Devlet Memurluğunun Sona Ermesi

Devlet Memurları Kanunu’nda, memuriyetin sona ermesi sebepleri olarak sayılan hâller;

• çekilme,
• çekilmiş sayılma,
• memurluktan çıkarılma,
• memurluğa alınma şartlarından herhangi birini taşımadığının sonradan anlaşılması veya memurlukları sırasında bu şartlardan herhangi birini kaybetme,
• emekliye ayrılma ve
• ölümdür.

Memuriyet de bir statüdür. Tıpkı öğrencilik, emeklilik, mezun statüleri gibi. Memuriyeti sona erdiren hâller gerçekleştiğinde, bir statü kapanıp yeni bir statü başlamış olacaktır. Memuriyet statüsü bitmiş ve örneğin emeklilik ya da kişi ihraç olmuşsa muhriç statüsü başlamış olacaktır. Başlayan bu yeni statü ile kişinin hukuki durumunda da belli değişiklikler ortaya çıkacak ve kişi hakkında eskisinden farklı kanun hükümleri uygulanacaktır.

Olağanüstü yönetim usullerinin uygulandığı bir dönemde çekilme talebinde bulunup da henüz talebi kabul edilmeden ya da talebi kabul edilse dahi yerine yenisinin gelip de işe başlamasını beklemeden görevini terk eden memur ise hiçbir surette devlet memurluğuna alınamayacaktır.

Devlet memurluğunun sona ermesi sebepleri, Devlet Memurları Kanunu’nun dördüncü bölümünde, 94 vd. maddelerinde düzenlenmiştir.

Çekilme, devlet memurunun, bağlı olduğu kuruma yazılı olarak başvurarak, memurluktan çekilme isteğinde bulunması neticesinde çekilme isteğinin kabulü ile memuriyetinin sona ermesidir.

Çekilme ile memuriyetin sona ermesi için çekilme talebinin, idari bir karar ile kabul edilmiş olması gerekir. Memurun, bağlı olduğu kuruma çekilme dilekçesi vermesi, derhâl görevini bırakabileceği anlamına da gelmemektedir.

Çekilme isteğinde bulunan memurun görevini bırakması konusunda DMK özel hükümlere yer vermiştir. Şöyle ki, çekilme talebinde bulunan memur, yerine atanan kimsenin gelmesine veya çekilme isteğinin kabulüne kadar görevine devam eder. Yerine atanan kimse bir aya kadar gelmediği veya yerine bir vekil atanmadığı takdirde, üstüne haber vererek görevini bırakabilir. Olağanüstü mazeretle çekilenler, üstüne haber vermek şartıyla bir ay kaydına tabi değildirler.

Çekilen ve yerine yenisinin gelmesi için gerekli olan bir aylık süreyi bekleyen ya da olağanüstü bir mazeretle çekilen memur altı ay geçmeden devlet memurluğuna alınamazlar.

DMK’nin 92. maddesinde belirtildiği üzere, iki defadan fazla olmamak üzere memurluktan kendi istekleriyle çekilenlerden veya bu Kanun hükümlerine göre çekilmiş sayılanlardan tekrar memurluğa dönmek isteyenler, ayrıldıkları sınıfta boş kadro bulunmak ve bu sınıfın niteliklerini taşımak şartıyla ayrıldıkları tarihte almakta oldukları aylık derecesine eşit bir derecenin aynı kademesine veya ilgili madde hükümlerine uyulmak suretiyle diğer bir sınıfta eşit derecedeki kadrolara atanabilirler.

Çekilmiş sayılma, memurun yazılı müracaatı olmamakla birlikte, mazeretsiz olarak görevini terk etmesi ve bu terkin de kanunda belirtilen belli bir süre boyunca devam etmesi neticesinde, memuriyetinin sona ermesi anlamına gelmektedir.

Görevin terki, memurun kendi isteği olmaksızın, örneğin rehin alınmak, komaya girmek ya da bilincini kaybetmek gibi istem dışı ve hukuken mazur görülebilecek akla yakın bir sebepten ileri gelmişse, çekilmiş sayılma hükümlerinin uygulanabilmesi mümkün değildir.

