Devlet Memurlarının Cezai Sorumluluğu

Suç, kusur yeteneği bulunan bir kimsenin tipe (kanuni unsura) uygun, hukuka aykırı ve kusurlu bir insan davranışıdır.

Suçu oluşturan dört temel unsur vardır. Bunlar; kanuni unsur (tipiklik), maddi  (objektif) unsur, manevi (subjektif ) unsur ve illiyet bağıdır (Bilgili ve Demirkapı, 2012, s. 196).

Tipiklik, bir suçun ceza kanununda düzenlen­miş hâli olarak nitelendirilebilir ve ceza kanunun­da düzenlenmiş her suç bir suç tipi oluşturur. Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi gereğince de ceza kanunla­rında yazılı olan suç tipleri dışında bir fiil, toplum tarafından ne kadar haksız olduğu düşünülürse düşünülsün cezai yaptırıma tabi tutulamaz.

Hareket-netice ve bu ikisi arasında olması gereken illiyet bağından oluşan maddi bir unsurdur. Hareketsiz suç olmaz. İcrai ya da ihmali bir hareketin mutlaka olması gere­kir. Bu itibarla, insanların düşünceleri, duyguları, planları ceza hukuku değerlendirmesinin konusu olamaz

Kusurluluk, suçun oluşması için aranan sub­jektif unsurdur. Suçu oluşturan maddi fiile neden olan iradenin ödeve aykırı davranışı veya tutumu ola­rak tanımlanmaktadır. Ceza hukukunda, hareketin veya ihma­lin mutlaka bilinçli ve iradi olmasını gerektiren kusurluluk kast ve taksir olmak üzere iki şekilde ortaya çıkmaktadır.

İlliyet bağı, hareket ile netice arasında bulun­ması gereken sebep-sonuç bağıdır. İlliyet bağı, bazı yazarlarca nedensellik bağı şeklinde ifade edilmektedir.

Evet hareketsiz kalarak suç işlenebilir. Ancak, hareketsiz kalmanın suça sebep olması için kanundan, sözleşme-den ya da ailesel yükümlülüklerden doğan bir garantörlük yani yerine getirme ödevinin söz konusu olması gerekir.

Ani suç-kesintisiz suç, sırf hareket suçları-neticeli suçlar, icrai suçlar-ihmali suçlar, tek hareketli suçlar-çok hareketli suçlar, serbest hareketli suçlar-bağlı hareketli suçlar, seçimlik hareketli suçlar, zincirleme suçlar, itiyadi suçlar.

Türk Ceza Kanunu’nun sistemi, cezalar ve güven­lik tedbirlerinden oluşur. Cezalar, hapis cezası ve adli para cezasından ibarettir. Güvenlik tedbirleri ise bazı haklardan yoksun bırakma, müsadere ile çocuklara ve akıl hastalarına yönelik özel güvenlik tedbirleri olarak sayılabilirler.

Suçun karşılığı olarak uygulanan zorlama ve yoksunluklar ceza (yaptırım) olarak isimlendirilir.  Türk Ceza Kanunu’nun lafzından yola çıkıldığında cezanın, suç karşılığın­da uygulanan hapis ve adli para cezası olmak üzere iki türü bulunmaktadır.  Hapis ceza­ları, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası ve süreli hapis cezası olmak üzere üçe ayrılır.

Aradaki fark, infaz rejimi, diğer bir ifadeyle cezanın çektirilme usulü bakımındandır. Ağırlaştırılmış müebbet hapis ce­zası, sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir. Müebbet hapis cezasında, sıkı güvenlik rejimi bulunmaz.

Süreli hapis cezası uzun süreli hapis cezası ve kısa süreli hapis cezası olarak ikiye ayrılmaktadır. Türk Ceza Kanunu’nun 49. Maddesine göre “Süreli hapis cezası, kanunda aksi be­lirtilmeyen hâllerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz. Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır.”

Türk Ceza Kanunu’nun 50. Maddesine göre, “Kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik duru­muna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre” farklı bir yaptırıma çevrilebilir. Adli para cezası ya da kamuya yararlı bir işte çalıştırılma, kısa süreli hapis cezasının çevrilebileceği seçenek yaptırımlara örnektir.

Adli para cezasının taksitle ödenmesine karar veren hâkim, taksitlerden birinin zamanında ödenme­mesi hâlinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceğini kararında belirtilir. Taksitlerden birinin ödenmemesi durumunda buna göre işlem yapılır.

Hukuk devleti ilkesi, insan onurunun korunması ilkesi, kanunilik ilkesi, masumiyet karinesi, şüpheden sanık yararlanır ilkesi.

Kişinin suçluluğunun hiçbir şüpheye yer ver­meyecek şekilde ispatlanmadıkça, yani somut olayda şüphe ortadan kalkmadıkça bu şüpheden sanığın ya­rarlandırılması ve sanığın mahkum edilmemesi ilkesine şüpheden sanık yararlanır ilkesi adı verilmektedir.

İnsan onuru ilkesi, kişiyi daha anne karnındayken yani cenin iken korumaya başlar. Kişiyi yalnızca hayatta iken değil, öldükten sonra da koruyan bir ilkedir.

Memurların ceza soruşturması usulü ile disiplin soruşturması usulü birbirinden farklıdır. Memur hakkında ceza soruşturması başlatılmış olması, disiplin soruşturması başlatılmasına engel değildir.

Memurların memur sıfatıyla işledikleri suçlar, 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hak­kında Kanun uyarınca soruşturulur. Savcılar tarafından bu tür suçlara ilişkin ceza soruşturulmasının yapılması, Kanun’un gösterdiği idari merciin iznine tabidir. Memurun, memur sıfatıyla ilgisi olmayan suçlarının soruşturulması ve kovuşturulması ise adli makamlar tarafından genel hükümlere yani Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre yapılır.

İlde vali ilçede kaymakam ceza soruşturması başlatılması konusunda izin vermeye yetkili merciidir.

Memurlar hakkında yapılacak ihbar ve şikâyetlerin soyut ve genel nitelikte olmaması, kişi­nin kim olduğunun açıkça belirtilmesi ve olayın da açıkça anlatılması gerekmektedir. Ayrıca bu ihbar ve şikâyetlerin ciddi bulgu ve belgelere dayalı olma­sı, ihbar veya şikâyet dilekçesinin şikâyetçinin isim ve soy ismini, imzasını ve iş veya ikametgâh adre­sini barındırması zorunludur.

Soruşturma izni verilmesine ilişkin karara karşı hak­kında inceleme yapılan memur; soruşturma izni verilmemesine ilişkin karara karşı ise Cumhuriyet başsavcılığı veya şikayetçi itiraz yoluna gidebilir.  İtiraz süresi, yetkili merciin kararının teb­liğinden itibaren on gündür. Bu itirazları inceleme­ye yetkili merciler, ilgililerine göre Danıştay İkinci Dairesi veya yetkili merciin yargı çevresinde bulun­duğu bölge idare mahkemesidir. İti­raz üzerine verilen kararlar kesindir.

Soruşturma izninin kesinleşmesi durumunda ilgili Cumhuriyet başsavcılığı, Ceza Muhakemesi Kanunu ve diğer kanunlardaki yetkilerini kullanmak suretiyle hazır­lık soruşturmasını yürütür ve sonuçlandırır.