KAMU YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 4

John Stuart Mill de bürokrasiyi, devlet işlerinin profesyonel yöneticilerin elinde olduğu bir sistem olarak tanımlar. Mill, aynı zamanda memurlardan oluşan yönetici sınıfa da bürokrasi demektedir.

Albrow, bürokrasinin yedi anlamından söz etmiştir.

• Rasyonel örgüt

• Örgütsel verimsizlik

• Memurlar tarafından yönetim

• Kamu yönetimi

• Memurlar düzeni

• Örgüt

• Modern toplum

Bürokrasi, değişik bakış açılarına göre farklı tanımlara ve teorik incelemelere konu olmuştur. Siyaset bilimciler bürokrasiyi, a) Rasyonel-idari yapı, b) Güç bloğu, c) Aşırı arz modeli, olmak üzere üç farklı teorik çerçevede ele almaktadırlar.

Bürokrasiden liberal birey için bir pranga olarak zaten nefret eden Weber, sosyalizmin daha ileri bir serfliğe (köleliğe) yol açacağını düşünmüştür. O tarihte “Bugün yükselmekte olan işçinin değil, memurun diktatörlüğüdür.” diye yazmıştır.

Mises, özel girişimin yerine devlet teşebbüsünün ikame edilmesini “totalitarizm” olarak nitelendirmiştir. Ona göre bürokratik otorite, bireylerin kendi işlerini serbestçe yönetebilme özgürlüklerini sınırlayan ve devlete çok sayıda görev yükleyen bir yönetim sisteminin sonucudur.

Robert Michels, Avrupa ve özellikle Almanya’daki sosyalist partilerle işçi sendikaları üzerinde yaptığı araştırmalara dayanarak 1911 yılında “Oligarşinin Tunç Kanunu” adlı teorisini geliştirmiştir.

Michels’in şu sözü bir vecize hâline gelmiştir: “Her kim örgütten bahsediyorsa oligarşiden söz ediyor demektir.

Kamu bürokrasilerin yürütmekte oldukları temel işlevlerini “sevk ve idare işleri”,
“kamu politikası kararlarının hazırlanması” ve devlet yönetiminde “istikrar ve süreklilik”
olmak üzere üç ana grupta toplamak mümkündür.

Bürokrasinin yedi anlamı:
• Rasyonel örgüt
• Örgütsel verimsizlik
• Memurlar tarafından yönetim
• Kamu yönetimi
• Memurlar düzeni
• Örgüt
• Modern toplum

Demokratik hak ve özgürlüklerin baskı altında tutulduğu, bütün yetkilerin bir elde veya küçük bir yönetici grubunun elinde toplandığı demokratik olmayan devlet düzeni totalitarizmdir.

Liberal düşüncenin bürokrasi konusundaki görüşleri, esas itibarıyla İngiliz yazar Jonh Stuart Mill’in (1806-1873) yaklaşımları etrafında şekillenmiştir. Mill, devlet müdahalelerine ve bürokrasiye bireysel özgürlükler açısından yaklaşmış; büyüyen bir devletin ve bürokrasinin özgürlükler yönünden tehlikeleri üzerinde durmuş ve “sınırlı devlet” ve dolayısıyla “sınırlı bürokrasi” tezini savunmuştur. Mill’e göre, asıl olan bireyin yeteneğinin geliştirilmesi ve gayretinin açığa vurulmasını sağlamaktır. Devlet esas itibarıyla bunun için çalışmalıdır. Devletin yetkilerinin artması, bu bakımdan bireysel özgürlüklerin zararınadır. İnsan hayatının bireyi ilgilendiren kısmı ile devleti ilgilendiren bölümü arasında bir ayırım yapmak gerekir. Eğer devlet, insan hayatının bireyi ilgilendiren kısmına müdahale ederse özgürlüğe tecavüz etmiş olur. İnsan hayatına devlet müdahalesini haklı gösteren sebep, bireyi, kendisinden daha kuvvetli olan başka bireylerin müdahalesine karşı korumaktır. Devlet, ne kadar çok fonksiyon üstlenirse o kadar çok meslek ortaya çıkar. Böylece çok sayıda beleşçi kişiyi bünyesine çeker. Toplum işinin çoğu hükümetin elinde bulunsa ve devlet daireleri, en kabiliyetli ve ehliyetli insanları bünyesinde istihdam etmiş olsaydı, toplumun geniş kültürlü ve deneyimli zekâları kalabalık bir bürokrat sınıfının içinde toplanmış olur ve geriye kalan insanlar her şeyi bunlardan bekler ve dolayısıyla ulusun yeteneği o kadar tekelleşir. Memur kitlesi, birbirlerine bağlı oldukları ve sabit kurallara göre iş gördüklerinden kırtasiyeci bir tavırla iş
yapmak eğilimindedirler.

