosyal ağlar (facebook, twitter, linkedin vb.) günümüz toplumunda hız kazanan ağlaşmanın öncü uygulamalarını ve yeni yaşam alanlarını deneyimlememize hizmet etmektedir.

Avrupa Birliği Konseyi, üye ve aday ülkeleri bilgi toplumuna dönüştürme hedefi ile 23 Mart 2000’de Lizbon’da yapılan toplantısında eAvrupa girişimini başlatmıştır.

Bu girişimin temel amaçları;

• Okullara, iş dünyasına, yönetim birimlerine ve tüm vatandaşlara Internet erişimi sağlamak,
• Bilgisayar okur-yazarlığı yüksek bir Avrupa oluşturmak,
• Tüm işlemlerde, güçlü toplumsal katılım ve vatandaşların güvenini sağlamak, olarak ifade edilmiştir.

29 Kasım 2001 tarihinde Avrupa Birliği ülkeleri, Serbest Ticaret Birliği ülkeleri ile aday ülkelerin temsilcileri bir bildirge yayımlamışlardır. Bu bildirge, Avrupa Birliği’nin e-devlet ile ilgili girişimlerinin amaçlarını açıkça ortaya konulmasına yardım etmiştir. Bildirgede aşağıdaki konulara vurgu yapılmıştır (bilgitoplumu. gov.tr):
• Sosyal içerme (kapsamı geniştutmak); iş dünyası ve vatandaş merkezli kolay erişilebilir online hizmetleri toplumun tüm kesimlerine (özel durumda olan fiziksel engelli, farklı yaş grupları ve farklı dil konuşanlar dahil) sağlamak,
• Güven ve güvenliği geliştirmek; gizlilik ve mahremiyeti dikkate alarak tüm Avrupa’da e-devlet hizmetlerine güvenli erişim sağlanmak,
• En iyi örnekler oluşturmak, başarılı deneyimler ve başarılı iş süreçlerin üye ülkeler ile paylaşılmasını sağlamak,
• Katılım mekanizmalarını harekete geçirmek ve bu kapsamda şeffaflık, katılım, hesap verilebilirlik, verimlilik ve uyumluluğa özen göstermek,
• Tüm hizmetleri internet üzerinden etkileşimli sunulamasını sağlamaktır.

2015 yılında Avrupa birliği Dijital Ajanda 2020 projesi kapsamında 2016- 20120 dönemini kapsayan e-devlet eylem planını uygulamaya koydu. AB komisyonu eylem planını, dijital kamu hizmetlerini geleceğe hazırlamak üzere yola çıkarak üç temel başlık altında oluşturmuştur:
1. Modern kamu idaresi için dijitalleşme
• Etkin verimli kamu hizmeti için basitleştirme
2. Kamu hizmetlerini sınır ötesi sunabilmek
• Kapsayıcılık
3. Yenilikçi hizmetler için herkesi işe koşma-işbirliği

Türkiye'de bilgi toplumuna yönelik çalışmalar şunlardır;

• Dünya Bankası (1993): Türkiye, Bilişim ve Ekonomik Modernizasyon Projeleri
• Ulaştırma Bakanlığı-TÜBİTAK (1999): TUENA Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapısı Anaplanı
• DTM (1998-2002): e-Ticaret Koordinasyon Kurulu
• Başbakanlık (1998-2002): KamuNET
• Türkiye Bilişim Şurası (Mayıs 2002)
• Başbakanlık (2001-2003): e-Türkiye Girişimi
• DPT-BTD (2003): e-Dönüşüm Türkiye Projesi
• DPT Bilgi Toplumu Strateji Belgesi 2006-2010
• E-Kapı www.turkiye.gov.tr 17 Aralık 2008
• eDevlet yasal alt yapısını oluşturma çalışmaları (e-İmza Kanunu 2004,5651 sayılı internet •  ortamında işlenen suçlar kanunu, Evrensel Hizmet Kanunu, vb)
• 2006-2010 Bilgi toplumu strateji belgesinde tanımlanan eylemlerin yerine getirilmesi
• 2010- 2012 Kamu kurumların e-devlet projelerini hayata geçirmede artan ivme (Elektronik Belge Yönetim Sistemi tesis etme, e-imza altyapısına geçme, iş zekası sistemleri kurma vb). Ayrıca bölge ülkelerle e-devlet deneyim paylaşımına yönelik çabalarda artış. Uluslar arası arenalarda ödül alan ulusal e-devlet projelerinde artış.
• 2012- Yeni bilgi toplumu strateji belgesi hazırlık süreci
• Ulusal Siber Güvenlik Stratejik Planı 2013-2015
• Ulusal Bilgi Toplumu Stratejik Planı 2015-2018
• Ulusal Siber Güvenlik Stratejik Planı 2016-2019
• Ulusal eDevlet Stratejik Planı 2016-2019
• Genişbant Stratejisi ve Eylem Planı 2017-2020
• Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi 2018
• Cumhurbaşkanlığı Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu 2018
• Cumhurbaşkanlığı Güvenlik Politikaları Kurulu 2018

