KAMU ÖZEL KESİM YAPISI VE İLİŞKİLERİ

Federal devletlerde yerel yönetimler ile merkezî hükümet arasında egemenliğin bir kısmını kullanma yetkisi bulunan federe devletler bulunur. Federe birimlerden her birinin anayasa ya da temel yasada belirtilen yasama, yürütme ve yargı organları vardır. Söz konusu birimler, merkezin siyasal ve yönetsel denetimi dışında kalan otoriteye sahiptirler. Bu açıklama doğrultusunda doğru cevap E seçeneğidir.

Demokratik kurumlar olmalarına rağmen yerinden yönetim kuruluşları, partizanca uygulamalara, kayırmacılık ve patronaja doğru yönelebilmektedir. Böyle bir durum ise eşitlik ilkesinin zarar görmesi, kısa vadeli politikalara odaklanma ve eldeki kaynakları rasyonel biçimde kullanamama gibi sorunları ortaya çıkarmaktadır. Bu doğrultuda doğru cevap A seçeneğidir.

Yerel yönetimlerle ilgili temel anayasal ilkelerden biri de Anayasanın 160. maddesinde düzenlenen Sayıştay denetimidir. Buna göre yerel yönetimlerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır. Sayıştay hem malî denetim ve performans denetimi yoluyla yerel yönetimlerin hesap ve işlemlerini denetlemekte hem de kamu zararına yol açan sorumluların yargılanmasını sağlamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

İl özel idaresi tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek il genel meclisinin görevleri arasında yer alır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Genel olarak dünyada belediyelerin görev ve sorumluluklarının belirlenmesinde üç temel ilke bulunmaktadır. Genellik ilkesine göre belediyeler kanunların yasaklamadığı ya da başka yönetimlere bırakılmamış olan bütün hizmetleri görmeye yetkili kılınmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Meclis üye tam sayısının en az üçte biri oranındaki üyenin imzasıyla belediye başkanı hakkında gensoru önergesi verilebilir. Gensoru önergesi, meclis üye
tam sayısının salt çoğunluğunun oyu ile gündeme alınır. Doğru cevep B seçeneğidir.

Türkiye’de coğrafî yerinden yönetim kuruluşları veya diğer bir ifadeyle yerel yönetimlerle doğrudan ilgili olan yerel yönetim birlikleri ve İller Bankası bulunmaktadır. 2005 yılında müstakil bir yasayla düzenlenmesi; örgütsel yapıları, görev ve yetkileri, malî yapısı, organları ve çalışma usulleri bakımından güçlendirilmesi nedeniyle yerel yönetim birliklerinin önemi artmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye’de çok sayıda hizmet yerinden yönetim kuruluşu bulunmaktadır. Bunlar arasında Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT), Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK), üniversiteler, kamu iktisadi teşebbüsleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, bağımsız düzenleyici ve denetleyici kurumlar (üst kurullar) hizmet yerinden yönetim kuruluşlarının en bilinen örnekleridir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bölgesel devletlerde üniter devletlerde olduğu gibi yasama ve yürütme birliği yoktur; ancak yargı birliği vardır. Yargı birliğinin olmasıyla “federatif sistemden”; yasama ve yürütme birliğinin olmamasıyla “üniter sistemden” ayrılır. Doğru cevap E'dir.

Bölgesel devletler de üniter devletlerde olduğu gibi yasama ve yürütme birliği yoktur; ancak yargı birliği vardır. Yargı birliğinin olmasıyla “federatif sistemden”; yasama ve yürütme birliğinin olmamasıyla “üniter sistemden” ayrılır. Doğru cevap E'dir.

Türkiye’nin 1988 yılında imzaladığı “Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı”nın 3/1. maddesine göre, “özerk yerel yönetim, yerel makamların, kanunlarla belirlenen sınırlar çerçevesinde, kamu işlerinin önemli bir bölümünü kendi sorumlulukları altında ve yerel nüfusun çıkarları doğrultusunda düzenleme ve yönetme hakkı ve imkânı anlamını taşır” Doğru cevap A'dır.

