KAMU ÖZEL KESİM YAPISI VE İLİŞKİLERİ

Türkiye’de yargının örgütlenmesiyle ilgili temel ­ilkeler 1982 Anayasasında yer almaktadır.

Mahkemelerin bağımsızlığı Anayasanın 138. maddesine göre düzenlenmiştir. Buna göre bağımsız mahkemelerin temel özellikleri:

Kararları aynı yüksek mahkemede temyiz edilen mahkemelerin oluşturduğu düzene, yargı kolu adı verilir.

Yargı Kolları:

2017 Anayasa değişiklikleriyle birlikte yargı kollarından birisi olan askeri yargı, ilk derece ve yüksek mahkemeleriyle birlikte kaldırılmıştır.

Adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii Anayasanın 154. maddesinde düzenlenen Yargıtay’dır. Yargıtay adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümleri ilk ve son mercii olarak inceleyip karara bağlar.

1982 Anayasasının 155, maddesinde düzenlenen Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son merci olarak bakar

Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, başkan ve üyelerini, başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcısı vekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay başkan ve üyelerini, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarını görevleri ile ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak Anayasa Mahkemesi'nin görevleri arasındadır.

Hâkimlik Teminatı: hakimlerin bağımsızlığını tam olarak gerçekleştirebilmeleri, hakimlerin her türlü maddi ve manevi baskıdan uzak olarak görev yapabilmeleri için kendilerine tanına kişisel güvencedir. Hâkimlerin görevlerini her türlü baskıdan uzak biçimde yerine getirmeleri için bulunması gereken teminatlar:

Siyasi partilerin kapatılmasına ve Devlet yardımından yoksun bırakılmasına ilişkin davalar ile ihtar başvuruları ve dağılıma durumunun tespiti istemleri ile ilgili davalara Anayasa Mahkemesi bakar ve karar verir.

Tam yargı davası: idari işlem ve eylemler neticesinde kişisel hakları doğrudan doğruya ihlal edilen kişilerin uğradıkları zararın giderilmesi istemiyle idari yargıda açtıkları davası adı verilir.

Hukuk düzeninin gerçekleştirilmesi ve korunmasını amaçlayan yargı fonksiyonunun iki önemli özelliği, mahkemelerin bağımsızlığı ve kesin hüküm vermeleridir. Mahkemelerin bağımsızlığı Anayasanın 138. maddesinde düzenlenmiştir.

Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır;   bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.

Ceza Yargısı: Ağır ceza mahkemesi, Trafik mahkemesi, Asliye ceza mahkemesi, Çocuk mahkemesi, Sulh ceza mahkemesi

Aslîye Ceza Mahkemeleri. Bu mahkemeler tek hâkimlidir. Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, sulh ceza ve ağır ceza mahkemelerinin görevleri dışında kalan dava ve işlere aslîye ceza mahkemelerince bakılır.

Temyiz: Adlî yargıda ikinci olağan başvuru yolu temyizdir. Bölge Adlîye Mahkemesi hukuk daireleri tarafından verilen ve temyiz edilebileceği kanunda söylenen nihaî kararlar ile hakem kararlarının iptali talebi üzerine karşı tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde temyiz yoluna başvurulabilir. Bölge Adlîye Mahkemelerinin her kararına karşı temyize başvurulamaz.

Kamu kurum ve kuruluşlarının gelir ve giderleri ile mallarının denetlenmesine hesap yargısı adı verilir. Türkiye’de hesap yargısı Sayıştay tarafından yerine getirilir.

İdarî Görevlere Atanmama Teminatı. Bir hâkimin kendi isteği olmaksızın hâkimlik sınıfından alınıp Adalet Bakanlığında idarî bir göreve atanması hâkimlerin bağımsızlığına bir müdahale ortamı doğurabilir. Bu nedenle hâkimlerin Adalet Bakanlığında idarî görevlere atanmaları ancak muvafakatleriyle olmalıdır. Nitekim bu durum Anayasamızın 159. maddesinde, “Adalet Bakanlığının merkez, bağlı ve ilgili kuruluşlarında geçici veya sürekli olarak çalıştırılacak hâkim ve savcılar ile adalet müfettişlerini ve hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçileri, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Adalet Bakanına aittir” düzenlemesiyle bu teminat sağlanmıştır.

HSK’nın görevleri şunlardır:

Hâkim ve Savcılar Kurulu (HSK), Anayasanın 159. maddesinde düzenlenmiştir. Genel olarak hâkim ve savcıların atama, terfi, yükselme, disiplin gibi özlük işleriyle ilgilenen HSK’nın kuruluşu, teşkilâtı, görev ve yetkileri ile çalışma usul ve esasları 11.12.2010 tarihli ve 6087 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kurulu Kanunu ile düzenlenmiştir. Buna göre HSK, 13 üyeden oluşur ve iki daire hâlinde çalışır. Kurulun Başkanı, Adalet Bakanı’dır.

Hâkim ve savcılarla ilgili olarak atama ve nakletme, geçici yetki verme, kadro dağıtma birinci dairenin görevlerindendir.

Dairelerin görevleri 6087 sayılı Kanunda açıkça belirtilmiştir.

Daireler arasında çıkan görev ve iş bölümü uyuşmazlıklarını kesin  olarak  karara  bağlamak genel kurulun görevidir.

Daireler, üye tam sayısının tam çoğunluğuyla toplanır ve aynı çoğunlukla karar alır.