E-Dönüşüm Türkiye Projesi’nin hedefleri aşağıdaki gibidir;

• Kaliteli ve hızlı kamu hizmeti sunmak amacıyla; katılımcı, şeffaf, etkin ve basit iş süreçlerine sahip devlet yapısı oluşturacak koşulların hazırlanması,
• Bilginin, toplumun her kesimi tarafından erişilebilir kılınması,
• Bilgisayar okur-yazarlığının artırılması,
• Eğitim, sağlık, ticaret, hukuk alanlarında bilgi toplumuna geçiş sürecinin başlatılması gibi konulara yer verilmiştir.

Ülkemizde bilgi toplumu strateji plan hazırlık çalışmalarına 2005 de başlanmıştır. 11/07/2006 tarihli ve 2006/38 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı’yla onaylanan Bilgi Toplumu Stratejisi ve ek’i Eylem Planı 28/07/2006 tarihli ve 26242 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bilgi toplumu stratejisi, vatandaşın dönüşümü, işletmelerin dönüşümü ve devletin dönüşümü olmak üzere üç temel üzerine oturtulmuştur. 

Türkiye’nin bilgi toplumuna dönüşüm süreci, yedi temel stratejik öncelik içermektedir:
1. Sosyal Dönüşüm: Herkes için bilgi ve iletişim teknolojileri fırsatı
2. BİT’in İş Dünyasına Nüfuz etmesi: BİT odaklı rekabet avantajı sağlama
3. Vatandaş Odaklı Hizmet Dönüşümü: Kullanıcı ihtiyacına dönük hizmet sunumu
4. Kamu Yönetiminde Modernizasyon: Süreç yapılanmasına uygun e-devlet yapısı
5. Küresel Rekabetçi Bilgi Teknolojileri Sektörü: Bilgi teknolojileri alanında uluslararası oyuncu
6. Rekabetçi, Yaygın ve Ucuz İletişim Altyapı ve Hizmetleri: Vatandaşlara ucuz, nitelikli genişbant erişimi
7. Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi: Küresel pazarın taleplerine uygun yeni ürün ve hizmetler

Bilgi toplumu strateji belgesinde “Kamu Yönetiminde Modernizasyon” için öngörülen temel strateji;
“verimliliği ve vatandaş memnuniyetini öncelikli olarak gözeten, ülke koşullarına uygun örgüt ve süreç yapılanmalarına sahip etkin bir e-devlet oluşumunun bilgi ve iletişim teknolojileri desteğiyle hayata geçirilmesi” olarak ifade edilmiştir.

Bilgi toplumu stratejisinin yenilenmesine ilişkin hizmet alımı işi ihalesi tamamlanmış ve ihaleyi kazanan McKinsey Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şti. ile Kalkınma Bakanlığı arasında 12 Kasım 2012 tarihinde sözleşme imzalanmıştır. 30 hafta sürmesi öngörülen hizmet alımı ile bilgi toplumu stratejisinin yenilenmesinde altyapı teşkil edecek çıktılar üretilecektir. Çalışmaların aşağıda yer verilen 8 ana eksen çerçevesinde yürütülmesi öngörülmektedir:
1. Bilgi Teknolojileri Sektörü
2. Genişbant Altyapısı ve Sektörel Rekabet
3. Nitelikli İnsan Kaynağı ve İstihdam
4. Toplumsal Dönüşüm
5. Bilgi Güvenliği, Kişisel Bilgilerin Korunması ve Güvenli İnternet
6. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Destekli Yenilikçi Çözümler
7. İnternet Girişimciliği ve e-Ticaret
8. Kamu Hizmetlerinde Kullanıcı Odaklılık ve Etkinlik

Bilişim; “Bilimsel, toplumsal, sanatsal, ekonomik ve teknik bilgilerin bilgisayarda değerlendirilmesi, bölümlendirilmesi, saklanması, erişilebilmesi ve yayılması yöntemlerini konu edinen bilim dalı, enformatik, informatik” olarak açıklanmaktadır. 