Yerinden yönetimin sağladığı diğer faydalar şu şekilde açıklanabilir:
• Yerinden yönetim, hizmet sunumunda çeşitlilik ve tercih özgürlüğünü artırır.
• Yerel ortak ihtiyaçlarla ilgili kararların alınması, politikaların oluşturulması ve hizmetlerin sunulması süreçlerinde vatandaşların daha fazla söz sahibi olmalarını sağlar. Vatandaşlar, yerel yönetim kuruluşlarının genel karar organlarını belirlemelerinin yanında meclis toplantılarına katılma, kent konseyi çalışmalarına dâhil
olma, gönüllü hizmet sunumuna katılma gibi birçok yolla seslerini yönetime duyurma imkânına sahiptir. Ayrıca halka yakın kuruluşlar olarak yerel yönetimler, yöre halkının tercihlerine uygun hizmet üretebilirler.
• Coğrafî yerinden yönetim ilkesiyle ortaya çıkan yerel yönetimler, siyasal eğitim ve vatandaşlık eğitimi için uygun ortam sağlar. Yerel yönetimler, âdeta bir siyasal okul işlevi görürler. Gerçekten, Türkiye de dâhil birçok ülkede çeşitli yerel yönetim kuruluşlarında görev yapan siyasetçilerin sonradan ulusal siyasete geçerek başbakan, bakan oldukları gözlenmektedir.
• Yerinden yönetim kuruluşlarının yerel koşullar ve hizmet maliyetleri konusunda daha iyi bilgi sahibi olmaları, hizmetlerin tek elden sunulmasının ortaya çıkaracağı kaynak israfı ve aksaklıkları önleyebilir. Böylece kararların daha hızlı alınması ve uygulanması sağlanır, bu durum da kaynak tahsisi ve kullanımında etkinliğin artmasına yardımcı olur.

Yerinden yönetimin olumsuz yönlerinden biri de yerinden yönetimle ilgili yasal sınırların iyi belirlenmemesi durumunda ülke birliği ve milli bütünlüğün zarar görmesi ihtimalî bulunmasıdır. Doğru cevap B'dir.

1982 Anayasasının 123. maddesine göre “idarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden
yönetim esaslarına dayanır”. Bu ilkenin sonucu olarak ülkemizde il özel idaresi, belediye ve köy olmak üzere üç tür coğrafî yerinden yönetim kuruluşu bulunmaktadır. Doğru cevap D'dir.

İl özel idarelerine ilişkin aşağıdaki özellikler ortaya çıkmaktadır:
• İl mülkî sınırları içinde yaşayanların yerel ve ortak nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamakla görevlidir.
• Karar organları seçimle oluşur.
• İdarî ve malî özerkliğe sahip kuruluşlardır. İl özel idarelerinin özerkliklerinin yasal güvence altına alınması Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’na da uygundur.
• Kamu tüzel kişiliğine sahip kuruluşlardır. Doğru cevap A'dır.

2012 yılında kabul edilen 6360 sayılı Kanun ile birlikte büyükşehir belediyelerinin sayısı 30’a çıkmış ve büyükşehir belediyesinin bulunduğu illerdeki il özel idareleri kaldırılmıştır. Böylece Türkiye’deki il özel idaresi sayısı 81’den 51’e düşmüştür. Doğru cevap B'dir.

Gensoru: Meclis üye tam sayısının en az üçte biri oranındaki üyenin imzasıyla belediye başkanı hakkında gensoru önergesi verilebilir. Gensoru önergesi, meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun oyu ile gündeme alınır. Doğru cevap D'dir.

Birlik encümeni, birlik başkanı ile sayısı yediyi geçmemek üzere birlik tüzüğünde gösterilecek sayıda meclis üyesinden oluşur. Doğru cevap C'dir.

İller Bankası Anonim Şirketinin dört organı bulunmaktadır. Bunlar Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu ve Genel Müdür’den oluşmaktadır. Doğru cevap C'dir.

İdarî merkezden yönetim karar alma, politika oluşturma ve uygulama yetkilerinin doğrudan merkezi idare ve onun taşra örgütü tarafından yerine getirilmesini ifade eder.

Hizmet (fonksiyonel) yerinden yönetim, belirli bazı hizmetlerin merkezî idarenin dışındaki özerk kamu tüzel kişilerine aktarılmasıdır.