KAMU YÖNETİMİNDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR - Deneme Sınavı - 16

DEA’nın daha önce ele alınan rasyonel kapsayıcı karar alma modelinden iki te­mel açıdan farklılaşmaktadır; sosyal paydaş analizinin eklenmesi ve karar almada ekonomik ölçütlerin kullanılması.

Etik, kavramsal olarak eylem ve davranışların anlamıyla ilgilidir. Terimin kökeni eski Yunancadaki ‘ethos’ sözcüğünden gelir. Ethos; alışkanlık, töre görenek anla­mındadır.

Etik ve ahlak arasındaki kavramsal ayrım, etiğin daha genel olarak ahlakı konu alan bir özellikte ve ahlak felsefesi olmasıdır. Ahlak toplumsaldır; bireyden önce var olur, bireyden sonra da varlığını sürdürür. Birey belli bir ahlak sistemi içinde doğar ve belli ölçülerde onun ürünü ya da parçası olarak kendisini gösterir. Ah­lakın özelliği; onun kökeni, yaptırımı ve işlevi bakımından toplumsal niteliğidir. Toplumsal bir kurum olarak ahlak, hem yasaya hem de gele­neklere benzer. Ancak geleneklerden, yasaya benzer özellikler nedeniyle ayrılır. Yasadan ise geleneklerle olan ortak özellikleri yüzünden farklılaşır.

Kamu yararını güçlendirme anlayışı da kamu etiğine önemi artıran nedenlerden birisidir. Öte yandan, kamu yönetiminde güven açığını kapatmanın en önemli araçlarından birisi etik uygulamaların yay­gınlaştırılmasıdır. Bu nedenle etik düzenlemeler hükûmetlerin güven ve yöneti­şim açığını kapatma çabalarının bir parçası olmaktadır. Kamu etiği aynı zamanda çalışanlarda sorumluluk bilincini artırma özelliğindedir. Etik ilkeler, kamu görev­lilerinin sorumluluklarının daha çok bilincinde olmalarını sağlamakta, görev ve yetkilerini kullanırken yüksek sorumluluk bilinci içinde hareket etmelerine kat­kıda bulunmaktadır.

Etik kod: Doğru davranışa ilişkin belirlenen ilke ve standartlardır. Etik kodlar, kamu görevlisinin uygun karar ve davranış konusuna düşünmesini sağlama, etik dışı davranışları açığa çıkarma, kamu yönetiminde sürdürülebilir etik yönetim felsefesini yaygınlaştırma, etik davranışların özümsenip içselleştirilmesini kolaylaştırma ve kamu yönetimi üzerindeki dış denetimi güçlendirme amacına yöneliktir.

Kamu etik altyapısı ve kurumsal sistem bileşenleri şunlardır: Etik kültür oluşumunu destekleyen siyasal erk, etik alanında kurumsal yapı ve uygulamayı düzenleyen hukuksal yapı, kapsamlı biçimde tanımlanmış etik ilkeler, etik ihlallerine karşı etkin bir hesap verme ve yaptırım sistemi, etkili etik liderlik uygulamaları, kamu görevlilerinde mesleki yetkinlik ve etik bilinç geliştirmeye yönelik programlı sosyalizasyon uygulamaları, toplumun etik davranışlara yöne­lik ilgi ve duyarlık düzeyi, kamusal hizmet üretimini ve üretim sürecinde yer alan kamu görevlilerini denetleyen güçlü medya ve sivil toplum örgütleri, kamu ku­rumlarının kurumsal amaç ve hedeflerinde açıklık, bilinirlik.

Kural temelli etik yaklaşımı: Kuralcı sistemde, etik davranış değerleri ve ilkeler ayrıntılı biçimde düzenlenmekte, yaptırım türleri tanımlanmakta; sıkı bir izleme ve denetim düzeniyle etiğe bağlılık yaratılmaya çalışılmaktadır. Burada yapılan işgörenler üzerinde dış denetim yoluyla onları kurala uymaya zorlamaktır. Belir­tilen özelliği nedeniyle bu yaklaşım, ‘geleneksel yönetim’ modeline dayanmaktadır. Geleneksel kamu yönetimi yaklaşımlarının uygulandığı çoğu ülkede anılan yak­laşımın izleri görülebilir. Güçlü dış denetimin gerisine kamu çalışanlarına güven­sizlik vardır. Bu noktada, kural etiğine aşırı yönelimin bireysel/kurumsal yaratı­cılık üzerinde kimi sınırlayıcı etkiler yaratabileceğini söylemek gerekir. Etiğe aşırı bağımlılık, karar sürecinde kamu görevlisini korkak, kuralcı ve edilgin kılabilir. Böylesi yöneticiler, etik sorunlara daha dar bir pencereden bakma eğilimindedir.