Günümüzde e-dönüşümü ortaya çıkaran gelişmeleri şöyle sıralayabiliriz:
• Dünyanın gelişmiş ekonomilerinin bilgiye dayalı ekonomiye dönüşmesi ve ülkelerin bu yeni ekonomiden daha fazla pay alma arayışları,
• BİT alanında yeni yaklaşımlar ve gelişmeler,
• internetin tüm dünyada yaygınlık kazanması,
• vatandaşların bilgi ve hizmetlere ulaşmada kolay erişim, hız, ucuzluk ve şeffaflık talepleri,
• devletin etkin, şeffaf, hesap verir biçimde çalışmasını sağlayacak yönetsel reform çalışmalarının hız kazanması – Yeni Kamu İşletmeciliği
• az kaynakla çok iş yapma gereksinimi,
• devlete olan güveni artırma istemi

Ülkeleri E-dönüşüme Yönelten Temel Dinamikler aşağıdaki gibidir;

• Ulusal-küresel baskılar
• Ulusal Stratejiler
• Rasyonellik – standartlaşma
• Etkililik- verimlilik
• Erişebilirlilik
• Tasarruf - (zaman, para)
• Yenilikçi hizmet-ürün sunumudur.

E-Devlet, en geniş tanımıyla, kamusal politika geliştirme sürecini güçlendirmek, kamu hizmetlerinde etkinlik sağlamak ve demokratik süreçleri iyileştirmek için kamu idaresinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT) kullanılmasını ifade eder. Dar anlamda ise e-devletin başta internet ve web olmak üzere bilgi ve iletişim teknolojileriyle hizmet üretme ve sunma boyutuna vurgu yapılır.
Means ve Schneider (2000: 121) e-devleti; devlet kuruluşları ile bu kuruluşların bilgi ve hizmet üreticileri (diğer devlet kurumları, özel şirketler, vatandaşlar) ve tüketicileri (yine diğer devlet kurumları, özel şirketler, vatandaşlar) arasında BİT’e dayalı kurulan ve sürdürülen ilişkiler olarak tanımlamaktadır.
Elektronik devlet, halkın kamu bilgi ve hizmetlerine zamanında ve ucuza erişmelerini sağlayarak devlet vatandaş ilişkilerinin geliştirilmesine katkıda bulunmaktadır. Elektronik devlet, sağlıktan, eğitime, güvenlikten adalet hizmetlerine ve diğer birçok kamu hizmetlerinde iş süreçlerini bünyesinde bulundurarak devletin ulusal enformasyon altyapısını oluşturmasına ve işletmesine, bilgi otoyolları (yüksek hızlı iletişim ağları) ile devletin işlediği verilerin ve bilgi kaynaklarının yönetimine katkıda bulunmaktadır.

e-hizmet, devletin BİT kullanarak ürettiği ve sunduğu hizmetleri ifade eder. Kamu hizmetleri daha önceden klasik iletişim yöntemleriyle (yüz yüze iletişim, posta ve telefon) sunulurken, bu hizmetler son zamanlarda hızla her alana giren bilgi teknolojilerinin ürettiği yeni iletişim araçlarıyla (e-posta, internet ve wap teknolojileri, elektronik büfeler –kiosk- ve mobil cihazlarla –akıllı telefonlar) sunulmaktadır.

E-Devletin örgütsel-yönetsel ve toplumsal alanda ortaya çıkarabileceği sorunları şöyle özetleyebiliriz:

• Gizlilik- güvenlik ve etik sorunlar
• Ölçeklendirme sorunları
• Mali kaynakların yetersizliği
• Kurumsal özerklikte erezyon
• Demokratik değerlerin yok sayılması
• Temsil
• Adalet
• Hesap verebilirlilik

Uluslararası alanda kabul görmüş e-devlet ilkeleri şunlardır:

•Kapsayıcılık-kimse geride kalmasın
• Bir kez kayıt ilkesi
• Dikey-Yatay entegrasyon (bütüncül)
• Devletin e-hizmetler için platform oluşturulması
• Şefaflık
• Açıklık
• Sorumluluk
• Hesapverebilirlik
• Eşitlik