KAMU ÖZEL KESİM YAPISI VE İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 9

Sosyal kamu kurumlarının şu özellikleri vardır:

Genellikle “zorunlu üyelik” esası vardır. Memurlar T.C. Emekli Sandığına, işçiler SSK’ye zorunlu olarak üyedirler. Sosyal kamu kurumlarının gelirleri, üyelerinden yapılan “zorunlu kesintiler” ile sağlanır. Sosyal kamu kurumları, karma bir hukukî rejime tabidir. T.C. Emekli Sandığı hariç, dışa yönelik eylem ve işlemlerinde ve hizmet sağladığı kişilerle olan ilişkilerine özel hukuk uygulanır. Sosyal kamu kurumları özerk bütçeli kuruluşlardır. Sayıştayın denetimine tabi değildirler. Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından denetlenirler.

Sosyal kamu kurumları ‘’Sayıştayın denetimine tabi değildirler.’’ Dolayısıyla son seçenekte yer alan bilgi yanlış olduğundan doğru cevap E’dir.

TÜBİTAK’ın misyonuna göre temel amaçları şunlardır:

‘’Yüksek öğretimi düzenlemek ve yüksek öğretim kurumlarının faaliyetlerine yön vermek’’ Yükseköğretim Kurulu’nun alanı olduğundan yanlıştır. Doğru cevap C’dir.

Her ülke kendi ekonomik ve sosyal nedenlerine bağlı olarak ve farklı gerekçelerle Bağımsız İdarî Otoritelerin oluştursa da BİO’ların ortaya çıkış nedenlerini genel olarak şu şekilde ifade etmek mümkündür:

‘’Zaman zaman piyasada hem hakem hem de oyuncu olan devletin çıkarlarını sağlamak’’ ifadesi yanlıştır. Doğru cevap E’dir.

Bölgesel kamu kurumları, kurulduğu bölge halkına hizmet sunmak amacıyla kurulmuşlardır. Dolayısıyla ‘’Kamu çalışanlarına hizmet sunmak amacıyla kurulmuşlardır‘’ ifadesi yanlıştır. Doğru cevap D’dir.

Meslek örgütlerinin tanım ve amaçlarına dayalı olarak genel işlevlerini aşağıdaki gibi belirleyebiliriz:

Meslekî dayanışma ve yardımlaşmanın tesisi,

Mesleğin ve meslek mensuplarının çıkarlarının korunması ve geliştirilmesi,

Meslekî faaliyetlerin belli standartlara uygun olarak yürütülmesinin sağlanması,

Meslek ahlâkının korunması,

Meslek mensupları arasında ve bunlar ile toplum arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi, bu amaçlar doğrultusunda ekonomik, siyasî, sosyal ve kültürel etkinliklerin gerçekleştirilmesi.

Yukarıdaki açıklamalar ışığında ‘’ Meslekî faaliyetlerin işverenin tercihlerine uygun olarak yürütülmesinin sağlanması,’’ ifadesi yanlıştır. Doğru cevap B’dir.

Uluslararası kuruluşların başında siyasî alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar gelir. Siyasî alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar çok sayıdadır ve bunlar dünya siyaseti üzerinde yerine göre belirleyici, yerine göre ise etkileyici rol oynar. Bu kurumlardan bazıları şunlardır: Avrupa Patent Ofisi (EPO), Asya-Avrupa Kıtası Buluşmaları (ASEM), Asya-Avrupa Kıtası Kuruluşu (ASEF), Asya Karşılıklı Tedbir ve Güvenlik Önlemleri Konferansı (CICA), Avrupa Birliği (AB, EU), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT, OSCE), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM, ECHR), Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC), Avrupa Konseyi (EU), Birleşmiş Milletler (BM, UN), Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN), Güneydoğu Avrupa İşbirliği İnisiyatifi Uluslararası Kafkasya Etnik İlişkiler, İnsan Hakları ve Jeopolitiği Kurumu (IACERHRG), İnterpol ve İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ).

