Devlet Memurlarının İdareye ve Kişilere Vermiş Oldukları Zararlardan Dolayı Mali Sorumluluğu

Kamu görevlileri, görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek zorundadırlar. Bu onlar için bir yükümlülüktür. Kamu görevini, gereken dikkat ve itina ile yerine getirmeyen, kast, kusur, dikkat ve özen eksikliği gibi sebeplerle idareyi zarara uğratan kamu görevlisi söz konusu zararı tazmin ile yükümlüdür. Ortaya çıkan zararın, zarar veren memura ödettirilmesinde genel hükümler yani özel hukuk (borçlar hukuku) hükümleri uygulanır. Söz konusu zarar, haksız fiile ilişkin hükümler çerçevesinde tazmin edilir.

Hukuki anlamıyla sorumluluk ise, hukuka aykırı davranan kişinin bundan dolayı mesul tutulması hâlidir. Hukukta sorumluluk, siyasi sorumluluk, cezai sorumluluk ve mali sorumluluk olarak üçe ayrılmaktadır. Mali sorumluluk da medeni sorumluluk ve idari sorumluluk olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Siyasi sorumluluk, devlet idarecilerinin görevleri sebebiyle halka ve yasama organına karşı sorumlu tutulmaları ve bu siyasi sorumluluk sebebiyle görevlerinin sonlandırılabilmesi anlamına gelmektedir. Siyasi sorumluluk, anayasa hukuku ile ilgili bir kavramdır. Siyasi sorumluluk, siyasi temsil prensibine bağlı olarak, seçmenlerin hükümetlerle veya daha genel olarak halkın siyasi temsilcilerle ilişkisini sağlayan bir bağdır. Siyasi sorumluluk, hesap verme sorumluluğunu da kapsamaktadır.

Cezai sorumluluk, gerçek kişilerin, ceza kanunlarında düzenlenmiş olan suç fiillerini işlemeleri sebebiyle ceza kanununda belirtilen şartlar oluşmuşsa yine kanunda yazılı cezalara tabi tutulması olarak ifade edilebilir. Ceza hukukunda kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi gereği hem suç ve hem de suç karşılığı uygulanacak cezanın kanun ile düzenlenmesi şarttır. Ayrıca suç ve cezaların şahsiliği ilkesi gereği de kimse bir başkasının işlediği suç sebebiyle cezai yaptırıma tabi tutulamaz

Mali sorumluluk, en kısa ifadesiyle tazmin sorumluluğu ya da tazminat sorumluluğu olarak ifade edilebilir. Mali sorumlulukta, kişinin kusurlu davranışı sebebiyle zarar gören kişilerin zararlarını tazmin etmesi durumu söz konusudur. Dolayısıyla mali sorumluluk yalnızca özel hukukta değil, kamu görevlilerinin kusurlu davranışlarıyla kişilere zarar vermesinde olduğu gibi idare hukukunda da geçerli olan bir kavramdır.

Mali sorumluluğun yaptırımı, zarar giderimi (tazminat) şeklinde tezahür etmekteyken, cezai sorumluluğun yaptırımı hapis ya da adli para cezası şeklinde ortaya çıkmaktadır.

İdarenin siyasi ya da cezai değil, yalnızca mali sorumluluğu söz konusudur.

İdare, memurun maaşından doğrudan kesinti yapamaz. İdare önce ödeme emri gönderir, memur ödeme yapmaz ise adli yargıda tazminat davası açar.

Yargıtay ilgili maddede “Görevleri ile ilgili olarak idareye verdikleri zararlardan ötürü Borçlar Kanunu’nun haksız fiil esaslarına tabidirler” şeklinde karar vermiştir.

Hukuka aykırı bir fiil, kusur, zarar ve illiyet bağıdır. Fiilin yalnızca aktif bir hareket şeklinde olması da gerekli değildir. Fiil, aktif bir hareketle işlenebileceği gibi pasif yani ihmali bir hareketle de işlenebilir. Örneğin; devlet memurunun kendisine teslim edilen devlet malının bakımını yapmayarak onun bozulmasına sebep olması, devlet memurunun idareyi zarara sokmasına ve bu zararı da haksız fiil kurallarına göre idareye tazmin etmesine yol açacaktır. Fiilin, mutlaka hukuka aykırı bir fiil olması gerekir. Eğer somut olayda hukuka uygunluk sebeplerinden en az biri bulunmaktaysa, fiilin hukuka aykırılığı ortadan kalkacak ve haksız fiil hükümleri uygulanamayacaktır. Haksız fiilin iradi ve kusurlu bir hareket ile işlenmesi gerekir. Haksız fiil, bir zarara yol açmalıdır. Zarar, maddi bir zarar olabileceği gibi manevi bir zarar şeklinde de ortaya çıkabilir. 