Etik liderlik davranışları incelendiğinde birkaç ortak nokta öne çıkmaktadır. Bunlar; adiliyet, dürüstlük, eşitlik, tarafsızlık, güvenilirlik biçiminde sıralanabilir. Anılan özellikler aynı zamanda kamu etiğinin de birer parçasıdır.

Bütüncül bir bakışla etik dışı uygulama nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Kimi uzman ve yöneticilere sağlanan bürokratik ayrıcalıklar.

Kayırmacılık: Kendi içinde; akraba kayırmacılığı (nepotizm), eş dost kayırmacılığı (kronizm), siyasal kayırmacılık (patronaj/ partizanlık) ve hizmet kayırmacılığı olarak açığa çıkmaktadır.

Avrupa Komisyonu kendi yönetişim anlayışını “European Governance: A White Paper” adlı “Avrupa Yönetişimi” olarak nitelendirilebilecek olan belgey­le, ortaya koymaktadır. Belge, Avrupa Birliği’nin yurttaşları tarafından kendisine verilen yetkileri nasıl kullandığı sorunuyla ilgilenmekte, belgede iyi yönetişimin açıklık, katılım, hesap verebilirlik, etkinlik ve tutarlılık olarak 5 temel ilkesi oldu­ğundan söz edilmektedir.

Bu model çerçeve­sinde gerçekleştirilmek istenenler şöyle sıralanabilir: Kamu sektöründe etkinliğin sağlanması, rekabetin ve piyasaların desteklenmesi ve özel teşebbüs için uygun ortamın yaratılması amacıyla devlet içinde ve dışında girişimciliğin geliştirilmesi; kamu kuruluşlarının özelleştirilmesi; kamu personel sayısının azaltılarak kamu hizmetlerinde reforma gidilmesi; bütçenin kontrol edilmesi; idarenin ademimerkezileşmesi ve devletin dışındaki aktörlerin daha fazla kullanılması”.

Günümüzde yönetişim kavramı; kamu yönetimi, özel sektör ve sivil toplum kuruluş­larını içine alan kompleks bir sistemi ve aralarındaki ilişkiler ağını ve karşılıklı etkile­şimlerini ifade etmektedir. Aynı zamanda devlet, özel sektör ve sivil toplum kuruluşla­rı yönetişimin kapsamını da oluşturmaktadır. Bu süreçte kamu yönetiminin merkezi ve yerel yönetim kuruluşlarıyla birlikte, sivil toplum örgütlerini, özel girişimcileri ve kâr amacı gütmeyen kuruluşları kapsayan geniş bir aktörler yelpazesinin varlığı ve bunların yönetim sistemine dahil edilmesi gündeme gelmektedir.

Yönetişim yaklaşımında vatandaş sadece “yönetilen” değil, aynı zamanda bir “pay­daş” olarak görülmektedir. Bunun için katılımı sağlayıcı kurumsal ve yasal süreç­ler oluşturulmakta ve temsili demokrasiden katılımcı demokrasiye geçilmektedir.

Yönetimin toplumsal değişime hızla yanıt verecek kapasite ve esnekliğe sahip ol­ması, genel kamu yararını tanımlarken sivil toplumun beklentilerini de dikkate alması, yönetimin rolünü eleştirel bir sorguya tabi tutmaya istekli olması bu nok­tada cevap verebilirliği anlatmaktadır.

Bilgi edinme hakkı, 2004 yılında çıkarılan 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’yla, demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açık­lık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usullerin düzenlenmesi amaçlanmıştır.

Kamu Denetçiliği Kurumu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı, kamu tüzel kişiliğine sahip, özel bütçeli ve merkezi Ankara’da olan bir kuruluş olarak düzenlenmiştir.

Hesap verebilirlik, kamuoyunun güvenini kazanmanın ve artırmanın bir yo­ludur. Yöneticilerin belirli bazı görevlerini yerine getirmeleri ve ilgili kural ve standartlara uymaları konusunda birtakım sorumlulukları üstlenmesi gerekir. Yöneticilerin faaliyetlerine ilişkin rapor ve hesap vermekle yükümlü olduğu kişi veya organ açıkça belirlenir, performans ödül ve ceza sistemine dayandırılır.

Şeffaflık ilkesi, yönetişimin aktörlerinin kararları ve uygulamalarına bireylerin kolayca erişebilirliği anlamında kullanılmaktadır. Yani şeffaflık, devletlerin eko­nomik, politik ve sosyal konularda aldıkları kararlara, özel sektörde faaliyet göste­ren kuruluşların mali durumlarına, uluslararası kuruluşların faaliyetlerine ilişkin zamanında, anlaşılır, ilgili, nitelikli, güvenilir bilgiye bireyler tarafından erişilebil­mesini ifade etmektedir.