Ekonomik ve teknik alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar ise dünya ekonomisini yönlendirmede etkili olan kuruluşlardır ve bunların genel merkezleri genellikle batılı gelişmiş ülkelerdedir. Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (ECO), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Malî Çalışma Grubu (FATF), Karadeniz Ülkeleri Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (BSEC), Uluslararası Para Fonu (IMF) bunlardan bazılarıdır. Uluslararası kuruluşlardan bazıları askeri alanda faaliyette bulunurlar. Askeri alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar şunlardır: Karadeniz Deniz İş Birliği Görev Grubu, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO).

Bazı uluslararası kuruluşlar ise teknik alanda faaliyet gösterirler. Teknik alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar ise şunlardır: Avrupa Patent Ofisi (EPO), Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC), Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü (ETSI), Avrupa Yayın Birliği (EBU), Dünya Posta Birliği (UPU), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), Uluslararası kuruluşlardan bazıları sportif alanda faaliyette bulunur. Bu kuruluşlara Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA), Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA), Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) örnek olarak gösterilebilir.

Uluslararası kuruluşların başında siyasî alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar gelir. Siyasî alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar çok sayıdadır ve bunlar dünya siyaseti üzerinde yerine göre belirleyici, yerine göre ise etkileyici rol oynar. Bu kurumlardan bazıları şunlardır: Avrupa Patent Ofisi (EPO), Asya-Avrupa Kıtası Buluşmaları (ASEM), Asya-Avrupa Kıtası Kuruluşu (ASEF), Asya Karşılıklı Tedbir ve Güvenlik Önlemleri Konferansı (CICA), Avrupa Birliği (AB, EU), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT, OSCE), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM, ECHR), Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC), Avrupa Konseyi (EU), Birleşmiş Milletler (BM, UN), Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN), Güneydoğu Avrupa İşbirliği İnisiyatifi Uluslararası Kafkasya Etnik İlişkiler, İnsan Hakları ve Jeopolitiği Kurumu (IACERHRG), İnterpol ve İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ).

Ekonomik ve teknik alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar ise dünya ekonomisini yönlendirmede etkili olan kuruluşlardır ve bunların genel merkezleri genellikle batılı gelişmiş ülkelerdedir. Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (ECO), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Malî Çalışma Grubu (FATF), Karadeniz Ülkeleri Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (BSEC), Uluslararası Para Fonu (IMF) bunlardan bazılarıdır. Uluslararası kuruluşlardan bazıları askeri alanda faaliyette bulunurlar. Askeri alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar şunlardır: Karadeniz Deniz İş Birliği Görev Grubu, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO).

Bazı uluslararası kuruluşlar ise teknik alanda faaliyet gösterirler. Teknik alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar ise şunlardır: Avrupa Patent Ofisi (EPO), Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC), Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü (ETSI), Avrupa Yayın Birliği (EBU), Dünya Posta Birliği (UPU), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), Uluslararası kuruluşlardan bazıları sportif alanda faaliyette bulunur. Bu kuruluşlara Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA), Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA), Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) örnek olarak gösterilebilir.

Türkiye’nin de üyesi olduğu çok sayıda uluslararası kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan bazıları sosyal ve ekonomik amaçlar için kurulmuşken bazıları ekonomik ve malî amaçlı olarak kurulmuşlardır. Ülkemizin de üyesi olduğu sosyal amaçlı kuruluşlara örnek olarak şunları verebiliriz: Asya-Avrupa Kıtası Kuruluşu (ASEF), Asya Karşılıklı Tedbir ve Güvenlik Önlemleri Konferansı (CICA), Avrupa Birliği (AB, EU), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT, OSCE), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM, ECHR), Avrupa Konseyi (COE), Birleşmiş Milletler (BM, UN) Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN), Güneydoğu Avrupa İşbirliği İnisiyatifi, Uluslararası Kafkasya Etnik İlişkiler, İnsan Hakları ve Jeopolitiği Kurumu (IACERHRG), Interpol, İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ). Burada asıl kuruluş amacı üye ülkeleri sosyal açıdan desteklemek ve kuruluş amaçlarına uygun olarak eşgüdüm sağlamak olan bu kuruluşlardan yaşamımızda göreli önemi daha fazla olanlar üzerinde durulacaktır.

