KAMU YÖNETİMİNDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR - Deneme Sınavı - 9

Türkiye’de bağımsız idari otoritelerin bazıları şunlardır:

Rekabet Kurumu, Radyo ve Televizyon Üst

Kurumu (RTÜK), Sermaye Piyasası Kurulu (SPK),

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK),

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Telekomünikasyon Kurumu, Kamu İhale Kurumu (KİK),

Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu.

Kamu yönetimde kararların alınması kişisel kararlarla kıyaslandığında tüm toplumu ilgilendirdiği için çok daha zordur. Tarih boyunca kurulan tüm devletlerde toplumsal kararların alınması kamu yönetiminin son derece doğal ve olağan bir işlevi olmuştur. Aydınlanma çağı ile birlikte karar alımı bilimsel bir nitelik kazanmıştır. Toplumla ilgili düzenlemeler eski çağlardan günümüze kadar kanunlarla yapılmıştır. Dolayısıyla tarih boyunca kurulan tüm devletlerde toplumsal kararların alınması kamu yönetiminin son derece doğal ve olağan bir işlevi olmuştur. Bu anlamda karar alımının yeni kamu yönetimi yaklaşımı çerçevesinde “yeni” bir yanı olmadığı sanılsa da özellikle Aydınlanma Çağı, devletlerin karar alımında önemli değişikliklere neden olmuştur.

Aydınlanma Çağı ile birlikte karar alımı idarecilerin deneyimlerine ya da sezgilerine dayalı olmaktan uzaklaşarak, bilimsel bir nitelik kazanmıştır. İdarede kullanılan teknik ve yöntemler bilimsel gözlemlerle doğrulanmaya başlanmış, bir ülkeden diğerine değişmeyen evrensel nitelikte genel geçer idare teknikleri geliştirilmeye başlanmıştır. Aydınlanmaya paralel bir süreç olan endüstrileşmenin toplumsal ilişkileri değiştirmesi de idarenin kararlarını daha sistematik ve bilgi temelinde almasını gerektirmiştir.

Tarih boyunca kurulan tüm devletlerde toplumsal kararların alınması kamu yönetiminin son derece doğal ve olağan bir işlevi olmuştur. Bu anlamda karar alımının yeni kamu yönetimi yaklaşımı çerçevesinde “yeni” bir yanı olmadığı sanılsa da özellikle Aydınlanma Çağı, devletlerin karar alımında önemli değişikliklere neden olmuştur. Aydınlanma Çağı ile birlikte karar alımı idarecilerin deneyimlerine ya da sezgilerine dayalı olmaktan uzaklaşarak, bilimsel bir nitelik kazanmıştır. İdarede kullanılan teknik ve yöntemler bilimsel gözlemlerle doğrulanmaya başlanmış, bir ülkeden diğerine değişmeyen evrensel nitelikte genel geçer idare teknikleri geliştirilmeye başlanmıştır. Aydınlanmaya paralel bir süreç olan endüstrileşmenin toplumsal ilişkileri değiştirmesi de idarenin kararlarını daha sistematik ve bilgi temelinde almasını gerektirmiştir.

İdareciler çoğunlukla karar alıcılar olarak da adlandırılır. Kamu yararına doğru kararlar almak iyi bir kamu yönetiminin belki de en önemli unsurudur. İdareciler tarafından verilen kararlar kamu kurum ve kuruluşlarının karşılaştıkları problemleri nasıl çözeceklerini, kamu kaynaklarını kimlere hangi koşullarla nasıl tahsis edileceğini ve kamusal hedeflerin nasıl belirlenip başarılacağını belirler. Karar alma iki ya da daha fazla seçenek içersinden bir tanesini bilinçli ve iradi olarak seçmektir. İdarenin karar almaması toplumsal sorunların oluruna bırakıldığı anlamına gelir. İşler oluruna bırakıldığında ise tüm vatandaşlarını hayatını etkileyen olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilir. Karar alınarak belli bir durumu iyileştirmek ya da belli bir sonuca ulaşmak hedeflenir. Bu anlamda karar alma iradi ve bilinçli bir süreçtir. Karar alma, idarenin toplumsal yaşamda rastlanabilecek rastlantı ya da riskleri toplumun lehine olacak şekilde işlem ya da eylemlerde bulunarak en aza indirme çabasıdır. Demokratik toplumlarda siyasetçi ya da bürokratların kendilerine göre problem olan ancak toplumda problem olarak algılanmayan konularla ilgili karar almamaları gerekir. Kararlar, toplumsal kesimler tarafından idarecilere aktırılmalı, kararlar daha sonra alınmalıdır. Aksi hâlde sosyal mühendislik söz konusu olur.

