KAMU ÖZEL KESİM YAPISI VE İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 4

Kamu idareleri, yani devlet ve mahalli idareler birer kişi topluluğu, kamu kurumları ise mal topluluğudur. Diğer bir ifadeyle, kamu idarelerinde belli bir yerde yaşayan insanların oluşturduğu topluluğa tüzel kişilik tanınırken kamu kurumlarında belli bir amaca tahsis edilmiş mal varlığına tüzel kişilik tanınmıştır. Kamu kurumları, kamu idareleri tarafından kurulurlar ve onların vesayet denetimine tabidirler. Bu noktadan hareketle, KİT'ler Kamu Kurumlarına örnek teşkil etmektedir. Diğer seçenekler kamu idareleri olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kamu kurumları ile kamu idarelerinin ortak noktaları:
• Faaliyet konularının bir kamu hizmeti olması,
• Her ikisinin de tüzel kişiliğe sahip bulunmaları,
• Zorunlu bir kuruluş olmalarıdır.

Kamu kurumları ile kamu idarelerinin ayrıldıkları noktalar ise:

Kamu kurumları, kamu idareleri tarafından kurulurlar ve onların vesayet denetimine tabidirler.

Doğru cevap B'dir.

Ülkemizde, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Kara yolları Genel Müdürlüğü (TCK), Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), Beden Terbiyesi ve Spor Genel Müdürlüğü ile Orman Genel Müdürlüğünü, İdarî Kamu Kurumlarına örnek olarak verebiliriz. A ve B seçenekleri İktisadi Kamu Kurumlarına örnek teşkil ederken; D ve E seçenekleri Sosyal Kamu Kurumlarına örnek teşkil etmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ülkemizde Bilimsel, Teknik ve Kültürel Kamu Kurumlarına örnek olarak, Yükseköğretim Kurumları, Üniversiteler, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Standartlar Enstitüsü, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu, Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü örnek olarak gösterilebilir. A, B ve C seçenekleri İktisadi Kamu Kurumlarına örnek teşkil ederken; E seçeneği ise Sosyal Kamu Kurumlarına örnek teşkil etmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Millî kamu kurumları, devlet tarafından
kurulan ve devletin (merkezî idarenin) vesayet denetimine tâbi olan ülke düzeyinde
hizmet veren kamu kurumlarıdır.Orman Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü, üniversiteler, TÜBİTAK, TÜBA, millî kamu kurumudur. Buna karşılık, mahallî kamu kurumları, mahallî idareler tarafından kurulan ve bunların vesayet denetimine tâbi olan kamu kurumlarıdır. Örneğin İETT, EGO, ASKİ, İSKİ birer mahallî kamu kurumudur. Doğru cevap C'dir.

İktisâdi kamu kurumları, ticaret, sanayi, tarım ve madencilik gibi ekonomik alanlarda faaliyetlerde bulunmak üzere kamu sermayesi ya da katkısı ile kanuna veya idarî işlemlere dayalı olarak kurulup işletilen kamu teşebbüslerdir. İktisâdi kamu kurumlarının temel amacı, devletin ekonomik faaliyetlere girişimci olarak katılmasını sağlamaktır. Doğru cevap D'dir.

Yaptırım Uygulama Yetkisi: Bağımsız İdari otoriteler (BİO) gözetim ve denetim yetkileri doğrultusunda hukuka aykırı bir durumla karşılaştıkları zaman doğrudan yaptırım uygulayabilirler. Bunun yanında yaptırım uygulama amacıyla yargı yoluna gitmeden önce ilgilileri uyarma, durumu kamuya açıklama ve durumlarını düzeltmeleri için gereken tedbirleri almalarını isteme yetkileri vardır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sosyal kamu kurumları, insanların sosyal güvenlik, çalışma, sağlık, emeklilik gibi sosyal
ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş bulunan kuruluşlardır. Örneğin T.C. Emekli
Sandığı Genel Müdürlüğü, Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü, BAĞ-KUR, OYAK, İş
ve İşçi Bulma Kurumu sosyal kamu kurumları arasındadır. A ve B seçenekleri İktisâdi Kamu Kurumlarına; C ve D seçenekleri ise Bilimsel, Teknik ve Kültürel Kamu Kurumlarına örnektir. Doğru cevap E'dir.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK): Elektrik, doğalgaz ve petrolün yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için; rekabet ortamında faaliyet gösterebilecek, malî açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir enerji piyasası oluşturmak ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetim sağlamak EPDK’nin görevleri arasındadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

BİO’ların özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• BİO’lar kanunla kurulur. Kamu tüzel kişiliğine ve malî özerkliğe sahiptirler. Bu
kurumlar hiyerarşi ve vesayet denetimine tabi değillerdir.
• BİO’lar hizmetin sunumundan çok, bir faaliyetin organizasyonu, düzenlenmesi ve
denetimi gibi işlevleri yerine getirirler.
• BİO’lar faaliyette bulundukları alanlarda düzenleme yetkisini yerine getirirler.
Bunu yaparken; yönetmelik çıkarabilirler, karar, tebliğ gibi adlarla düzenlemeler
yapabilirler.
• BİO’lar faaliyette bulundukları alanlarla ilgili kurum ve kuruluşlara danışma hizmeti
sunarlar. BİO’lar, yine kendi alanları ile ilgili uyuşmazlıkların çözümünde yetkilendirilebilmektedirler.
• Kendi görevleri ile ilgili alanlarda idarî ve parasal yaptırımlar uygulama konusunda
geniş yetkilere sahiptirler.