Uluslararası kuruluşların başında siyasî alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar gelir. Siyasî alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar çok sayıdadır ve bunlar dünya siyaseti üzerinde yerine göre belirleyici, yerine göre ise etkileyici rol oynar. Bu kurumlardan bazıları şunlardır: Avrupa Patent Ofisi (EPO), Asya-Avrupa Kıtası Buluşmaları (ASEM), Asya-Avrupa Kıtası Kuruluşu (ASEF), Asya Karşılıklı Tedbir ve Güvenlik Önlemleri Konferansı (CICA), Avrupa Birliği (AB, EU), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT, OSCE), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM, ECHR), Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC), Avrupa Konseyi (EU), Birleşmiş Milletler (BM, UN), Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN), Güneydoğu Avrupa İşbirliği İnisiyatifi Uluslararası Kafkasya Etnik İlişkiler, İnsan Hakları ve Jeopolitiği Kurumu (IACERHRG), İnterpol ve İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ).

Ekonomik ve teknik alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar ise dünya ekonomisini yönlendirmede etkili olan kuruluşlardır ve bunların genel merkezleri genellikle batılı gelişmiş ülkelerdedir. Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (ECO), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Malî Çalışma Grubu (FATF), Karadeniz Ülkeleri Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (BSEC), Uluslararası Para Fonu (IMF) bunlardan bazılarıdır. Uluslararası kuruluşlardan bazıları askeri alanda faaliyette bulunurlar. Askeri alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar şunlardır: Karadeniz Deniz İş Birliği Görev Grubu, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO).

Bazı uluslararası kuruluşlar ise teknik alanda faaliyet gösterirler. Teknik alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar ise şunlardır: Avrupa Patent Ofisi (EPO), Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC), Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü (ETSI), Avrupa Yayın Birliği (EBU), Dünya Posta Birliği (UPU), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), Uluslararası kuruluşlardan bazıları sportif alanda faaliyette bulunur. Bu kuruluşlara Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA), Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA), Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) örnek olarak gösterilebilir.

Avrupa Birliği’nin temelleri 1951 yılında, altı ülkenin katılımıyla oluşturulan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğuna ve 1957 Roma Antlaşması’na dayanmaktadır. O dönemden bu yana, birlik yeni üyelerin katılımlarıyla büyümüş; var olan yetkilerine yeni görev ve sorumluluk alanları ekleyerek gücünü arttırmıştır. 1957 yılında Avrupa’nın birliğe dönüşme sürecinde iki yeni topluluk daha oluşturuldu: Bunlardan ilki, Gümrük Birliği işlemlerini sağlayan Avrupa Ekonomik Topluluğu ve diğeri de nükleer enerji çalışmalarını yürütmek için kurulan Avrupa Atom Enerjisi Topluluğudur. 1967 yılında imzalanan Brüksel Antlaşması ile var olan 3 topluluk Avrupa Topluluğu (AT) çatısı altında toplandı. 1973 yılında Avrupa Toplulukları Danimarka, İrlanda ve Birleşik Krallık’ı da içine alarak genişleme yoluna gitti. Avrupa Parlâmentosunun üyeleri arasında ilk demokratik, doğrudan seçimler 1979 yılında gerçekleştirildi.

1973 yılında Avrupa Toplulukları Danimarka, İrlanda ve Birleşik Krallık’ı da içine alarak genişleme yoluna gitti. Avrupa Parlâmentosunun üyeleri arasında ilk demokratik, doğrudan seçimler 1979 yılında gerçekleştirildi.

2002 yılında on iki üye ülke “Avro” adlı ortak bir para birimini benimsedi.

