KAMU PERSONEL HUKUKU - Deneme Sınavı - 10

1876 Kanun-ı Esasisi’nde Memurîn (memurlar) kenar başlıklı maddelerde, memurların statüsüne ilişkin hükümler ve hizmetler ilişkisinin kesilmesine dair koşullar yanında, memurlara emeklilik hakkı tanınmıştır. Diğer yandan, Anayasa’da memurların “ehliyet ve kabiliyetlerine” göre hizmete kabul olunacakları ve devlette istihdam olunmanın genel koşulu olarak, devletin resmî dili olan Türkçeyi bilme kabul edilmiştir; “Tebaai Osmaniyenin hidematı Devlette istihdam olunmak için devletin lisan-ı resmisi olan Türkçeyi bilmeleri şarttır”.

Kurumlararası ve kurumiçi unvanlar kendi içerisinde sınıflandırılmıştır. Örnek olarak muhasebeciler, mektûbcular kurumlararası unvanlardandır. Kurumiçi unvan olan telgraf müdürleri kendi içerisinde üç dereceye ayrılmıştır; ûlâ (birinci), sâniye (ikinci), sâlise (üçüncü). Yasa’da, büyükelçiler dışında en yüksek maaş, Başvekil (Sadrazama) aittir.

1926 yılında kabul edilen 788 sayılı Memurîn Kanunu ve bu yasanın ayrılmaz parçası olarak maaş ve emekliliğe ilişkin diğer yasalarla 1965 yılına kadar olan dönemde kamu personel rejimi kodifiye edilmiştir. Barem Yasaları da denilen bu yasalarla, kamu personel rejimi 1924 Anayasası’nın ilkeleri doğrultusunda düzenlenmiştir. Barem Yasaları, tıpkı Osmanlı kamu personel rejimi yasaları gibi liberal niteliklidir.

Memurîn Kanunu’nda yer alan diğer istihdam biçimi müstahdemlerdir. Memurîn Kanunu’nda müstahdem, “devlet işlerinde ücretle kullanılan ve memurîn sicilinde mukayyet bulunmayan ve memurîn hukuk ve selâhiyetinden müstefit olmayan kimse” olarak hüküm altına alınmıştır. Ayrıca bu kesimin sözleşme ile istihdam olunacağı, sözleşme yapılmadığı takdirde koşulların idarece belirleneceği belirtilmiştir.

Günümüzde Türk kamu personel rejiminin yönetimi yedi kamu idaresi arasında paylaşılmıştır. Osmanlıdan, 1960 yılına kadar kamu personel rejiminin yönetiminde etkili kurum Maliye Bakanlığıdır. 1960 yılında Devlet Personel Başkanlığının (o zamanki adıyla Devlet Personel Dairesi) kurulması ile rejimin yönetimi Maliye Bakanlığı ve Devlet Personel Başkanlığı arasında paylaşılmıştır. 2018 yılında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçiş ile birlikte, Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü ile Devlet Personel Başkanlığı (bu Başkanlık bir yıllık geçiş süreci sonrasında) kapatılmış, kamu personel rejiminin kurumsal yönetiminde yeni oluşturulan kurumlar yetkili olmuştur.

Kamu personel rejimi üzerindeki ikinci yetkili kurum Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisidir. Ofis, kamu personel rejimini genel olarak yeniden biçimlendirmek için proje ve çalışmalar yapmakla görevlidir. Ofisin kamu personel rejimine ilişkin görevleri şunlardır; (1) Kamuda kariyer yönetimi, performans yönetimi ve diğer modern insan kaynağı yönetim modellemelerinin hayata geçirilmesi için projeler geliştirmek; (2) Kamu istihdamında liyakat ve yetkinliğin artırılması için gerekli olan projeler üretmek ve çalışmalar yapmak.

Kamu personel rejimi üzerindeki diğer yetkili kurum Hazine ve Maliye Bakanlığıdır. Bakanlık; kamu harcamalarında etkinlik, etkililik, ekonomiklik ve verimlilik sağlamak amacıyla gerekli standartları tespit etmek ve sınırlamalar koymak; bu hususlarda tüm kamu kurum ve kuruluşları için uyulması zorunlu düzenlemeleri yapmak ve tedbirleri almakla görevlidir.

1838 Maâşat Fermanı ile Batı tipi memurluk kurulmuştur.

Tanzimat’la başlayan süreç, 1876 Kanun-ı Esasîsi ile yeni bir aşamaya ulaşmıştır. 1876 Kanun-ı Esasisi’nde Memurîn (memurlar) kenar başlıklı maddelerde, memurların statüsüne ilişkin hükümler ve hizmetler ilişkisinin kesilmesine dair koşullar yanında, memurlara emeklilik hakkı tanınmıştır.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 1965 yılında kabul edilmiştir.

1960 yılında ise Devlet Personel Dairesi kurularak, kamu personel rejiminin kurumsal yönetimi bütünsel bir yapıya kavuşmuştur.