Pozitivizm: Olguculuk olarak da adlandırılan ve Auguste Comte’un ilk olarak ortaya attığı bu felsefi akım nesnel araştırmayla kazanılmış bilgi dışındaki bilginin bir değeri olmadığını, tek sağlam bilginin olguları gözlemleyerek elde edilen verilere dayalı bilgi olduğunu ileri sürer.

Yeni kamu yönetiminde öne çıkan karar alma kriterleri “3e” olarak da bilinen etkinlik, etkililik ve ekonomikliktir.

Rasyonel ya da akılcı karar alma yöntemi insanın en doğru bilgiye aklını kullanarak varabileceğini savunan ve kökleri aydınlanmada bulunan felsefi bir akımdır. Pozitivizm ile doğrudan ilişkili olan rasyonel bakış açısı insanın karşılaştığı problemleri çözebilmesi için en doğru yolun bilimsel bilginin geliştirilmesi olduğunu ileri sürer. Aydınlanma anlayışı problemle ilgili tüm bilginin elde edilmesi, olası çözüm yollarının bulunarak bunların birbirleriyle karşılaştırılması durumunda en optimal çözümün bulunacağını ileri sürer. Böylece toplumun tüm problemleri bilimsel ve rasyonel bir şekilde çözülebilecektir.

Rasyonel kapsayıcı karar alma modelinin sınırlılıkları:

problemin her zaman açık bir biçimde ifade edilememesi, karar almak için tüm verilerin toplanamaması, problemi çözmek için gerekli tüm seçenekleri bilmenin olanaklı olmadığı, karar alma ölçütlerinin her zaman nesnel olarak belirlenememesi ve sayısallaştırılamaması, ölçütler ile seçeneklerin birbirinden ayrıştırılamaması, karar alıcının olumlu ve olumsuzlukları kıyaslayarak en optimal seçimi yapamaması olarak sıralanabilir.

Verilen kararın kapsayıcı olma niteliği hem problemle ilgili tüm verinin toplanması hem de problemi çözebilecek tüm seçeneklerin bulunmasından kaynaklanır. Gerçek hayatta ise bir problemi çözecek tüm bilgilere sahip olunsa bile tüm olası seçenekleri bulmak mümkün olmayabilir. Tüm seçeneklerin bulunmaya çalışılması, tüm verinin toplanmaya çalışılması gibi büyük bir zaman ve kaynak harcamasına yol açacaktır. Üstelik, toplumsal problemler temel bilimlerdeki problemler gibi statik (durağan) olmadığından en optimal olarak belirlenen seçenek uygulamaya geçildiğinde en opitimal sonucu vermeyebilir. Bir başka deyişle problemin belirlenme aşaması ile en optimal seçeneğin uygulamaya geçiş aşamasında problemin kendisi ya da problemle ilgili veriler değişmiş olabilir. Millî parka yakın konaklama problemi örneğinde hangi konaklama tesisinin yapılacağına karar verilirken bir girişimcinin otel inşaatına başlaması belediyenin belirleyeceği seçenekleri etkileyebilir. Dolayısıyla rasyonel kapsayıcı modelin ileri sürdüğü gibi seçeneklerinin tümünün bilinmesi ile seçeneklerin ve bu seçeneklerin çözmeye çalıştığı problemin aynı kalması pek mümkün gözükmemektedir.

Düzenleyici etki analizi (DEA) son dönemlere yeni kamu işletmeciliğinin de etkisiyle OECD’nin etkisiyle Batılı ülkelerde yaygınlık kazanan bir karar alma modelidir. DEA toplumsal problemlerle ilgili kanun, yönetmelik, tüzük vb. yasal düzenlemelerin olası sonuçlarının öngörülmesini sağlayan ve rasyonel kapsayıcı karar alma modeline benzer aşamalardan oluşan bir süreçtir.