Weber’in bakış açısına göre, bürokrasinin temel özelliği “rasyonelliği” ve “yasallığı”dır.
Onun için önemli olan, toplumsal fonksiyonların “rasyonel” olarak düzenlenmiş bir örgüt tarafından yürütülmesidir. Weber, rasyonelliğin yanına bir de “yasal”lık kavramını eklemiştir. Bürokratik örgüt, rasyonel olduğu kadar, soyut düzeyde ifade edilmiş sistematik hukuk kurallarına bağlı olarak işleyecektir. Bu yasal-rasyonel bürokrasi tipi, kişisellikten ve politikadan arınmış bir yapı olduğu için, her siyasi iktidara aynı verimlilik ve etkinlik düzeyinde hizmet sunacaktır.

Weber'in otorite anlayışına göre otorite türleri:

Yasal otorite

Karizmatik otorite

Rasyonel otorite

Geleneksel otorite

Kamu bürokrasilerin yürütmekte oldukları temel işlevlerini “sevk ve idare işleri”, “kamu politikası kararlarının hazırlanması” ve devlet yönetiminde “istikrar ve süreklilik” olmak üzere üç ana grupta toplamak mümkündür.

Bürokrasinin altıncı güç kaynağı planlama ve bütçelemedir. Planlama ve bütçeleme, büyük ölçüde ayrıntılı matematik hesapları, muhasebe teknikleri ve bilgisayar işlemleri gibi teknik bilgi gerektirmektedir. Bürokratlar bu konuda uzman oldukları için her zaman politikacıları etkileyebilecek güce sahiptirler.

Weber’in bürokrasi modeli kurallara aşırı düşkün, formalitelere önem veren, katı hiyerarşik ve merkeziyetçi yapıyı benimser. Sonuçtan çok prosedüre önem verir. Weberyen bürokrasi modeli, yöneticilerin risk almasını engellemekte, kıt kaynakları etkin ve verimli kullanmak yerine, onların israf edilmesi sonucunu doğurmaktadır. Kamu kurumlarındaki yöneticilerde egemen olan temel güdü, hata yapmamak ve risk almamaktır. Kamuda, yenilik ve yaratıcılık tehlikeli kurallara körü körüne uymak ve hata yapmamak en doğru yol olarak görülür.

Karizmatik otorite, olağanüstü ve tanrı vergisi kişiliğin (karizma) otoritesi, yani bir kişiye duyulan mutlak bağlılık ve güvene, onun kahramanlığına ya da başka niteliklerine inanmaya dayanan otoritedir. Bu otorite geleneklere tamamen zıt bir doğrultuda gelişebilir. Önemli olan kişinin sihir, kahramanlık ya da diğer olağanüstü yetenekleri ile karizmaya sahip olduğu hakkında bir “inanç” uyandırmasıdır. Karizmatik otorite, olağanüstü kişilik yapısından kaynaklanmaktadır. Bu tür otoriteye sahip liderler nadir kişilerdir, genellikle kriz dönemlerinde ortaya çıkarlar.

Egemenliğin az sayıda kişinin, birkaç ailenin elinde bulunduğu siyasi rejim ve örgütlü gruplarda fiili egemenliğin küçük bir zümre tarafından kullanılmasına dayanan düzen oligarşidir.

Bürokrasi, halkın dilinde, “verimsizlik”, “işlerin ağır yürümesi”, “kuralcılık” ve
“kırtasiyecilik” gibi genellikle hoşnutsuzluğu belirten bir kavramdır.

Bürokrasi kavramı, ilk defa Fransa’da 1745 yılında dönemin ticaret bakanı fizyokrat iktisatçı Vincent de Gournay (1712-1759) tarafından kullanılmıştır.