Haksız fiilden kaynaklanan sorumluluk durumunda, ispat yükü zarar görene aittir. Zarar gören, hem uğramış olduğu zararı, hem de zarar verenin kusurunu ispatla yükümlüdür. Bu kural, herkesin kendi iddiasını ispat yükümlülüğü altında olması şeklindeki genel kural ile de örtüşmektedir

Tazminat miktarının belirlenmesinde, kusurun ağırlığı dikkate alınmaktadır. Zararlı neticenin meydana gelmesinde veya zararın artmasında zarar görenin de kusuru yahut rızası söz konusu ise hâkim tazminat miktarında indirim yapabilme yetkisine sahiptir.

“Kişiler kamu hukukuna tabi görevlerle ilgili olarak uğradıkları zararlardan dolayı bu görevleri yerine getiren personel aleyhine değil, ilgili kurum aleyhine dava açarlar. Ancak, Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil veya muhafaza edilen para ve para hükmündeki değerli kağıtların ilgili personel tarafından zimmete geçirilmesi hâlinde, zimmete geçirilen miktar, cezai takibat sonucu beklenmeden Hazine tarafından hak sahibine ödenir. Kurumun, genel hükümlere göre sorumlu personele rücu hakkı saklıdır. İşkence ya da zalimane, gayriinsani veya haysiyet kırıcı muamele suçları nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince verilen kararlar sonucunda Devletçe ödenen tazminatlardan dolayı sorumlu personele rücu edilmesi hakkında da yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır. 12. maddeyle bu maddede belirtilen zararların nevi, miktarlarının tespiti, takibi, amirlerin sorumlulukları ve yapılacak işlemlerle ilgili diğer hususlar Cumhurbaşkanınca düzenlenecek yönetmelikle belirlenir.

İdarenin sorumluluğuna yol açan kusura hizmet kusuru adı verilmektedir. Hizmet kusuru, idarenin ifa ile mükellef olduğu herhangi bir kamu hizmetinin ya kuruluşunda, tanzim ve tertibinde veya teşkilatında, bünyesinde, personelinde yahut işleyişinde –gereken emir-direktif ve talimatın verilmemesi, nezaret, mürakabe, teftişin icra olunmaması, hizmete tahsis olunan vasıtaların kifayetsiz, elverişsiz, kötü olması, gereken tedbirlerin alınmaması, geç, vakitsiz hareket edilmesi gibi sebeplerle ortaya çıkan birtakım aksaklık, aykırılık, bozukluk, intizamsızlık, eksiklik veya sakatlıktır.

Hizmetin kötü işlemesi, kamu hizmetlerinin yürütülmesi sırasında, bunlardan faydalananların bir zarara uğraması ve kişilerin ortak ve kolektif ihtiyaçlarının normal bir şekilde karşılanmaması anlamına gelmektedir.

Hizmetin geç işlemesi, kamu hizmetinin olağan sayılmayacak bir gecikme ile yerine getirilmesi ve bu gecikmeden bir zarar meydana gelmesi hâlini ifade etmektedir.

Üçüncü kişiler, kamu görevlisinin, göreviyle ilgili kendilerine vermiş olduğu zararı, kamu görevlisinin bağlı olduğu idareye karşı idari yargıda tam yargı davası açmak suretiyle tazmin ettirdikten sonra, söz konusu idare, genel hükümlere yani özel hukuk (borçlar hukuku) hükümlerine göre ilgili meblağı kamu görevlisinden isteme hakkına sahip olacaktır.

Bedensel zararlar ise, tedavi giderleri, kazanç kaybı, çalışma gücünün azalmasından ya da yitirilmesinden doğan kayıplar ve ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan kayıpları kapsamaktadır.

Devlet memurlarının, görevlerini yerine getirirken, üçüncü kişilere verdikleri zararlardan dolayı idare aleyhine açılabilecek davaya verilen addır.

Kamu görevlilerinden tahsili istemiyle açılan davada ortaya çıkan görev uyuşmazlığında, “657 sayılı Kanun’un 12. maddesi hükmünü taşımakta olup, kamu görevlisi olan davacıların, kamu görevini yaparken aldıkları kamulaştırma kararının iptali üzerine, idarenin ödemek zorunda kaldığı ve yargılama gideri olarak idareye verdikleri iddia olunan zararın, rücuen kendilerinden tahsiline ilişkin davanın, anılan maddeye göre genel hükümler dairesinde adli yargı yerlerince çözümü gerekir. Zira dava, yargılama gideri olarak idarenin ödediği meblağın tahsili için açılan bir rücu davası niteliğinde olup, anlaşmazlığın çözümünde Borçlar Kanunu hükümleri göz önünde tutulmalıdır. Borçlar Kanunu’na dayalı hak iddialarına ilişkin anlaşmazlıkların çözümünün ise adli yargı yerinin görev alanına girdiği kuşkusuzdur” şeklindeki bir karar daha önce verilmiştir.