KAMU ÖZEL KESİM YAPISI VE İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 20

10 Temmuz 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 525 ve devamı maddelerinde Cumhurbaşkanlığına bağlı, tüzel kişiliğe sahip, özel bütçeli, idari ve mali özerkliğe sahip Cumhurbaşkanlığı ofisleri kurulmuştur. Bu ofislerin isimleri aşağıdaki gibidir:

Doğru cevap A seçeneğidir.

Kamu kurumları bir kamu idaresine bağlıdır. Kamu kurumları, kendisini kuran herhangi bir kamu idaresine bağlıdır. Buna hukukta bağlılık ilkesi denir. Bu yönüyle kamu kurumları, bir kamu idaresinin belli bir hizmet alanında faaliyet gösteren bir kolu veya uzantısı durumundadır.

Kamu kurumlarında bağlılık ilkesinden doğan aşağıdaki gibi bazı sonuçlar vardır:
• Kamu kurumları, ancak bir kamu idaresi tarafından kurulabilir. Özel kişiler tarafından kamu kurumu kurulamaz. Aynı şekilde bir kamu kurumu başka bir kamu kurumu tarafından kurulamaz. Kamu kurumları ancak kanunla veya kanunun verdiği yetkiye bağlı olarak kurulabilir.
• Kamu kurumları, kendisini kuran kamu idaresinin idarî vesayetine tabidir. Kamu kurumu ile kendini kuran kamu idaresi arasında vesayet ilişkisi vardır. Örneğin, üniversiteler, devlet tarafından ve devlet ile aralarında bağlılık ilkesine dayalı olarak kurulur ve devletin idarî vesayeti altındadır. Tam bir özerklikten söz edilemez.

Özel kamu kurumları ise belli bir alanda faaliyette bulunan ve yerel kamu yönetimlerine bağlı kurumlardır. Örneğin, İstanbul Belediyesine bağlı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) özel kamu kurumudur.

6102 Sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 1531. maddesi ortaklıkları (şirketleri); “kollektif ortaklık”, “komandit ortaklık”, “anonim ortaklık”, “sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklık”, “limitet ortaklık” ve “kooperatif ortaklık” olarak sınıflandırmıştır. Buna göre doğru cevap D dir.

Özel işletmeler hukuksal yapıları bakımından; tek kişi işletmeleri, şirketler, kooperatifler, dernek ve vakıf işletmeleri olmak üzere dört gruba ayrılır. Doğru cevap B dir.

Tek kişinin sahibi olduğu bu işletmeler, en çok görülen işletme türüdür. İşletmenin sahibi her türlü işletme faaliyetlerine tek başına karar verir, uygular ve denetler. İşletmenin kârları ve riskleri de tek başına işletme sahibine aittir. Tek kişi işletmeleri TTK’nin tacir, esnaf, sanayici ve serbest meslek erbabı gibi kişiler tarafından kurulan ve işletilen işletmelerdir. Buna göre doğru cevap C dir.

Bir işletmenin ortaklık sayılabilmesi için aşağıdaki gibi özelliklere sahip olması gerekir:
• Ortaklığı kuran kişilerin sayısı birden fazla olmalıdır.
• Ulaşılmak istenen ortak bir amaç bulunmalıdır.
• Ortak amaca ulaşmak için ortaklar aralarında bir anlaşma (sözleşme) yapmalıdır.
• Belirlenen amaca ulaşmak için para, mal, emek ve sermaye konulmalıdır. Buna göre doğru cevap E dir.

B,C,D, ve E seçeneklerinde verilen bilgiler Şahıs şirketlerinin özelliklerini taşımaktadır bu nedenle doğru cevap A dır.

Kamu işletmelerinin kuruluş amaçları şunlardır:
• Kamu kurumlarına gelir sağlamak,
• İstihdama katkıda bulunmak,
• Gelişmemiş veya az gelişmiş yörelerin sosyal, kültürel ve ekonomik yönden gelişmesini sağlamak,
• Ülkenin ekonomik kalkınmasını hızlandırmak. Buna göre doğru cevap A dır

İktisâdi kamu kurumları, ticaret, sanayi, tarım ve madencilik gibi ekonomik alanlarda faaliyetlerde bulunmak üzere kamu sermayesi ya da katkısı ile kanuna veya idarî işlemlere dayalı olarak kurulup işletilen kamu teşebbüslerdir. İktisâdi kamu kurumlarının temel amacı, devletin ekonomik faaliyetlere girişimci olarak katılmasıyla ortaya çıkan kurumlardır. Bu bağlamda cevap B dir.

Hukukî temelde, kanunlara göre ülkemizde kurulan yabancı sermayeli işletmeler aşağıdaki gibi dört başlık altında toplanmaktadır:
• Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanununa Göre Kurulan İşletmeler,
• Petrol Kanununa Göre Kurulan İşletmeler,
• 1567 Sayılı Yasaya Göre Kurulan İşletmeler,
• Uluslararası Anlaşmalarla Kurulan İşletmeler

Bu bağlamda cevap E dir.