Doğru cevap A'dır.

Ülkemizde dokuz adet bağımsız idarî otorite bulunmaktadır. Bugün, ülkemizde BİO
olarak; Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Rekabet Kurumu (RK), Telekomünikasyon Kurumu (TK), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Kamu İhale Kurumu (KİK), Şeker Kurumu (ŞK) ile Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) gösterilebilir. Doğru cevap B'dir.

Ülkemizde Mahalli idareler; il özel idareleri, belediyeler ve köylerdir. Mahalli Kamu Kurumları da bunlara bağlı çeşitli şirket ve işletmelerdir. Mahalli kamu kurumlarının en bilinen örneği İl Özel İdaresi ve Belediye Şirket ve İşletmeleridir. İl özel idaresi işletmeleri özel idarelerine gelir sağlamak için kurulan işletmelerdir. Bu kuruluşlar özel hukuk hükümlerine tabidirler. Doğru cevap B seçeneğidir.

Ahiler Kalkınma Ajansı (AHİ-KA): Nevşehir başta olmak üzere Kırşehir, Aksaray, Kırıkkale ve Niğde bölgesinde çalışmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ülkemizde mahalli idareler; il özel idareleri, belediyeler ve köylerdir. Mahalli kamu kurumları da bunlara bağlı çeşitli şirket ve işletmelerdir. Bu işletmelerin bir kısmı il özel idarelerinin kendi çalışmalarında kullandığı malları üretmektedir. Örneğin yol yapımında kullanılan kum, çakıl, taş gibi malzemeleri üreten özel idare işletmeleri özel idarelerin faaliyetlerine katkı sağlamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Bölgesel kamu kurumları, kurulduğu bölge halkına hizmet sunmak amacıyla kurulan
kamu kurumlarıdır. Ülkemizde yerel düzeyde faaliyette bulunan bölgesel kamu kurumlarının en bilinen örnekleri, GAP Bölge Kalkınma İdaresi ile Kalkınma Ajanslarıdır. Doğru cevap D'dir.

Devlet Opera ve Balesi, 1309 sayılı kanun ile kurulmuş, ulusal opera ve bale topluluklarını bünyesinde barındıran, Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı bir genel müdürlüktür. Bilimsel, Teknik ve Kültürel Kamu Kurumları arasında yer almaktadır; Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları'ndan biri değildir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Meslek örgütleri tanım ve amaçlarına dayalı olarak Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları’nın genel işlevlerini aşağıdaki gibi belirleyebiliriz:

Anayasaya göre, meslek kuruluşlarının kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunmaması gerekmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Anayasaya göre, meslek kuruluşları doğrudan doğruya kamu kurumu değil, kamu kurumu niteliğinde sayılan kuruluşlardır. Anayasanın 135’inci maddesi gereğince kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ancak kanunla kurulabilmektedir. Meslek kuruluşların kuruluş amaçları Anayasanın 135’inci maddesinde ve kuruluş kanunlarında düzenlenmiş olup Anayasaya göre, meslek kuruluşlarının kuruluş amaçları dışında  faaliyette bulunmaması gerekmektedir. Meslek kuruluşları kamu tüzel kişiliğine sahiptirler. Bunların kamu tüzel kişiliği doğrudan Anayasa ve yasalardan doğmaktadır. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, yapı itibarıyla diğer kamu kurumlarından farklı olarak doğrudan doğruya bir kamu hizmeti görmemektedir. Devletin kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerinde idarî ve malî denetimi söz konusudur. Doğru cevap E'dir.

Türk Ticaret Kanunu’na (TTK) göre özel işletmeler yasal yapıları açısından veya tüzel kişilik biçimlerine göre şu şekilde sınıflandırılır:

Bu işletmeler aynı zamanda özel işletmeler olarak sınıflandırılır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tek kişinin sahibi olduğu işletmeler, en çok görülen işletme türüdür. İşletmenin sahibi her türlü işletme faaliyetlerine tek başına karar verir, uygular ve denetler. İşletmenin kârları ve riskleri de tek başına işletme sahibine aittir. Tek kişi işletmeleri TTK’nin tacir, esnaf, sanayici ve serbest meslek erbabı gibi kişiler tarafından kurulan ve işletilen işletmelerdir. Doğru cevap B seçeneğidir.