KAMU ÖZEL KESİM YAPISI VE İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 17

BİO’ların özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

BİO’lar kanunla kurulur. Kamu tüzel kişiliğine ve malî özerkliğe sahiptirler. Bu kurumlar hiyerarşi ve vesayet denetimine tabi değillerdir.

BİO’lar hizmetin sunumundan çok, bir faaliyetin organizasyonu, düzenlenmesi ve denetimi gibi işlevleri yerine getirirler.

BİO’lar faaliyette bulundukları alanlarda düzenleme yetkisini yerine getirirler. Bunu yaparken; yönetmelik çıkarabilirler, karar, tebliğ gibi adlarla düzenlemeler yapabilirler.

BİO’lar faaliyette bulundukları alanlarla ilgili kurum ve kuruluşlara danışma hizmeti sunarlar. BİO’lar, yine kendi alanları ile ilgili uyuşmazlıkların çözümünde yetkilendirilebilmektedirler.

Kendi görevleri ile ilgili alanlarda idarî ve parasal yaptırımlar uygulama konusunda geniş yetkilere sahiptirler.

40 yaşını doldurmuş olmaktır.

Kamu kurumlarının örgüt (teşkilât) yapı­sını oluşturan iki temel faktörü vardır; bunlardan ilki kamu hizmetlerinin örgütlenmesi, diğeri ise kamu otoritesinin örgütlenmesidir.

Kamu kurumları ile kamu idarelerinin ortak noktaları ise:

Kamu kurumları ile kamu idarelerinin ayrıldıkları noktaları ise aşağıdaki gibi belirleyebiliriz:

İdari kamu kurumları; “kamu idarelerinin yerine getirmekle yükümlü olduğu görevleri, yani devletin yürüttüğü klasik kamu hizmet ve faaliyetlerini, kamu idarelerinden ayrı bir tüzel kişilik eliyle yürüten kurumlardır. Bu tür faaliyetler, ilgili kamu idarelerince doğrudan doğruya ve kendi personel, bütçe ve araçlarıyla yürütülür. Ülkemizde, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Kara yolları Genel Müdürlüğü (TCK), Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), Beden Terbiyesi ve Spor Genel Müdürlüğü ile Orman Genel Müdürlüğünü, idari kamu kurumlarına örnek olarak verebiliriz. Bunlar kamu idarelerinden ayrı bir kamu tüzel kişiliğe, mal varlığına ve ayrı bir bütçeye sahip olmaları ile merkezi idareden ayrılır.

İktisadi Devlet Teşekkülü konusunda çıkarılan 233 sayılı KHK’nin 2. maddesinin 3. fıkrasına göre “iktisadi devlet teşekkülü”; “sermayesinin tamamı devlete ait, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan kamu iktisadi teşebbüsü”dür şeklinde tanımlanmıştır. Örneğin; Türkiye İhracat Kredi Bankası AŞ., Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (Çay-Kur), Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Devlet Malzeme Ofisi, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK), Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. (BOTAŞ), Türkiye Taş Kömürü Kurumu, Türkiye Kömür İşletmeleri, Toprak Mahsulleri Ofisi, Türkiye Zirai Donatım Kurumu, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ile Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) birer iktisadi devlet teşekkülüdür.

Bağımsız İdarî Otoriteler (BİO)’ların ortaya çıkmasının arkasındaki temel neden “her şeyi üstlenen ve yapan devlet” anlayışı yerine, neoliberalizmin “her şeyi rasyonel ölçütlerde denetleyen ve bazı istisnai şeyleri bizzat üstlenen ve yapan” devlet anlayışıdır.

Ülkemizde mahalli idareler; il özel idareleri, belediyeler ve köylerdir.

25.01.2006 tarihinde kabul edilen 5449 numaralı kanun, 08.02.2006 tarih ve 26074 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu kanunun amacı şu şekilde belirlenmiştir. “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanunun amacı; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, gelişmenin sürdürülebi­lirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak üzere oluşturulacak kalkınma ajanslarının kuruluş, görev ve yetkileri ile koordinasyonuna ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir” şeklinde belirlenmiştir. Kanundan küresel rekabet sürecinde kalkınma ajanlarının aşağıdaki gerekçelerle kurulduğu anlaşılmaktadır:

Kalkınma ajanslarının kuruluşuyla ilgili kanunun 3. maddesinde ajansların kuruluşunun genel kuralları “Ajanslar, bölgeler esas alınarak, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının bağlı olduğu bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile kurulur” şeklinde belirtilmiştir.

Kamu Kurumu Niteliğindeki Mesleki Kuruluşların hangi kuruluşlar olduğuna ilişkin literatürde farklı yaklaşımlar olsa da Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE) kaldırılmadan önce TODAİE tarafından kamu kurumu niteliğindeki mesleki kuruluşlar ve kurumlar aşağıdaki gibi belirlenmişti: Türk Diş Hekimleri Birliği (TDB), Türk Eczacılar Birliği (TEB), Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK), Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB), Türk Tabipleri Birliği (TTB), Türk Veteriner Hekimleri Birliği, Türkiye Barolar Birliği (TBB), Türkiye Noterler Birliği, Türkiye Ser­best Muhasebeci Malî Müşavirler ve Yeminli Malî Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB), Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TZOB), Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB), Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Tarım ve Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği.