Yasal düzenlemenin çözmeye çalıştığı problem saptanmakta, bu problemin kamunun müdahalesini gerektirip gerektirmediği belirlenmekte, problemle ilgili sosyal paydaşların görüşleri alındıktan sonra problemi çözmek için olası seçeneklerin fayda ve maliyetleri ile riskleri maddi açıdan (para olarak) değerlendirilmekte ve karar vericiler için yasal düzenlemenin nasıl yapılması gerektiğini öneren bir rapor hazırlanmaktadır.

Ampirisizm: Görgülcülük olarak da adlandırılan bu felsefi yaklaşım her türlü bilginin beş duyu ile elde edilen ölçüme ve gözleme dayandığını savunur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sosyal mühendislik: Açık Toplum ve Düşmanları adlı eserinde Karl Popper tarafından dile getirilen sosyal mühendislik kavramı toplumsal problemlere nihai büyük bir kamusal yararlar sağlamak adına çözümler üretenleri tanımlar. Doğru cevap B seçeneğidir.

Pozitivizm: Olguculuk olarak da adlandırılan ve Auguste Comte’un ilk olarak ortaya attığı bu felsefi akım nesnel araştırmayla kazanılmış bilgi dışındaki bilginin bir değeri olmadığını, tek sağlam bilginin olguları gözlemleyerek elde edilen verilere dayalı bilgi olduğunu ileri sürer. Doğru cevap D seçeneğidir.

Optimal: Genel anlamda belirli koşullarda en avantajlı durum ya da mümkün olan en iyi sonucu elde etmek anlamında kullanılır. Karar almada ise problemle ilgili tüm verilerin toplanması ve aklın kullanılmasıyla mevcut koşullarda mümkün olan en iyi çözüm anlamına gelir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Etkinlik: En az girdi kullanarak en çok çıktıya ulaşmayı ifade eder. Bir örnek vermek gerekirse mümkün olduğu kadar az iş gücü ve para harcayarak mümkün olduğu kadar uzun bir kara yolu yapmak etkinliktir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Etkililik: Sonuca ulaşmayı ifade eder. Bir örnek vermek gerekirse kara yolu yapıldıktan sonra üzerinde işlek bir trafik olması, yoldan kaynaklı trafik kazalarının olmaması, yolun zaman içerisinde deformasyona uğramaması yapılan işin etkili olduğunu gösterir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ekonomiklik: Kullanılan girdilerin mümkün olduğu kadar ucuza mal edilmesini ifade eder. Bir örnek vermek gerekirse kara yolu yapımında kullanılan iş gücü, mıcır, mazot vb. kaynakların mümkün olan en ucuz maliyetle edinildiğini gösterir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Etzioni kamu idaresi tarafından alınan kararları ikiye ayırır; büyük (önemli) kararlar ile sıradan kararlar. Kamu politikalarına yeni bir yön veren büyük ve önemli kararlarda rasyonel, temel politika kararı alındıktan sonra verilecek kararlarda ise artırımcı modelin uygulanmasını önerir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Rasyonel kapsayıcı modele yönelik bu eleştirileri sistemli bir biçimde dile getiren ilk düşünürlerden biri Herbert Simon’dır. Simon gerçek hayatta kamu görevlilerinin çoğunlukla tüm seçenekleri bulmaya çalışmadıklarını, daha çok deneyimlerine dayanarak yeteri kadar seçenek bulmakla tatmin olduklarını ileri sürmüştür. Simon da olgular ile değerlerin birbirinden ayrılamayacağını, sonuca götüren her seçeneğin rasyonel olarak kabul edilemeyeceğini vurgular. Karar alıcıların pratikte nasıl karar aldığını açıklamak için İngilizce tatmin olmak anlamına gelen “satisfy” ile yetinmek anlamına gelen “suffice” yüklemlerini birleştirerek yeteri kadarıyla tatmin olmak anlamına gelen “satisficing” kavramını türetmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Düzenleyici etki analizi (DEA) son dönemlere yeni kamu işletmeciliğinin de etkisiyle OECD’nin etkisiyle Batılı ülkelerde yaygınlık kazanan bir karar alma modelidir. DEA toplumsal problemlerle ilgili kanun, yönetmelik, tüzük vb. yasal düzenlemelerin olası sonuçlarının öngörülmesini sağlayan ve rasyonel kapsayıcı karar alma modeline benzer aşamalardan oluşan bir süreçtir. Doğru cevap D seçeneğidir.