Devlet Memurları Kanunu, Fordist nitelikli, tekçi-üniter ve güvenceli istihdam biçimi üzerine kurulmuştur.

1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi, genel personel ve bu personelin emeklilik yasası niteliğine sahip olmuştur. Bu doğrultuda yasa, memurluğu esas istihdam biçimi olarak kabul etmiştir. Yasa ile memurların nitelikleri, hizmete alınmaları, davranışı, sicili, disiplini, cezalandırılması, ilerlemesi, hizmetle ilişkisinin kesilmesine ilişkin hükümleri içermiştir. Yasa’nın ikinci ana bölümünde, emeklilik rejimi düzenlenmiştir. Yasa’da memurluk rejimi dönemin koşullarına paralel olarak kurulmuş, hizmete alınmadan, hizmetle ilişkinin kesilmesi ve emeklilik rejimine kadar bütün süreçleri kapsayacak biçimde inşa edilmiştir. Yasa’da yer alan memur olma koşulları şunlardır; Osmanlı Tebaasından olmak; 20 yaşını tamamlamak; iyi huy sahibi olmak; bir yıl ya da daha fazla ceza almamış olmak; ilgili memuriyetin gerektirdiği özel bilgiye sahip olduğunu diploma ya da komisyon önünde yapılacak sınavda ispatlamak.

1856 Islâhat Fermanı ile Batı tipi modern memurluğun ikinci olmazsa olmaz öğesi olan yurttaşların (Osmanlı milletlerinin) eşit ve özgür biçimde; erdem ve yetenekleri doğrultusunda memurluğa girebilmesi ilkesi kabul edilmiştir.

1876 Kanun-ı Esasîsi’nde kabul edilen anayasal ilkelere koşut olarak, 1880 yılında Maâşat Kararnamesi ve 1881 yılında Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi kabul edilmiştir. Bu iki yasa ve kabul edilen diğer düzenlemelerle Osmanlı Kamu Personel Rejimi hukuki bütünlüğe ulaşmıştır. 1880 tarihli Maâşat Kararnamesi ise hem maaş yasası, hem de kadro yasası niteliğine sahip olmuştur.

Memurîn Kanunu Dönemi’nde, 1960’ın başına gelindiğinde kamu personel statülerinden müstahdemler kategorisinin son derece çeşitlendiğini görüyoruz. Buna göre, memurlar, Devlet Memuru ve Belediye Memuru olmak üzere ikiye; müstahdemler ise Müteferrik Müstahdem, Geçici Hizmetliler; Yevmiyeli Teknik Personel; Mukaveleliler; S Cetveli Personeli; N Cetveli Personeli olmak üzere altıya ayrılmıştır. Üçüncü ana statü olarak işçi statüsü yer almaktadır.

Devlet memurlarının, kişi olarak sahip oldukları hakların dışında, memuriyetleri gereği sahip oldukları bazı hakları da vardır. Bu haklar, uygulamayı isteme hakkı, güvenlik hakkı, emeklilik hakkı, çekilme hakkı, müracaat, şikayet ve dava açma hakkı, sendika kurma hakkı, izin hakkı, kovuşturulma ve yargılanmaya ilişkin haklar, isnat ve iftiralara karşı korunma hakkıdır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Devlet memurlarının memuriyet kaynaklı bazı ödevleri de bulunmaktadır. Bu ödevler, sadakat ödevi, tarafsızlık ve devlete bağlılık ödevi, davranış ve iş birliği ödevi, amir olmaktan kaynaklanan ödevler, amirin emrine uyma ödevi, görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirme ve kendilerine teslim edilen devlet malını koruma görevi, devlet ve kişileri zarara uğratmama ödevi, mal bildiriminde bulunma ödevi, resmî belge, araç ve gereçlerin yetki verilen mahaller dışına çıkarılmama ve iade ödevidir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Devlet memurlarının tabi oldukları yasaklar; basına bilgi ve demeç verme yasağı, toplu eylem ve hareketlerde bulunma yasağı, grev yasağı, ticaret ve diğer kazanç getirici faaliyetlerde bulunma yasağı, hediye alma, menfaat sağlama yasağı, denetimindeki teşebbüsten menfaat sağlama yasağı, gizli bilgileri açıklama yasağıdır. IV ve V. maddelerde verilen sendika kurma ve kovuşturulma, memuriyet haklarındandır. Doğru cevap A şıkkıdır.

DMK’nin 18. maddesinde düzenlenen güvenlik hakkı, devlet memurlarının, kanuna aykırı bir şekilde görevlerine son verilmemesi ve aylık ve başka haklarının ellerinden alınamaması anlamına gelmektedir. DMK’de “Güvenlik” başlığıyla yer alan bu hak, aslında hukuki güvenlik ilkesinin, Kamu Personel Hukukundaki bir yansımasıdır. Doğru cevap B şıkkıdır.