Meslek kuruluşlarının özellikleri şunlardır:

Uluslararası kuruluşların başında siyasî alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar gelir. Siyasî alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar çok sayıdadır ve bunlar dünya siyaseti üzerinde yerine göre belirleyici, yerine göre ise etkileyici rol oynar. Bu kurumlardan bazıları şunlardır: Avrupa Patent Ofisi (EPO), Asya-Avrupa Kıtası Buluşmaları (ASEM), Asya-Avrupa Kıtası Kuruluşu (ASEF), Asya Karşılıklı Tedbir ve Güvenlik Önlemleri Konferansı (CICA), Avrupa Birliği (AB, EU), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT, OSCE), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM, ECHR), Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC), Avrupa Konseyi (EU), Birleşmiş Milletler (BM, UN), Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN), Güneydoğu Avrupa İşbirliği İnisiyatifi Uluslararası Kafkasya Etnik İlişkiler, İnsan Hakları ve Jeopolitiği Kurumu (IACERHRG), İnterpol ve İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ). Ekonomik ve teknik alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar ise dünya ekonomisini yönlendirmede etkili olan kuruluşlardır ve bunların genel merkezleri genellikle batılı gelişmiş ülkelerdedir. Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (ECO), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Malî Çalışma Grubu (FATF), Karadeniz Ülkeleri Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (BSEC), Uluslararası Para Fonu (IMF) bunlardan bazılarıdır.

Ekonomik ve teknik alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar ise dünya ekonomisini yönlendirmede etkili olan kuruluşlardır ve bunların genel merkezleri genellikle batılı gelişmiş ülkelerdedir. Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (ECO), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Malî Çalışma Grubu (FATF), Karadeniz Ülkeleri Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (BSEC), Uluslararası Para Fonu (IMF) bunlardan bazılarıdır.

Askeri alanda faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar şunlardır: Karadeniz Deniz İş Birliği Görev Grubu, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO).

Bazı uluslararası kuruluşlar ise teknik alanda faaliyet gösterirler. Teknik alanda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar ise şunlardır: Avrupa Patent Ofisi (EPO), Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC), Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü (ETSI), Avrupa Yayın Birliği (EBU), Dünya Posta Birliği (UPU), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), Uluslararası kuruluşlardan bazıları sportif alanda faaliyette bulunur. Bu kuruluşlara Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA), Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA), Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) örnek olarak gösterilebilir.

Türkiye’nin de üyesi olduğu çok sayıda uluslararası kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan bazıları sosyal ve ekonomik amaçlar için kurulmuşken bazıları ekonomik ve malî amaçlı olarak kurulmuşlardır. Ülkemizin de üyesi olduğu sosyal amaçlı kuruluşlara örnek olarak şunları verebiliriz: Asya-Avrupa Kıtası Kuruluşu (ASEF), Asya Karşılıklı Tedbir ve Güvenlik Önlemleri Konferansı (CICA), Avrupa Birliği (AB, EU), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT, OSCE), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM, ECHR), Avrupa Konseyi (COE), Birleşmiş Milletler (BM, UN) Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN), Güneydoğu Avrupa İşbirliği İnisiyatifi, Uluslararası Kafkasya Etnik İlişkiler, İnsan Hakları ve Jeopolitiği Kurumu (IACERHRG), Interpol, İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ). Burada asıl kuruluş amacı üye ülkeleri sosyal açıdan desteklemek ve kuruluş amaçlarına uygun olarak eşgüdüm sağlamak olan bu kuruluşlardan yaşamımızda göreli önemi daha fazla olanlar üzerinde durulacaktır.

Yaklaşık elli yıllık bir tarihi olan ve ağırlıklı olarak ekonomik temelli olarak genişlemesini sürdüren Avrupa Birliği, 2. Dünya Savaşından sonra büyük bir yıkıma uğrayan Avrupa’da barışın ve bölgesel istikrarın sağlanması ve ekonominin yeniden yapılanması amacıyla oluşturulan ülkeler topluluğudur.

1957 yılında altı kurucu ülke (Belçika, Fransa, Hollânda, Batı Almanya, İtalya ve Lüksemburg) tarafından kurulan Avrupa Birliği, önceleri sadece ekonomik birlik hüviyetinde idi; ancak yıllar içerisinde sanayi, tarım, ticaret, malîye, vergiler gibi politikaları ortak kurumlar tarafından yönetilen, tek para biriminin (Euro) kullanıldığı büyük bir güce dönüştü.

1957 yılında altı kurucu ülke (Belçika, Fransa, Hollânda, Batı Almanya, İtalya ve Lüksemburg) tarafından kurulan Avrupa Birliği, önceleri sadece ekonomik birlik hüviyetinde idi; ancak yıllar içerisinde sanayi, tarım, ticaret, malîye, vergiler gibi politikaları ortak kurumlar tarafından yönetilen, tek para biriminin (Euro) kullanıldığı büyük bir güce dönüştü.