Avrupa’da malların ve iş gücünün serbest dolaşımını ekonomik ve malî işbirliğini içeren bu anlaşmaların asıl amacı, bu devletlerde serbest piyasa ekonomisinin geri dönülmez bir şekilde yerleştirilmesini sağlamaktır. Başlangıçta kuruluş amacı yıkıma uğrayan Avrupa’nın yeniden imarını sağlamak olan Avrupa Birliği’nin bugün hem sınırları hem de amaçları kuruluş amaçlarının ötesine geçmiştir. Avrupa Birliği’nin bugünkü amaçlarını aşağıdaki gibi belirleyebiliriz: •Üye ülkeler arasında mal, hizmet, sermaye ve işgücünün serbest dolaşımını sağlamak, •Üçüncü ülkelere karşı ortak bir gümrük ve ticaret politikası oluşturmak, •AB içinde rekabet ortamını koruyucu tedbirler almak, •Ortak ulaşım, enerji, çevre ve sosyal politikalar oluşturmak, •Ekonomik ve sosyal programları uygulamayı kolaylaştırmak için tek para birimine geçmek, •Dış ve iç güvenlik politikaları ve savunma gücü birliği oluşturmak, •Hakların korunması, yargıda işbirliğinin sağlanması konularında çalışmalar yapmak.

1990 yılında Demir Perde’nin yıkılması ile eski Doğu Almanya yeni Almanya’nın bir parçası olarak topluluğa katıldı. Doğu Avrupa’ya doğru gerçekleştirilen genişlemeyle birlikte, topluluğa katılmaya aday ülkelere uygulanmak amacıyla Kopenhag Kriterleri’nin kabul edilmesi üzerine görüş birliğine varıldı. 7 Şubat 1992 tarihinde Maastricht Antlaşması yürürlüğe sokuldu. Bu antlaşma ilk kez Avrupa Birliği terimini kullandı ve üç sütun adını verdiği uygulama alanlarını başlattı. Birliğe 1995 yılında, Avusturya, İsveç ve Finlândiya katıldı. 1997 tarihli Amsterdam Antlaşması, Maastricht Antlaşması’nın demokrasi ve dış politika başlıklarında iyileştirmeler yapmak için imzalandı. Amsterdam Antlaşması’nı 2001 yılında Nice Antlaşması izledi ve bu anlaşma birliğin doğu yönlü genişlemesini sağladı.

Bir ülkenin Avrupa Birliği’ne katılabilmesi için, 1993 yılında Kopenhag Liderler Zirvesi’nde belirlenen “Kopenhag Kriterleri”nin gereğini yerine getirmesi gerekir. Bu ölçütler; hukukun üstünlüğüne ve insan haklarına saygı gösteren istikrarlı bir demokrasi, birlik üyeleri ile rekabet edebilecek düzeyde sağlam temelli bir ekonomi ve Avrupa Birliği yasalarını da içeren üyelik koşullarının kabul edilmesidir. Bir aday ülkenin bu ölçütlere uyup uymadığının değerlendirilmesi, Avrupa Konseyinin görevidir. Diğer taraftan bir ülkenin birlikten çekilmesinin koşulları Lizbon Antlaşması ile belirlenmiştir.

1990 yılında Demir Perde’nin yıkılması ile eski Doğu Almanya yeni Almanya’nın bir parçası olarak topluluğa katıldı. Doğu Avrupa’ya doğru gerçekleştirilen genişlemeyle birlikte, topluluğa katılmaya aday ülkelere uygulanmak amacıyla Kopenhag Kriterleri’nin kabul edilmesi üzerine görüş birliğine varıldı. 7 Şubat 1992 tarihinde Maastricht Antlaşması yürürlüğe sokuldu. Bu antlaşma ilk kez Avrupa Birliği terimini kullandı ve üç sütun adını verdiği uygulama alanlarını başlattı. Birliğe 1995 yılında, Avusturya, İsveç ve Finlândiya katıldı. 1997 tarihli Amsterdam Antlaşması, Maastricht Antlaşması’nın demokrasi ve dış politika başlıklarında iyileştirmeler yapmak için imzalandı. Amsterdam Antlaşması’nı 2001 yılında Nice Antlaşması izledi ve bu anlaşma birliğin doğu yönlü genişlemesini sağladı.

