KAMU ÖZEL KESİM YAPISI VE İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 8

Kamu kurumlarının bazı özellikleri vardır. Bu özelliklerden biri, kamu kurumları her şeyden önce “tüzel kişi”dirler. İkincisi, kamu kurumları “kamu tüzel kişisi”dirler. Üçüncü özellikleri, kamu kurumları, devlet veya belediye gibi bir kamu idaresine bağlıdırlar. Dördüncü özellikleri kamu kurumları “özerk”tirler. Kamu kurumlarının diğer bir özelliği ise bu kurumların “uzmanlık kuruluşları” olmalarıdır.

Kamu kurumları tüzel kişidirler. Kamu kurumları, kendini kuran tüzel kişiden (devlet veya belediye) ayrı bir tüzel kişiliğe sahiptirler. Kamu kurumları, “tüzel kişilik” sıfatına sahip olmaktan kaynaklanan tüm hak ve yetkilere sahiptirler. Kamu kurumlarında tüzel kişilik aşağıdaki sonuçları doğurur: •Kamu kurumları, tüzel kişiliğe sahip olmak sıfatıyla, hak ve fiil ehliyetine sahiptirler; hukukî işlemler yapabilir; kısaca lehlerine hak, aleyhlerine borç doğrucu işlemlere girişebilirler. •Kamu kurumları tüzel kişiliğe sahip olmalarından kaynaklanan, mal varlığına sahiptirler. Bu hak, kamu kurumlarına taşınır ve taşınmaz mallara, alacaklara ve borçlara sahip olma hakkı verir. •Kamu kurumlarının tüzel kişiliğe sahip olmaları nedeniyle, kendilerine has bir bütçeye, yani malî özerkliğe ve kendi işlerini gördürecekleri bağımsız personele sahip olma hakları vardır. •Kamu kurumları, tüzel kişiliğe sahip olmaları nedeniyle, kendi hak ve borçlarıyla ilgili olarak mahkemeler önünde davacı ve davalı (taraf) olabilirler. Kamu kurumları kamu tüzel kişisidir. Kamu kurumlarının kamu tüzel kişiliğine sahip olması bazı sonuçlar doğurur. Bu sonuçları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz: •Kamu kurumları, bir kamu tüzel kişisi olmaları nedeniyle tek yanlı işlemler yapabilirler. Tek yanlı işlemler, kamu kurumlarına özel kişiler hakkında onların rızasına aykırı olarak veya rızalarına bakmaksızın icrai kararlar almak gibi hukukî sonuçlar doğuran işlemler yapabilirler. •Kamu kurumları re’sen (kendiliğinden) icra yetkisine sahiptir. Özel hukuk tüzel kişilerinin icra haklarını kullanabilmeleri için mahkemelere ve icra dairelerine başvurmaları gerekirken kamu kurumları aldığı kararlar doğrultusunda cebren icra yoluna başvurabilirler. •Kamu kurumları işlemlerini hukuka uygunluk karinesinden yararlanarak yerine getirirler. •Kamu kurumlarının malları, kamu malı statüsüne tabidir. Bu mallar özel ve ayrıcalıklı bir himaye (korunma) görür. •Kamu kurumlarının faaliyetlerinden doğan gelirleri, kamu geliri statüsündedir. Bu gelirlerin tahsilinde özel usuller uygulanır. •Kamu kurumlarının malları haczedilemez, yani kamu malları hakkında özel hukukun cebri icra yollarına başvurulamaz. Ayrıca kamu kurumunun iflâsı istenemez. •Kamu kurumlarının personeli kamu görevlisi niteliğindedir. Kamu kurumları kamulaştırma yetkisine sahiptir. İdarî nitelikte sözleşme yapabilirler. •Kamu kurumları özel kuruluşlar gibi faaliyetlerinden dolayı vergilendirilemezler. Bunların gelir getirici faaliyetleri için vergi muafiyeti tanınmıştır. •Kamu kurumları kendi taşınmaz malları üzerinde yaptığı inşaat ve tamirat işleri, bayındırlık işi olarak kabul edilebilir. •Kamu kurumları faaliyetlerinden dolayı idarî sorumluluğa tabidir.