Devlet memurluğundan çıkarma, bir daha devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan çıkarmaktır. Kanun’un 125/1-E bendi uyarınca, memurluktan çıkarma sebepleri şunlardır:

• İdeolojik veya siyasi amaçlarla kurumların huzur, sükun ve çalışma düzenini bozmak, boykot, işgal, kamu hizmetlerinin yürütülmesini engelleme, işi yavaşlatma ve grev gibi eylemlere katılmak veya bu amaçlarla toplu olarak göreve gelmemek, bunları tahrik ve teşvik etmek veya yardımda bulunmak,
• Yasaklanmış her türlü yayını veya siyasi veya ideolojik amaçlı bildiri, afiş, pankart, bant ve benzerlerini basmak, çoğaltmak, dağıtmak veya bunları kurumların herhangi bir yerine asmak veya teşhir etmek,
• Siyasi partiye girmek,
• Özürsüz olarak bir yılda toplam 20 gün göreve gelmemek,
• Savaş, olağanüstü hâl veya genel afetlere ilişkin konularda amirlerin verdiği görev veya emirleri yapmamak,
• Amirlerine, maiyetindekilere ve iş sahiplerine fiilî tecavüzde bulunmak,
• Memurluk sıfatı ile bağdaşmayacak nitelik ve derecede yüz kızartıcı ve utanç verici hareketlerde bulunmak, Yetki almadan gizli bilgileri açıklamak,
• Siyasi ve ideolojik eylemlerden arananları görev mahallinde gizlemek,
• Yurt dışında Devletin itibarını düşürecek veya görev haysiyetini zedeleyecek tutum ve davranışlarda bulunmak,
• 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkındaki Kanun’a aykırı fiilleri işlemek,
• Terör örgütleriyle eylem birliği içerisinde olmak, bu örgütlere yardım etmek, kamu imkân ve kaynaklarını bu örgütleri desteklemeye yönelik kullanmak ya da kullandırmak, bu örgütlerin propagandasını yapmak.

Ülkemizde, memuriyetten çıkarma kararını, Yüksek Disiplin Kurulu vermektedir. Atamaya yetkili amir, bu durumda kararı uygulamakla yükümlüdür yani bağlı yetki söz konusudur.

Memuriyete giriş şartları, genel şartlar ve özel şartlar diye ikiye ayrılır. Genel şartlar: Vatandaşlık şartı, yaş şartı, öğrenim şartı, askerlik şartı, kamu haklarından yasaklı bulunmamak şartı, belli suçları işlememiş olmak veya belli süreler hapis cezası almamış olmak şartı ve sağlık şartıdır. Özel şartlar ise diploma şartı ve diğer özel şartlar şeklinde ikiye ayrılır.

Emeklilik statüsünün kazanılması ile memuriyet statüsü sona erer ve emeklilik statüsü kazanılmış olur. Dolayısıyla kişi, emeklilik statüsünü kazandığında artık kanunda bu statü için düzenlenen şartlara tabi olacak ve örneğin memuriyeti sırasında aldığı maaşının kendisine aynı miktarda ödenmesini talep edemeyecektir. Çünkü memuriyet statüsü sona ermiştir.

Memuriyetin sona ermesi hâlleri içerisinde düzenlenen tek doğal sebep, ölümdür. Kişiler, ölümle birlikte hak ve fiil ehliyetini kaybettiklerinden yani ölüm kişiliği de sona erdiren bir hâl olduğundan ve memuriyetin gerçek kişiler tarafından yerine getirilmesi söz konusu olduğundan, ölüm olayının memuriyeti sona erdiren doğal bir sebep olduğu anlaşılmaktadır.

Memurun, memurlukla bağdaşmayan bir görev yürütmeye başlaması hâlinde memurluğu sona erer. Örneğin, milletvekilliği memurlukla bağdaşmaz. Tabi ki, bağdaşmazlık hâlinin söz konusu olabilmesi için, memurun memuriyetle bağdaşmayan görevi kabul etmiş olması gerekir.

İdare hukuku statüer bir hukuk dalıdır. Onun bir alt dalı olan kamu personel hukuku da öyle. Yani bu hukuk dallarında, önceden kanun ile düzenlenmiş belirli statüler vardır.

Kamu personel hukukunda da statüye girişte serbestlik ilkesi geçerlidir. Kişiler memuriyet statüsüne giriş için zorlanamazlar, aksi durum angarya yasağının ihlali anlamına gelebilir.

Disiplin suçu oluşturan fiil, memuriyet devam ederken işlenmiş olan durumlarda, kişinin memuriyet sıfatı sona erdikten sonra da hakkında disiplin cezası uygulanabilir. Oysa ki, disiplin suçu oluşturan fiil, kişinin memuriyet sıfatı sona erdikten sonra işlenmişse artık kişi hakkında herhangi bir disiplin cezasının verilmesi mümkün olmayacaktır. Çünkü artık fail, memuriyet sıfatını taşımamaktadır.