Bir ülkenin Avrupa Birliği’ne katılabilmesi için, 1993 yılında Kopenhag Liderler Zirvesi’nde belirlenen “Kopenhag Kriterleri”nin gereğini yerine getirmesi gerekir. Bu ölçütler; hukukun üstünlüğüne ve insan haklarına saygı gösteren istikrarlı bir demokrasi, birlik üyeleri ile rekabet edebilecek düzeyde sağlam temelli bir ekonomi ve Avrupa Birliği yasalarını da içeren üyelik koşullarının kabul edilmesidir. Bir aday ülkenin bu ölçütlere uyup uymadığının değerlendirilmesi, Avrupa Konseyinin görevidir. Diğer taraftan bir ülkenin birlikten çekilmesinin koşulları Lizbon Antlaşması ile belirlenmiştir.

Kamu kurumları, kamu idaresinin siyasî ve hukukî yapısını oluşturur ve kamu hizmetinin etkin yürütülmesi amacıyla örgütlenmişlerdir. Kamu kurumlarının örgüt (teşkilât) yapısını oluşturan iki temel faktörü vardır; bunlardan ilki kamu hizmetlerinin örgütlenmesi, diğeri ise kamu otoritesinin örgütlenmesidir. Her iki örgütlenmenin de temel amacı, kamu yararıdır. Hizmet esasına göre örgütlendiği için kamu kurumları, kamu yararı gözeten kurumlar olarak da ifade edilebilir. Kamu kurumları aynı zamanda devlet egemenliğinin somutlaştığı ve devletle vatandaşın buluştuğu yapılardır. Bu nedenle kamu gücünün veya otoritesinin kaynağı devlet kudreti veya egemenliğidir diyebiliriz.

Kamu gücünün örgütlenmesinde iki eğilim vardır. Bunlardan biri merkezden yönetim (merkeziyet), diğeri de yerinden yönetim (âdem-i merkeziyet)dir. Merkezden yönetim ve yerinden yönetim sistemleri, hukuksal olmaktan çok, idarenin politikalarını daha etkin yürütmekle ilgilidir. Merkezden yönetim sisteminde kamu kurumlarının örgütsel yapısı, hiyerarşi adı verilen hukuksal bağ ile bir zincirin halkaları gibi merkeze bağlanmıştır. Merkezden yönetim anlayışında kamu gücü tümüyle merkezde toplanmıştır ve kamu hizmetine ilişkin tüm faaliyetler merkezden görülür. Yerinden yönetim sisteminde ise idare teşkilâtı, merkez örgütüne ve hiyerarşisine bağlı olmayan yerel organlarla yönetilir. Yerinden yönetimin yapısının esasını, yerel veya teknik nitelikteki kamu hizmetlerinin, merkezî teşkilâttan alınarak ayrı kamu tüzel kişilerine verilmesi oluşturur. Nitekim 1982 Anayasasının 123’üncü maddesinin 1’inci fıkrası; “İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. İdarenin kuruluş ve görevleri merkezden yönetim ve yerinden yönetim esasına dayanır.” demekle idareyi yürütme içerisinde ayrı bir varlık olarak görmüş ve merkezî yönetim ve yerinden yönetim diye ikiye ayırmıştır.

1982 Anayasasının 123’üncü maddesinin 3’üncü fıkrasına göre, kamu tüzel kişiliği kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur. Bu hükme göre, kamu tüzel kişiliğinin varlığı, yasama organının iradesine bağlıdır, yani kendiliğinden oluşmaz. Kamu tüzel kişilerinin (kamu kurumlarının) kurulmasında olduğu gibi, organları, görevleri ve yetkileri, işleyişleri ve amaçları, çalışma yöntemleri ve sona ermeleri bireysel irade açıklamasıyla değil, yasal veya idarî işlemlerle düzenlenir. Kamu tüzel kişileri ikiye ayrılır. Bunlar kamu idareleri ve kamu kurumlarıdır.