Kamu kurumları tüzel kişidirler. Kamu kurumları, kendini kuran tüzel kişiden (devlet veya belediye) ayrı bir tüzel kişiliğe sahiptirler. Kamu kurumları, “tüzel kişilik” sıfatına sahip olmaktan kaynaklanan tüm hak ve yetkilere sahiptirler. Kamu kurumlarında tüzel kişilik aşağıdaki sonuçları doğurur: •Kamu kurumları, tüzel kişiliğe sahip olmak sıfatıyla, hak ve fiil ehliyetine sahiptirler; hukukî işlemler yapabilir; kısaca lehlerine hak, aleyhlerine borç doğrucu işlemlere girişebilirler. •Kamu kurumları tüzel kişiliğe sahip olmalarından kaynaklanan, mal varlığına sahiptirler. Bu hak, kamu kurumlarına taşınır ve taşınmaz mallara, alacaklara ve borçlara sahip olma hakkı verir. •Kamu kurumlarının tüzel kişiliğe sahip olmaları nedeniyle, kendilerine has bir bütçeye, yani malî özerkliğe ve kendi işlerini gördürecekleri bağımsız personele sahip olma hakları vardır. •Kamu kurumları, tüzel kişiliğe sahip olmaları nedeniyle, kendi hak ve borçlarıyla ilgili olarak mahkemeler önünde davacı ve davalı (taraf) olabilirler. Kamu kurumları kamu tüzel kişisidir. Kamu kurumlarının kamu tüzel kişiliğine sahip olması bazı sonuçlar doğurur. Bu sonuçları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz: •Kamu kurumları, bir kamu tüzel kişisi olmaları nedeniyle tek yanlı işlemler yapabilirler. Tek yanlı işlemler, kamu kurumlarına özel kişiler hakkında onların rızasına aykırı olarak veya rızalarına bakmaksızın icrai kararlar almak gibi hukukî sonuçlar doğuran işlemler yapabilirler. •Kamu kurumları re’sen (kendiliğinden) icra yetkisine sahiptir. Özel hukuk tüzel kişilerinin icra haklarını kullanabilmeleri için mahkemelere ve icra dairelerine başvurmaları gerekirken kamu kurumları aldığı kararlar doğrultusunda cebren icra yoluna başvurabilirler. •Kamu kurumları işlemlerini hukuka uygunluk karinesinden yararlanarak yerine getirirler. •Kamu kurumlarının malları, kamu malı statüsüne tabidir. Bu mallar özel ve ayrıcalıklı bir himaye (korunma) görür. •Kamu kurumlarının faaliyetlerinden doğan gelirleri, kamu geliri statüsündedir. Bu gelirlerin tahsilinde özel usuller uygulanır. •Kamu kurumlarının malları haczedilemez, yani kamu malları hakkında özel hukukun cebri icra yollarına başvurulamaz. Ayrıca kamu kurumunun iflâsı istenemez. •Kamu kurumlarının personeli kamu görevlisi niteliğindedir. Kamu kurumları kamulaştırma yetkisine sahiptir. İdarî nitelikte sözleşme yapabilirler. •Kamu kurumları özel kuruluşlar gibi faaliyetlerinden dolayı vergilendirilemezler. Bunların gelir getirici faaliyetleri için vergi muafiyeti tanınmıştır. •Kamu kurumları kendi taşınmaz malları üzerinde yaptığı inşaat ve tamirat işleri, bayındırlık işi olarak kabul edilebilir. •Kamu kurumları faaliyetlerinden dolayı idarî sorumluluğa tabidir.

Kamu kurumları, faaliyet gösterdikleri coğrafî alan bakımından “Millî Kamu Kurumları” ve “Mahallî Kamu Kurumları” olarak ikiye ayrılır. Millî kamu kurumları, devlet tarafından kurulan ve devletin (merkezî idarenin) vesayet denetimine tâbi olan ülke düzeyinde hizmet veren kamu kurumlarıdır. Örneğin Orman Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü, üniversiteler, TÜBİTAK, TÜBA, millî kamu kurumudur. Buna karşılık, mahallî kamu kurumları, mahallî idareler tarafından kurulan ve bunların vesayet denetimine tâbi olan kamu kurumlarıdır. Örneğin İETT, EGO, ASKİ, İSKİ birer mahallî kamu kurumudur. Örneklerden de anlaşılacağı üzere her kamu kurumunun kendisini kuran kamu idaresinden ve kamu kurumlarından farklı olarak kendine has bir kamu tüzel kişiliği vardır.

Kamu kurumları faaliyet alanlarının yanında, bağlı oldukları kamu idaresi yönünden de ayrıma tabi tutulabilir. Bu ayrıma göre kamu kurumları genel kamu kurumları ve özel kamu kurumları olmak üzere ikiye ayrılır. Genel kamu kurumları, ülkenin belirli bir bölgesiyle veya kamu idaresinin sınırlarıyla kısıtlı olmayıp ülke genelinde ve ülke dışında bulunan yurttaşları da kapsayıcı biçimde faaliyette bulunan (büyük elçilikler ve konsolosluklar) kamu kurumlardır. Bu kurumlar ya doğrudan doğruya devlete veya başka bir kamu kurumuna bağlıdırlar. Özel kamu kurumları ise belli bir alanda faaliyette bulunan ve yerel kamu yönetimlerine bağlı kurumlardır. Örneğin, Tekel Genel Müdürlüğü bir genel kamu kurumudur. Buna karşılık, İstanbul Belediyesine bağlı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) özel kamu kurumudur. Orman Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü, üniversiteler, TÜBİTAK, TÜBA, millî kamu kurumudur.