Devletin ekonomiye müdahale aracı olan KİT’lerin kuruluş nedenleri şunlardır:
• Özel girişimin yetersizliği. Özellikle kalkınma sürecine geç girmiş ülkelerde, sermaye piyasasının yetersizliği, gelişmiş bir müteşebbis sınıfının eksikliği gibi nedenlerle, devlet özel sektörün faaliyet alanına girebilmektedir.
• Özel tekellerin oluşmasını engellemek. Büyük ölçekli sermaye, yatırım ve örgütlenme gerektiren alanlarda devlet iktisadi faaliyetlere girebilmektedir.
• Makro ekonomik hedefleri gerçekleştirmek. İşsizlik ve enflasyonla mücadele edebilmek amacıyla, KİT’ler kurulabilmektedir.
• Teknik yetersizlik. Teknik olarak, bazı kamu hizmetlerinin karmaşıklığı nedeniyle devletin klâsik örgüt yapısının dışında, özerk bir biçimde örgütlenmesine gerek duyulabilmektedir.
• Devlete gelir sağlamak. Milli Piyango, Spor-Toto/Loto gibi talih oyunları, hava yolları ve telekomünikasyon gibi ulusal prestij sağlayan konular, daha önce kurulmuş teşebbüsleri devam ettirmek. Bu bilgiler ışığında doğru cevap D dir.

Uluslararası anlaşmalara göre kurulan işletmeler, ülkemizin diğer ülkelerle yaptığı ikili (karşılıklı) anlaşmalar veya çok taraflı anlaşmalar çerçevesinde kurulan işletmelerdir. Bu işletmeler anlaşmaların çeşidi ve kapsamına göre anlaşmada belirlenen hak ve ayrıcalıklardan yararlanarak karşılıklı sermaye yatırımlarına imkân verilmesi ve ticarî ilişkilerin geliştirilmesi amacının sonucu olarak kurulup faaliyette bulunurlar. Bu bağlamda doğru cevap B dir.

İdarî kamu kurumları; “kamu idarelerinin yerine getirmekle yükümlü olduğu görevleri, yani devletin yürüttüğü klâsik kamu hizmet ve faaliyetlerini, kamu idarelerinden ayrı bir tüzel kişilik eliyle yürüten kurumlardır.

İktisâdi kamu kurumları, ticaret, sanayi, tarım ve madencilik gibi ekonomik alanlarda faaliyetlerde bulunmak üzere kamu sermayesi ya da katkısı ile kanuna veya idarî işlemlere dayalı olarak kurulup işletilen kamu teşebbüslerdir.

Ülkemizde, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Kara yolları Genel Müdürlüğü (TCK), Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), Beden Terbiyesi ve Spor Genel Müdürlüğü ile Orman Genel Müdürlüğünü, idarî kamu kurumlarına örnek olarak verebiliriz. Türkiye Zirai Donatım Kurumu ise bir iktisadi devlet teşekkülüdür.

BİO’ların özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• BİO’lar kanunla kurulur. Kamu tüzel kişiliğine ve malî özerkliğe sahiptirler. Bu kurumlar hiyerarşi ve vesayet denetimine tabi değillerdir.
• BİO’lar hizmetin sunumundan çok, bir faaliyetin organizasyonu, düzenlenmesi ve denetimi gibi işlevleri yerine getirirler.
• BİO’lar faaliyette bulundukları alanlarda düzenleme yetkisini yerine getirirler. Bunu yaparken; yönetmelik çıkarabilirler, karar, tebliğ gibi adlarla düzenlemeler yapabilirler.
• BİO’lar faaliyette bulundukları alanlarla ilgili kurum ve kuruluşlara danışma hizmeti sunarlar. BİO’lar, yine kendi alanları ile ilgili uyuşmazlıkların çözümünde yetkilendirilebilmektedirler.
• Kendi görevleri ile ilgili alanlarda idarî ve parasal yaptırımlar uygulama konusunda geniş yetkilere sahiptirler.

Meslek örgütleri tanım ve amaçlarına dayalı olarak söz konusu örgütlerin genel işlevlerini aşağıdaki gibi belirleyebiliriz:
• Meslekî dayanışma ve yardımlaşmanın tesisi,
• Mesleğin ve meslek mensuplarının çıkarlarının korunması ve geliştirilmesi,
• Meslekî faaliyetlerin belli standartlara uygun olarak yürütülmesinin sağlanması,
• Meslek ahlâkının korunması,
• Meslek mensupları arasında ve bunlar ile toplum arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi, bu amaçlar doğrultusunda ekonomik, siyasî, sosyal ve kültürel etkinliklerin gerçekleştirilmesi

Ülkemizde dokuz adet bağımsız idarî otorite bulunmaktadır. Bugün, ülkemizde BİO olarak; Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Rekabet Kurumu (RK), Telekomünikasyon Kurumu (TK), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Kamu İhale Kurumu (KİK), Şeker Kurumu (ŞK) ile Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) gösterilebilir.

C şıkkı hariç diğer seçeneklerdeki kuruluşlar iktisadi devlet teşekkülüdür.

Mahalli kamu kurumlarının en bilinen örneği İl Özel İdaresi ve Belediye Şirket ve İşletmeleridir. İl özel idaresi işletmeleri özel idarelerine gelir sağlamak için kurulan işletmelerdir. Bu kuruluşlar özel hukuk hükümlerine tabidirler. İl özel idaresi ve belediye şirketlerinin kendilerini kuran il özel idaresinden veya belediyeden ayrı bir tüzel kişiliği vardır.