Kamu kurumları, hukuksal yapıları ve özerklik dereceleri bakımından da bir ayrıma tabi tutulabilir. Bu ayrıma göre kimi kamu kurumları devlet dairesi biçimindedir. Örgütleri, merkez idaresinin iç örgütlerine benzer. Organları merkezin atadığı ve bir bölümü merkezin hiyerarşik denetimine bağlı memurlardır. Bunların icrai karar alma yetkisi memurluk çevresiyle sınırlıdır. Bunlar idare örgütü içinde kamu kurumlarının en bilinen türünü oluştururlar. İkinci tür kamu kurumları ise mesleksel kuruluşlardır. Ticaret ve Sanayi Odaları bu tür kurumların en bilinen örnekleridir. Üçüncü tür kamu kurumları ise ekonomi ve sanayi alanında faaliyet gösteren ofis, banka, şirket şeklindeki kamu kurumlarıdır. Bunlara Ticarî ve Sanayi Kamu Kurumları veya Kamu Teşebbüsleri denilmektedir. Tekel Genel Müdürlüğü bir genel kamu kurumudur. Buna karşılık, İstanbul Belediyesine bağlı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) özel kamu kurumudur.

Uluslararası Para Fonu (IMF) ekonomik ve teknik alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlardan biridir; diğer kuruluşlar siyasî alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlardır. Doğru cevap B’dir.

‘’Üye ülkeler arasında mal, hizmet, sermaye ve işgücünün dolaşımını engellemek’’ ifadesi ‘’Üye ülkeler arasında mal, hizmet, sermaye ve işgücünün serbest dolaşımını sağlamak’’ olacağından yanlıştır. Doğru cevap A’dır.

Bir ülkenin Avrupa Birliği’ne katılabilmesi için, 1993 yılında Kopenhag Liderler Zirvesi’nde belirlenen “Kopenhag Kriterleri”nin gereğini yerine getirmesi gerekir. Bu ölçütler; hukukun üstünlüğüne ve insan haklarına saygı gösteren istikrarlı bir demokrasi, birlik üyeleri ile rekabet edebilecek düzeyde sağlam temelli bir ekonomi ve Avrupa Birliği yasalarını da içeren üyelik koşullarının kabul edilmesidir.

Yukarıdaki açıklamalar ışığında ‘’Nüfus artış hızının topluluk üyelerinin ortalama sınırları içerisinde olması‘’ ifadesi yanlıştır. Doğru cevap C’dir.

Bir aday ülkenin Avrupa Birliği’ne katılabilmesi için belirlenen “Kopenhag Kriterleri” ölçütlerine uyup uymadığının değerlendirilmesi Avrupa Konseyinin görevidir. Doğru cevap B’dir.

Avrupa Adalet Divanı, üye ülkeler veya Avrupa Birliği kurumlarıyla ilgili davalarla ve üye ülke mahkemelerinin bir üst kuruma sevk ettiği uyuşmazlıklarla uğraşır. Doğru cevap A’dır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni uygulayan uluslararası bir mahkemedir. Mahkeme, Sözleşme ve Ek Protokollerde aşağıdaki gibi bazı hakların ihlâl edilip edilmediğini denetler:

Yukarıdaki açıklamalar ışığında ‘’Mal edinim kısıtlaması‘’ seçeneği yanlıştır. Doğru cevap C’dir.

Birleşmiş Milletlerin kuruluş amacı şu şekilde belirlenmiştir:

‘’Ülkeler arasındaki gelir uçurumunun önlenebilmesi için yaptırım önerisinde bulunmak’’ amaçlar arasında yer almaz. Doğru cevap D’dir.

Sosyal adalet ilkeleri, evrensel insan ve çalışma haklarının korunması temelinde kurulmuş olan ILO’nun uluslararası çalışma standartlarıyla ilgili olarak oluşturduğu sözleşmelerde güvence altına alınan haklar şunlardır:

‘’Fırsat eşitsizliğinin yaygınlaştırması’’ haklar arasında yer almaz. Doğru cevap E’dir.

Dünya Sağlık Örgütü’nün amaçları arasında ‘’Epidemik, pandemik vb. hastalıkların hızla yayılmasının önündeki engelleri kaldırmak’’ değil ‘’Epidemik, pandemik vb. hastalıkların ortadan kaldırılması yolundaki çalışmaları teşvik etmek ve geliştirmek’’ vardır. Doğru cevap E’dir.

Dünya Bankasının finansman kaynakları şunlardır:

‘’Üye ülkelerin nüfusa oranlı aidat ödemeleri’’ kaynaklar arasında yer almaz. Doğru cevap D’dir.

İdare hukuku

Kamu kurumu

SAĞLIK BAKANLIĞI

İETT

4